"Cùng Deschamps và Conte", Marcello Lippi nói trên tờ La Stampa năm 2018. "Zidane là một trong những học trò ưng ý của tôi. Không biết sự nghiệp huấn luyện của họ có chịu ảnh hưởng của tôi hay không, nhưng thôi tôi cứ nhận vơ vậy".
Ảnh hưởng từ HLV huyền thoại Lippi lên triết lý cầm quân của Didier Deschamps và Antonio Conte rất rõ nét. Cả hai đều theo trường phái phản kích, dựa nhiều vào hệ thống và kiểm soát lối chơi của đối thủ. Một phần cũng vì khi còn thi đấu, cả Deschamps lẫn Conte đều chơi ở vị trí tiền vệ đánh chặn.
Ba năm làm việc với Lippi ở Juventus giúp Zidane thu được nhiều bài học về công tác huấn luyện.
Deschamps, thủ quân tuyển Pháp vô địch World Cup 1998 và Euro 2000, từng nhấn mạnh rằng thành công của đội tuyển quê hương ngày ấy là nhờ đội hình có nhiều cầu thủ thi đấu tại Serie A. Ông nói: "Thế hệ của chúng tôi nợ rất nhiều từ bóng đá Italy. Sau khi chuyển sang Serie A, đối diện với những đòi hỏi liên tục về kỹ thuật và tâm lý, tôi đã phải phấn đấu vượt bậc, và nhờ đó có tự tin to lớn".
Zidane cũng trải nghiệm tương tự. Trước thềm World Cup 1998, trả lời báo chí Pháp, Zidane nói về hai năm ở Juventus sau cuộc chuyển nhượng từ Bordeaux rằng: "Tôi thật sự đã trở nên rắn rỏi hơn rất nhiều. Và tôi thật sự biết ơn Lippi".
Deschamps và Conte là những cỗ máy hoạt động không ngừng nghỉ ở trước hàng phòng ngự, với nhiệm vụ bẻ gãy các pha lên bóng của đối thủ. Còn Zidane lại lãnh trách nhiệm kiến tạo lối chơi cho đội nhà, tạo ra những khoảnh khắc kỳ diệu có thể thay đổi trận đấu. Nhưng đấy không phải là điều mà Lippi thích nhất ở Zidane. Với nhà cầm quân người Italy, Zidane vô giá ở chỗ ông tham gia vào gần như mọi khâu của đội bóng.
"Cậu ấy là một số 10 cổ điển", Lippi nói. "Khi mất bóng, Zidane lập tức đuổi theo đối thủ. Cậu ấy tích cực tham gia phòng ngự và lúc nào cũng muốn giúp các đồng đội của mình. Zidane làm được điều này nhờ sở hữu nền tảng thể lực tuyệt vời thông qua tập luyện".
Ở chiều ngược lại, Zidane cảm ơn Lippi vì đã tiêm vào đầu ông ý thức "vì mọi người ấy". Trước khi sang Juventus, Zidane gần như chỉ tập trung vào tấn công. Trong màu áo Bordeaux, ông tự cho bản thân đặc quyền không cần quay về, vì thể hiện tốt ở mặt trận tấn công là quá đủ. Ông kể: "Lippi cứ như đã bật một cái công tắc trong người tôi vậy. Và phút chốc, tôi nhận ra những việc mình cần làm. Trước khi sang Italy, tôi chỉ làm những gì mình thích. Đến Turin, tôi mới có được khao khát chiến thắng. Và để chiến thắng, tôi biết mình phải làm nhiều việc hơn trước".
Từ khi sang Juventus, Zidane hoạt động rộng và với tần suất nhiều hơn gấp bội so với thời còn đá ở Pháp cho Bordeaux.
Các trận đấu trong giai đoạn ở Juventus và Real Madrid đều cho thấy hình ảnh Zidane luôn đổ mồ hôi nhiều hơn các cầu thủ khác. Thậm chí nhiều bình luận viên ngày ấy còn nhận định: việc ra mồ hôi của Zidane như thế có phần nghịch lý, so với lối chơi có vẻ rất khoan thai của ông. Nhưng các thống kê chi tiết cho thấy Zidane luôn là một trong những cầu thủ di chuyển nhiều nhất trên sân. Ông vẫn thi đấu, dù bóng chưa tới chân.
