Tại phiên giám sát chuyên đề của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông chiều 14/8, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhắc lại báo cáo của đoàn giám sát về chi phí phát hành sách giáo khoa cao. Tỷ lệ là 29 đến 29,5% đối với sách giáo khoa, 35% đối với sách bài tập chưa thật hợp lý so với mặt hàng thiết yếu có số lượng phát hành lớn và ổn định.
"Chúng tôi trước đây cũng viết sách và cũng được 25% chi phí phát hành, nhưng sách chuyên khảo cả năm may ra bán được 1-2 quyển, còn đây là sách hàng triệu bản mà tính chất gần như là bắt buộc ai cũng phải mua, phát hành một lần với khối lượng lớn mà chiết khấu như thế thì chúng ta xem đã hợp lý chưa", ông Huệ nói. Ông cho hay đã yêu cầu đoàn giám sát làm rõ chi phí chiết khấu này có cấu thành nên giá bán của sách không, thì kết luận là không những cấu thành mà là yếu tố tác động nhiều nhất đến giá sách giáo khoa, kể cả sách tham khảo.
Trước đó, ông Huệ đã đề nghị nghiên cứu lại việc này bởi có thời kỳ Bộ Giáo dục quy định chiết khấu khoảng 18% đến 20%.
"Đương nhiên có chuyện giấy tốt, mực đẹp, các thứ này khác nhưng chi phí chiết khấu này là tác động lớn nhất đến giá sách, sách tham khảo là đến 35%", ông Huệ nói.
Ông đề nghị sớm ban hành phương pháp định giá sách giáo khoa, định giá tối đa, bảo đảm kiểm soát chặt chẽ chi phí sản xuất, tiết giảm chi phí trung gian; nghiên cứu giảm tỷ lệ chiết khấu đến mức hợp lý để giảm giá sách giáo khoa theo yêu cầu của Luật Giá (sửa đổi).
Về việc này, Thứ trưởng Bộ Tài chính Võ Thành Hưng cho biết theo Luật Giá mới có hiệu lực từ 1/7/2024 thì sách giáo khoa sẽ được nhà nước quy định giá tối đa. Hiện tại có 2 nhà xuất bản in sách giáo khoa là Nhà xuất bản Giáo dục và Công ty cổ phần Đầu tư xuất bản thiết bị giáo dục Việt Nam.
"Chúng tôi có theo dõi thì tỷ lệ chiết khấu của các nhà xuất bản có giảm dần theo thời gian, đến năm 2022 và 2023 thì tỷ lệ chiết khấu của cả 2 nhà xuất bản này từ mức 21-22,5% chi phí", ông Hưng nói.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu chiều 14/8. Ảnh: Hoàng Phong
Một vấn đề khác được thảo luận sôi nổi là đề nghị của đoàn giám sát về nghiên cứu, trình Quốc hội xem xét, quyết định chủ trương giao Bộ Giáo dục và Đào tạo chuẩn bị nội dung một bộ sách giáo khoa của nhà nước.
Đoàn giám sát nhận định việc không tổ chức biên soạn được bộ sách giáo khoa của nhà nước, hoàn toàn phụ thuộc vào xã hội hóa là chưa phù hợp với chủ trương, quan điểm của Đảng, Nhà nước; nguy cơ gây rủi ro trong trường hợp không có sách giáo khoa hoặc sách giáo khoa không bảo đảm chất lượng.
Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn đề nghị "hết sức cân nhắc" và bỏ đề xuất này. Theo ông Sơn, nhà nước (Bộ Giáo dục và Đào tạo) nắm và trông coi chương trình thống nhất toàn quốc. Đó là nội dung lõi của giáo dục, là pháp lệnh, còn sách giáo khoa là học liệu để hỗ trợ giáo viên để chuyển tải chương trình.
"Chương trình là duy nhất, thống nhất; học liệu là đa dạng và linh hoạt. Vậy có cần một bộ sách giáo khoa, tức một bộ học liệu của nhà nước hay không?", Bộ trưởng Sơn đặt câu hỏi.
Ngoài ra, trong Nghị quyết 122 năm 2020, Quốc hội quy định nếu mỗi môn học cụ thể đã có ít nhất một bộ sách giáo khoa được kiểm định, phê duyệt thì không triển khai biên soạn sách giáo khoa sử dụng ngân sách nhà nước nữa.
Bộ trưởng Sơn cho rằng việc biên soạn bộ sách chung không chỉ ảnh hưởng lớn tới chủ trương xã hội hóa, mà có thể tác động tới tinh thần đổi mới.
Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn phát biểu chiều 14/8. Ảnh: Hoàng Phong
Tuy nhiên, ông Nguyễn Đắc Vinh, chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, không đồng tình. Theo ông Vinh, chương trình chỉ quy định khung kiến thức, còn nội dung kiến thức phổ thông cũng đặc biệt quan trọng, được thể hiện cụ thể ở sách giáo khoa.
"Nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng như chính phủ chỉ giữ vai trò phê duyệt như hiện nay thì chúng ta chỉ là người thẩm định được nội dung đấy có phù hợp hay không. Trách nhiệm của nhà nước trong việc xây dựng và phát triển nội dung đó thực hiện có được không, nếu với cách biên soạn như thế này", ông Vinh đặt vấn đề.
Do đó, đoàn giám sát đã đưa ra một phương án có tính mở. Chính phủ có thể chỉ đạo việc biên soạn nội dung nếu không có đơn vị nào lo được hoặc có thể được tặng bản quyền để nắm được nội dung của một bộ sách. Giá bản quyền sẽ không được tính vào giá sách, góp phần giảm giá thành.
Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đồng tình sách giáo khoa quy định về nội dung, là thể chế, cái cốt lõi nhất của chương trình.
"Cho nên, chúng ta chỉ nhận xét nó là một loại học liệu đơn thuần, không phải, không hoàn toàn đúng như thế, chỗ này tôi đề nghị tiếp tục đánh giá", ông Huệ nói.
Ông Huệ cũng cho rằng cần hiểu đúng về Nghị quyết 88. Nghị quyết này nêu rõ Bộ Giáo dục và Đào tạo phải tổ chức biên soạn một bộ sách giáo khoa đầy đủ từ lớp 1 đến lớp 12. Các tổ chức, cá nhân khác được khuyến khích tham gia biên soạn, một hoặc một số đầu sách theo khả năng, không nhất thiết phải đầy đủ một bộ.
Xã hội hóa nhưng vẫn phải bảo đảm nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong phát triển sự nghiệp giáo dục. Do đó, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đề nghị Bộ này thực hiện nghiêm túc yêu cầu của Nghị quyết 88 là biên soạn bộ sách giáo khoa của nhà nước.
"Nghị quyết 122 để giải quyết tình thế những bộ sách thị trường có rồi, mà ngân sách chưa đáp ứng được thì chấp nhận chưa biên soạn. Nghị quyết 122 không phủ nhận, không thay thế cho Nghị quyết 88", ông Huệ khẳng định. Nếu Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho rằng cần điều chỉnh lại Nghị quyết 88 thì báo cáo lại Quốc hội.
Kết thúc phiên giám sát, ông Trần Thanh Mẫn, Phó chủ tịch thường trực Quốc hội, đề nghị Chính phủ nghiên cứu thấu đáo, đánh giá tác động, nêu rõ những khó khăn, hạn chế, làm rõ trách nhiệm khi chưa có một bộ sách giáo khoa của nhà nước theo Nghị quyết 88.
Ngoài ra, Chính phủ xem xét trình Quốc hội cho ý kiến về chủ trương, giao Bộ Giáo dục và Đào tạo phải chuẩn bị nội dung một bộ sách giáo khoa; có cơ chế miễn tiền bản quyền đối với việc xuất bản bộ sách do nhà nước làm chủ sở hữu quyền tác giả. Bên cạnh đó, việc in ấn, phát hành, cung ứng sách giáo khoa thực hiện theo cơ chế xã hội hóa, tiếp tục khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia biên soạn sách giáo khoa.
Chính phủ sớm ban hành phương pháp định giá sách giáo khoa theo quy định của Luật Giá, bảo đảm kiểm soát chặt chẽ chi phí sản xuất, tiết kiệm, giảm chi phí trung gian, giảm tỷ lệ chiết khấu để giảm giá sách.
Nghị quyết 88 năm 2014 của Quốc hội nêu chủ trương xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa. Ngoài ra, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn một bộ với kinh phí 16 triệu USD từ vốn vay của Ngân hàng Thế giới. Tuy nhiên, Bộ Giáo dục và Đào tạo không làm được việc này.
Ông Phùng Xuân Nhạ, Bộ trưởng Bộ này, hồi năm 2019 cho biết ban đầu có hai phương án, giao Nhà xuất bản Giáo dục hoặc chọn một hãng tư vấn (nhà xuất bản) để làm một bộ sách. Cả hai phương án đều không thực hiện được do vướng các quy định của pháp luật Việt Nam và của Ngân hàng Thế giới. Sau đó, Bộ báo cáo Thủ tướng về phương án tuyển chọn tác giả để tổ chức biên soạn nhưng cũng không được. Lý do là hầu hết tác giả đã ký hợp đồng với các nhà xuất bản từ đầu năm 2018.
Năm 2020, lộ trình thay sách giáo khoa được thực hiện, đầu tiên ở lớp 1. Hiện thị trường có ba bộ sách giáo khoa và một số sách lẻ. Đến năm học này, việc thay sách ở cấp tiểu học đến lớp 4, cấp THCS đến lớp 8, cấp THPT đến lớp 11 và sẽ hoàn tất vào năm 2025. Giá sách giáo khoa chương trình mới cao gấp nhiều lần sách theo chương trình cũ (năm 2005).
Hôm 2/8, câu hỏi có cần thêm một bộ sách giáo khoa của nhà nước được đặt ra tại Hội nghị do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức. Khi đó, theo thăm dò của VnExpress, 70% trong hơn 8.800 độc giả cho rằng không cần thiết.