Theo Guardian, các nhà phân tích thấy rằng 58% dầu hạt cải ở châu Âu đang được sử dụng làm nhiên liệu cho ôtô, mặc dù giá dầu ăn đang tăng đồng thời hành động này gây hại tới môi trường cũng như động cơ. Dầu ăn ở đây không phải được dùng đổ trực tiếp vào xe mà được dùng để sản xuất diesel sinh học, bằng cách thực hiện một số phương pháp để chuyển hóa dầu thực vật và tách các chất không thể sử dụng cho động cơ. Dù trên thực tế, vẫn có khá nhiều tài xế đổ trực tiếp dầu thực vật vào bình chứa nhiên liệu, đặc biệt là sử dụng dầu ăn đã qua sử dụng, lọc sạch cặn.
Cụ thể, 17.000 tấn, tức khoảng 19 triệu chai dầu ăn được sử dụng cho nhiên liệu diesel sinh học mỗi ngày, mặc cho thực tế rằng giá dầu ăn đã tăng 2,5 lần so với trước 2021. Tương đương, 14 triệu chai dầu cọ và dầu đậu nành - phần lớn đến từ Indonesia và Nam Mỹ - cũng được đốt để làm nhiên liệu cho xe hơi, nghiên cứu cho biết.
Giá dầu thực vật đang tăng vọt phần lớn do ảnh hưởng từ xung đột Ukraine. Quốc gia Đông Âu là nhà cung ứng hạt cải lớn nhất châu Âu và là nguồn cung dầu hướng dương lớn nhất thế giới.
Nhưng 58% dầu hạt cải, và 9% dầu hướng dương - tiêu thụ ở châu Âu trong 2015-2019 được sử dụng để làm nhiên liệu cho ôtô con và xe tải, mặc cho những tác động tới môi trường có thể còn tệ hơn so với nhiên liệu hóa thạch.
"Các siêu thị đã phải cung ứng hạn chế dầu thực vật và giá cả đang leo thang", Maik Marahrens từ tập đoàn Transport & Environment, đơn vị thực hiện nghiên cứu, cho biết. "Cùng lúc, chúng ta đang đốt hàng trăm nghìn tấn dầu hạt cải và dầu hướng dương để đi lại hàng ngày. Giữa thời buổi khan hiếm này, chúng ta phải ưu tiên lương thực hơn nhiên liệu", Marahrens nói với Guardian.
Dù tình trạng mất an ninh lương thực đang ngày thêm trầm trọng, khoảng 10% hạt trên thế giới vẫn đang bị dùng làm nhiên liệu sinh học, với lượng đủ để nuôi 1,9 tỷ người một năm theo ước tính. Và khoảng 18% dầu thực vật trên thế giới được sử dụng làm diesel sinh học với mục đích giảm khí thải nhà kính gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu.
Tuy nhiên, các chuyên gia nói rằng chu kỳ khí thải có thể thậm chí tệ hơn cả nhiên liệu hóa thạch bởi chúng biến việc trồng lương thực thành những mảnh đất hoang - thứ thường xuyên đồng nghĩa với việc phá rừng.
"Chi phí của nhiên liệu sinh học khi được tiết kiệm sẽ tuyệt hơn nếu được kết hợp với việc giảm sử dụng dầu ăn. Sai lầm ở châu Âu và những nơi khác xảy ra khi họ bỏ qua toàn bộ chi phí. Họ hành động với suy nghĩ rằng việc sử dụng đất đai là miễn phí. Khủng hoảng lương thực mà chúng ta đang gánh chịu sẽ nhắc nhở rằng điều đó không đúng", theo Timothy Searchinger, nhà nghiên cứu tại Đại học Princeton và thành viên lâu năm tại Viện Tài nguyên thế giới.