Gần 20 năm sau vụ chuyển nhượng sang Juventus, Zidane nhậm chức HLV Real Madrid từ tháng 1/2016, thay Rafa Benitez. Khi ấy, đội bóng của Benitez chơi hiệu quả nhưng tẻ nhạt. Người hâm mộ mong chờ Zidane mang đến một sinh khí mới, giúp Real chơi thứ bóng đá mỹ cảm như chính ông thuở còn thi đấu. Danh thủ Pháp cũng được kỳ vọng sẽ mang bầu không khí thư giãn trở lại sân tập, thay cho những căng thẳng, ngột ngạt dưới thời Benitez.
Nhưng ngay cả khi nghiền nát Deportivo la Coruna 5-0 trong trận đấu tiếp theo tại La Liga, Real vẫn chưa cho thấy sự tung tẩy của các ngôi sao tấn công. Dưới thời Zidane, tiền vệ không thể thay thế là Casemiro, trong khi cầu thủ con cưng của Chủ tịch Florentino Perez, James Rodriguez bị đẩy lên ghế dự bị. Zidane thật sự đã tối ưu hóa những con người ông đang có trong tay để phục vụ cho mục đích tối thượng: chiến thắng. Đấy là điều HLV trẻ này học từ Lippi.
Zidane cũng tập trung nâng cao thể lực của đội bóng. Để làm điều này, Zidane mời về một người mà ông biết từ thời còn ở Juventus: Antonio Pintus. HLV thể lực kỳ cựu người Italy này là tín đồ của trường phái "chết cũng được, nhưng phải hoàn thành" và "chiến thắng thuộc về kẻ mạnh".
"Deschamps đã cảnh báo cho tôi trước về những buổi tập, nhưng tôi vẫn không thể tin là chúng khủng khiếp đến thế", Zidane nhớ lại cảm giác choáng váng sau những buổi tập đầu tiên tại Juventus. "Tôi rất hay buồn nôn vào cuối buổi tập, vì thật sự là tôi mệt chịu không nổi".
Sau khi thay Benitez cầm Real, Zidane không thay đổi nhiều về mặt chiến thuật. Nhưng bằng việc đặt trọn niềm tin vào Casemiro, thúc giục các cầu thủ còn lại phải chạy nhiều hơn, tân HLV người Pháp giúp Real phòng ngự tốt hơn đáng kể. Trên đường chinh phục chức vô địch Champions League thứ 11 tại Milan, Real giữ trắng lưới ở năm trong bảy trận đấu từ vòng knock-out.
Zidane để các siêu sao như Ronaldo, Ramos tự phát huy năng lực, thay vì gò bó họ vào các hệ thống chiến thuật khô cứng.
Thành công cứ thế lần lượt đến, Real và Zidane đoạt thêm tám danh hiệu trong hai mùa tiếp theo, trong đó có cú đúp vô địch Champions League và La Liga ở mùa 2016-17. Dưới thời Zidane, các cầu thủ đến rồi đi, và các chuyên gia cũng không nhìn thấy bất kỳ một triết lý bóng đá rõ ràng nào nơi ông thầy người Pháp. Thậm chí, trong hơn 100 cuộc họp báo của Zidane trong nhiệm kỳ cầm quân đầu tiên ở Real, mọi câu hỏi về chiến thuật hay hệ thống thi đấu đều bị ông gạt bỏ hoặc thoái thác, cùng một nụ cười gượng gạo.
"Chúng tôi chơi với một đội hình gần giống 4-4-2, nhưng với tôi, hệ thống ba hay bốn hậu vệ thực sự không quá quan trọng", Zidane nói sau trận thắng 3-0 trên sân Atletico Madrid tháng 11/2016. "Khi đã chơi với sự tập trung và quyết tâm rồi, tôi không hề thấy lo âu, dù phải làm khách trên một sân đấu khó khăn như thế này".
Phát biểu ấy tóm tắt lại ý tưởng chủ đạo của Zidane trên vai trò HLV. Khi các cầu thủ của ông đạt 100% thể lực và độ tập trung như đối thủ, sự vượt trội về chất lượng đội hình sẽ giúp họ giải quyết đối thủ. Ý tưởng này rõ ràng đơn giản hơn rất nhiều so với cách tiếp cận siêu chi tiết của những HLV như Pep Guardiola hay Jurgen Klopp. Điều này cũng khiến Zidane hứng chịu nhiều chỉ trích rằng ông "không thật sự hiểu quá nhiều về chiến thuật bóng đá hiện đại".
Cách tiếp cận của Zidane thực chất chỉ áp dụng được ở rất ít các CLB thật sự mạnh, chẳng hạn như Juventus cuối thập niên 1990 và Real giai đoạn hiện nay. Zidane thậm chí chẳng cần phải nói cho những ngôi sao như Cristiano Ronaldo, Luka Modric hay Sergio Ramos biết họ phải thi đấu như thế nào. Ông chỉ đơn giản là tạo ra những điều kiện cần thiết để họ phát huy tối đa sở trường của mỗi người.
Cách chơi "tự quản" này cũng được Zidane học hỏi nhiều từ Carlo Ancelotti, HLV của Zidane trong hai năm cuối ở Juventus. Vicente del Bosque, thầy của Zidane trong giai đoạn Galacticos 1.0, cũng là nhà cầm quân theo chủ trương "thuận tự nhiên". Và cũng cần nhắc lại, dù là HLV rất trọng kỷ luật, Lippi thực chất cũng đi theo trường phái này.
Lippi giải thích vào năm 2002: "Tất nhiên tôi phải đưa ra một vài chỉ dẫn quan trọng cho các tình huống tấn công cụ thể. Nhưng tôi không thể chờ đợi các cầu thủ tuyệt đối tuân thủ chỉ đạo trong một trận đấu. Khi bạn huấn luyện những cầu thủ như Zidane, Alessandro Del Piero và Christian Vieri, không nên để họ nghĩ việc ghi bàn chỉ đến nếu tuân theo chỉ thị của HLV".
Đấy là một thông điệp mà Zidane đã luôn mang theo trong hành trang cầm quân của ông.
"Không một HLV nào phải dạy cho Zizou về kỹ thuật cả," Lippi nói với AFP vào năm 2018. "Với những cầu thủ xuất chúng, HLV chỉ đơn giản là giúp họ hiểu sức nặng của một vài tình huống cụ thể, chỉ cho họ thấy tầm quan trọng của việc nỗ lực vì đội bóng".
Vào tháng 3/2019, Zidane trở lại ghế HLV Real. Và không ngạc nhiên khi ông nhấn mạnh hơn nữa vào thể lực và kỷ luật theo phong cách Lippi. Đấy là việc phải làm, khi Zidane không còn Cristiano Ronaldo - chân sút đảm bảo ghi khoảng 50 bàn mỗi mùa. Không có Ronaldo, những cầu thủ còn lại cũng bị ảnh hưởng nặng nề. Họ không còn di chuyển không bóng liên tục và điên cuồng, với niềm tin rằng bàn thắng sẽ đến từ Ronaldo, như trước nữa.
Zidane, dưới thời Del Bosque và Ancelotti, cũng đã nhận ra: các cầu thủ Real dễ lơi chân khi không còn áp lực. Việc duy trì sự tập trung xuyên suốt mùa giải là một vấn đề lớn. Ở nhiệm kỳ thứ hai dẫn dắt Real, ông không còn HLV thể lực thân cận Pintus, người đã chuyển sang Inter Milan để làm việc cùng Conte. Hè năm ngoái, Zidane mời về Gregory Dupont, thành viên ban huấn luyện của Deschamps trong hành trình vô địch World Cup 2018 cùng tuyển Pháp. Zidane hy vọng Dupont sẽ thay thế Pintus, giúp các cầu thủ Real luôn có thể trạng tối ưu.