Dầu ăn dùng làm nhiên liệu như thế nào
Dầu ăn mà chủ yếu là dầu thực vật được sử dụng làm nhiên liệu cho ôtô dưới hai dạng: sản xuất diesel sinh học một cách chính thống và cách còn lại được nhiều tài xế truyền tai nhau đó là đổ thẳng vào bình nhiên liệu, thay thế hoàn toàn cho diesel.
Với cách thứ nhất, dùng để sản xuất diesel sinh học (biodiesel). Về cơ bản, biodiesel được tạo ra bằng cách sử dụng dầu thực vật hoặc mỡ động vật để tinh chế, loại bỏ các chất không thể sử dụng. Biodiesel sẽ được pha trộn với diesel (ví dụ theo tỷ lệ 5-95) để sử dụng. Lợi ích của biodiesel được biết đến là giảm khí thải, tăng tuổi thọ động cơ, bên cạnh nhược điểm là cung cấp ít năng lượng, oxy hóa nhanh và dễ đóng băng ở nhiệt độ thấp so với diesel thông thường.
Thực tế việc sử dụng biodiesel cũng như xăng sinh học E5, vẫn là cuộc tranh cãi của những quan điểm khác nhau, về cả khoa học và cân đối lợi ích.
Trong khi việc đánh giá hiệu quả hay không của biodiesel chủ yếu phụ thuộc vào các nhà quản lý, thì các tài xế ở châu Âu thực tế đang sử dụng dầu ăn theo một cách khác đơn giản và lạ lùng hơn, đó là đổ trực tiếp dầu ăn, đặc biệt dầu thải vào động cơ. Vậy cách làm này thực sự như thế nào, có hiệu quả hay không?
TheoHow Stuff Works, chuyên trang kỹ thuật nổi tiếng của Mỹ, việc đổ trực tiếp dầu ăn vào thùng nhiên liệu là hoàn toàn không nên làm, vì sẽ khiến động cơ nhanh hỏng. Tuy nhiên, nếu được chỉnh sửa, động cơ vẫn có thể hoạt động bình thường.
Tại Mỹ, sử dụng dầu ăn làm nhiên liệu có thể bất hợp pháp ở một số tiểu bang, vì luật pháp yêu cầu giấy phép đặc biệt để lái ôtô đã tinh chỉnh. Do đó, dầu ăn cũng không được xem là một nguồn nhiên liệu để sử dụng lâu dài.
Vậy chính xác dầu ăn đổ thẳng vào xe như thế nào?
Dùng dầu ăn làm nhiên liệu trực tiếp không phải chuyện lạ ở Mỹ, châu Âu. Ảnh:Howstuffworks
Đầu tiên, động cơ xe phải là loại dùng diesel. Bởi lẽ, việc kích nổ bằng tia lửa điện như trên động cơ xăng thông thường sẽ rất khó đạt được quá trình đốt cháy nếu sử dụng dầu thực vật. Đường ống dẫn nhiên liệu và bơm trong động cơ xăng không được thiết kế để xử lý loại nhiên liệu có độ nhớt cao như dầu ăn, nhiều cảm biến xác định tỷ lệ nhiên liệu cũng không thể hoạt động với loại chất lỏng này.
Động cơ diesel với cơ chế nổ bằng cách nén hòa khí và nhiên liệu ở áp suất cao có thể tiếp nhận dầu thực vật mà không cần tinh chỉnh gì. Tuy nhiên, vì độ nhớt cao nên khi được phun vào buồng đốt, dầu ăn không được toả ra đúng cách như diesel, vì vậy sẽ có một lượng dầu không được đốt hết, làm tắc động cơ.
Có một vài giải pháp cho vấn đề này. Đầu tiên là trộn dầu thực vật với các nhiên liệu thông thường, ví như diesel. Tuy cách làm này sẽ làm động cơ bớt bị tắc nhưng vẫn không thể giải quyết triệt để vì thực tế là vẫn còn dầu ăn.