Sau một mùa giải 2018-2019 lỏng chân, Real đang làm việc cật lực hơn. Họ lọt lưới ít hơn mùa trước, với chỉ 19 bàn thua qua 27 vòng đầu La Liga. Hiệu ứng Zidane được thể hiện rất rõ ở các trận cầu lớn. Real chơi hay và chỉ để lọt lưới một trong số năm trận đấu với hai đối thủ lớn nhất là Barca và Atletico.
Tất nhiên để đảm bảo phòng ngự kín kẽ, Zidane phải hy sinh mặt trận tấn công. Cũng trong năm trận đấu lớn ấy, Real chỉ ghi được ba bàn. Con số 49 bàn ghi được sau 27 vòng đầu La Liga mùa này cũng có phần khiêm tốn.
Hiệu suất tấn công của Real qua bảy đời HLV trong 10 năm qua. Đồ hoạ: Tiến Thành.
Hiệu suất phòng ngự của Real qua bảy đời HLV trong 10 năm qua. Đồ hoạ: Tiến Thành.
Những chấn thương liên tục cũng ảnh hưởng đến sức mạnh trong các pha lên bóng của Real. Eden Hazard, được kỳ vọng sẽ là ngôi sao số một trên hàng công, đóng góp rất hạn chế. Dẫu vậy, tinh thần "một người vì mọi người" vẫn được áp dụng, giải thích vì sao Gareth Bale và James phải làm bạn với ghế dự bị thường xuyên, và cách Zidane dùng Isco cũng là ví dụ rõ ràng nhất cho triết lý của ông.
Ở Juventus ngày trước, Lippi tạo ra đội hình 4-3-1-2, cho phép Zidane chơi tự do và có ảnh hưởng lớn nhất đến trận đấu. Nhưng khi đã trở thành HLV, Zidane gần như không cho ai cái đặc quyền ấy, dù Isco là cầu thủ hoàn hảo để đá sau lưng tiền đạo. Tiền vệ quê Andalucia khi thì đá cao nhất trong sơ đồ tiền vệ kim cương, khi thì lệch trái trong sơ đồ 4-3-3, lúc lại trung tâm của sơ đồ 4-4-2, và khi thì... trên ghế dự bị.
Điều lạ lùng là đám đông CĐV ở Bernabeu, luôn khao khát thứ bóng đá tấn công cống hiến, lại đang bị Zidane "đồng hoá" bằng thứ bóng đá thực dụng của ông. Ngay cả Florentino Perez, nổi tiếng khó tính và tôn thờ lối chơi toàn mỹ, vẫn không hề phàn nàn chút nào. Ông nói hồi 2017: "Zidane là một tài năng thiên bẩm, nhưng cậu ấy cũng đại diện cho sự hy sinh, kiên định và lòng truy tầm sự hoàn hảo".
Ở Madrid, khi còn chiến thắng, nghĩa là bạn còn đúng. Chiến thắng là lời biện minh hùng hồn nhất.
Thất bại dưới tay Man City ngay trên sân nhà trước khi đại dịch bùng phát đang đặt Zidane trước thử thách lớn nhất sự nghiệp cầm quân.
Mọi thứ có vẻ đang xuôi chèo mát mái với Zidane khi CLB bước vào năm 2020 với phong độ tuyệt vời. Nhưng bốn thất bại trong bảy trận trên mọi đấu trường bỗng đặt Zidane dưới thòng lọng. Và rồi đại dịch diễn ra, khiến bóng đá bị tê liệt.
Sau khi để thua Man City 1-3 ngay tại Bernabeu ở lượt đi vòng 1/8 Champions League, những lời chỉ trích lại đổ xuống. Nhiều người bảo Zidane không thể đào mãi những gì mà ông đã học được tại Italy cuối những năm 1990.
Lippi nói: "Zidane luôn có chất Italy trong huyết quản. Cậu ta học hỏi từ những HLV người Italy, như tôi hay Ancelotti. Tôi biết chất Italy rất quan trọng với cậu ấy, trong sự tiến bộ trên cả hai vai trò HLV và cầu thủ".
Khi đại dịch này trôi qua, hãy cùng xem chất Italy có kéo Zidane vượt qua một thác ghềnh nữa trong sự nghiệp của ông hay không.
Hoài Thương tổng hợp