Giải pháp khác là sử dụng hệ thống hai bình nhiên liệu, một bình chứa diesel, một bình chứa dầu ăn. Diesel được dùng khi khởi động và tắt động cơ, giúp làm nóng máy khi khởi động và xả sạch dầu ăn trong buồng đốt trước khi tắt máy. Dầu ăn trong bình còn lại sẽ được làm nóng, vì dầu ăn ấm hơn có thể được phun hiệu quả hơn. Thực tế, ở nhiệt độ không khí thông thường, dầu thường đặc hơn so với lúc bị đun nóng. Tuy nhiên, đây cũng không phải là giải pháp tổng thể.
Để sử dụng hiệu quả dầu ăn làm nhiên liệu, cần phải có một số sửa đổi đáng kể ở động cơ. Đầu tiên là lắp một số vòi phun nhiên liệu mới với hệ thống lọc mở rộng, đảm bảo rằng chỉ nhiên liệu sạch đi vào buồng đốt. Dầu ăn đã qua sử dụng từ các nhà hàng cũng cần phải lọc nhiều lần trước khi đổ vào thùng nhiên liệu. Có thể sử dụng các loại vải bền để lọc một cách đơn giản.
Xe cũng cần có thêm các bộ bugi sưởi mới, được thiết kế đặc biệt để sử dụng với dầu thực vật, nhằm làm nóng dầu trước khi khởi động xe trong những ngày lạnh. Có một cách nữa để làm nóng dầu ăn là đặt được ống dẫn nhiên liệu cạnh đường ống của hệ thống làm mát, nước nóng xả nhiệt từ động cơ sẽ được sử dụng để làm nóng dầu ăn.
Ở thị trường Mỹ, có nhiều công ty cung cấp bộ sản phẩm để thực hiện việc nâng cấp động cơ, với mức giá trải dài từ vài trăm tới vài nghìn USD.
Nếu có thể sử dụng dầu ăn, đặc biệt là dầu đã qua sử dụng để làm nhiên liệu cho xe thì đây là một cách làm rất tốt để bảo vệ môi trường. Nhưng rõ ràng, bên cạnh những trở ngại về kỹ thuật có thể ảnh hưởng tới cỗ máy thì dầu ăn liệu có tiết kiệm hơn nhiên liệu thông thường?
Nếu xét về tài chính, dầu ăn không đáng để lựa chọn làm nhiên liệu. Bởi dù mua dầu thải với giá rẻ thì chi phí chuyển đổi động cơ khá lớn sẽ khiến chủ xe không thể tiết kiệm tiền. Trong khi giá của dầu ăn chưa sử dụng cũng xấp xỉ với diesel. Dầu ăn có thể rẻ hơn tùy thuộc vào khu vực và quốc gia, thậm chí có thể mua với số lượng lớn từ nhà hàng, nhưng nhìn chung không tiết kiệm chi phí so với nhiên liệu làm từ dầu mỏ.
Dù vậy, trên thực tế vẫn có một số lượng nhỏ những người thích mày mò, sáng tạo với kỹ thuật sẽ sử dụng dầu thải miễn phí từ các nhà hãng để sử dụng cho ôtô của mình. Tất nhiên, lượng dầu ăn mà các nhà hàng thải bỏ không bằng với hàng triệu thùng nhiên liệu hóa thạch mà người Mỹ tiêu thụ mỗi ngày. Dầu ăn đã qua sử dụng không thể trở thành nhiên liệu chính để cung cấp cho xe hơi.
Như vậy, việc sử dụng dầu ăn để tiết kiệm tiền nhiên liệu là hoàn toàn không khả thi, nhưng vẫn có một lý do khác để có thể cân nhắc sử dụng loại dầu này. Trong các thử nghiệm của Consumer Reports, một chiếc xe chạy bằng diesel sinh học tạo ra ít ô nhiễm hơn một chiếc xe chạy bằng diesel thông thường, nhưng phạm vi hoạt động sẽ ngắn hơn một chút.
Mỹ Anh - Minh Quân