Thảo luận tại tổ về dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên ở Quốc hội sáng 8/6, ông Bình cho biết công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em yêu cầu phải tìm cách thúc đẩy việc hình thành những đạo luật riêng cho trẻ em bị tố cáo hay bị thừa nhận là đã vi phạm pháp luật hình sự. Vì vậy, Việt Nam rất cần thiết phải xây dựng một luật riêng biệt về người chưa thành niên.
Theo ông Bình, các nước trên thế giới đều quan niệm trẻ em chưa phát triển đầy đủ tâm sinh lý, bộ não chưa hình thành, kiến thực pháp luật chưa có. Từ đó khả năng kiểm soát hành vi của các em sẽ kém hơn người trưởng thành. Thậm chí, người chưa thành niên còn "bốc đồng, manh động", muốn trải nghiệm nên rất dễ trở thành tội phạm.
"Hơn nữa, người chưa thành niên còn phải đối mặt với hệ thống tư pháp của chúng ta, từ điều tra, truy tố đến xét xử nặng nề như vậy nên càng dễ bị tổn thương", ông Bình nói.
Phản bác ý kiến cho rằng "Việt Nam nhân văn quá với các cháu thì có phải là thả thêm tội phạm ra đường không?", ông Bình nói các nước tiên tiến đã nghiên cứu rất kỹ và kết luận "nếu các cháu phạm tội mà bắt luôn chỉ làm họ chai sạn với nhà tù hơn". Khi xử lý nhân văn hơn theo kiểu "cứu người chưa thành niên phạm tội ra khỏi nhà tù" thì tỷ lệ tái phạm giảm hơn 80%.
Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình. Ảnh: Media Quốc hội
Trong dự thảo luật, TAND Tối cao đề xuất mức hình phạt cao nhất với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi giảm xuống 15 năm thay vì 18 năm. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội giảm xuống 9 năm tù, hiện là 12 năm.
TAND Tối cao cũng đề xuất bổ sung hình phạt cảnh cáo cho người chưa thành niên khi phạm tội ít nghiêm trọng; tội nghiêm trọng do vô ý và có tình tiết giảm nhẹ; mở rộng trường hợp được cho hưởng án treo.
Chánh án Bình cho hay, việc xử lý như vậy sẽ "vừa nghiêm khắc vừa nhân văn". Với trẻ em sẽ không có án chung thân hay tử hình. "Tư pháp chậm trễ là tư pháp bất công", ông Bình dẫn câu nói của Các Mác.
Đề xuất người chưa thành niên ở trại giam riêng để có 'môi trường tốt'
TAND Tối cao đề xuất, trại giam dành riêng cho phạm nhân là người chưa thành niên phải được thiết kế phù hợp với lứa tuổi, giới tính. Trong đó phải có khu giam giữ theo tính chất của tội phạm, mức hình phạt và phải có phòng học, khu vui chơi, phòng y tế.
Buồng ở phải "mùa hè thoáng mát, mùa đông kín gió, hợp vệ sinh môi trường" và diện tích chỗ nằm tối thiểu cho mỗi phạm nhân là 2,5 m2. Trại giam bố trí cán bộ quản giáo có trình độ, am hiểu về tâm sinh lý người chưa thành niên hoặc từng tham gia giải quyết các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên.
TAND Tối cao lý giải việc tổ chức trại giam riêng nhằm phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, sự phát triển của người chưa thành niên, bảo đảm tối đa quyền được học tập của các em. Song tòa tối cao cũng lưu ý cần tránh đầu tư dàn trải, thừa thiếu cục bộ, không hiệu quả bởi trên cả nước hiện chỉ có hơn 1.400 phạm nhân là người chưa thành niên đang chấp hành án.
Nói rõ hơn đề xuất này, ông Bình cho hay trong trại giam có rất nhiều tội phạm khác nhau. Bởi thế giam chung người chưa thành niên với tội phạm là người lớn thì các cháu rất dễ bị người lớn đào tạo "thành một tội phạm chuyên nghiệp hơn".
Ông Bình đề nghị các quyền của người chưa thành niên ở trại giam cũng phải được học tập đầy đủ. Nếu trại giam chưa bố trí được lớp học thì cho các cháu học trực tuyến.
Ông Bình cho biết nhà tù không bao giờ được coi là môi trường giáo dục nên trẻ chỉ "hơi có lỗi" mà đã dùng đến trại giam thì không phải cách làm đúng. "Roi vọt, trại giam sẽ làm các cháu trở nên chai sạn với hình phạt phạm tội. Khi đã quen rồi các cháu sẽ không sợ nữa, làm tội phạm gia tăng. Một quan điểm sai lầm khi hy vọng phạt tù thật nhiều, thật nhiều thì tình hình tội phạm sẽ giảm", ông Bình nói.
Luật Tư pháp người chưa thành niên là luật mới hoàn toàn, đang được Quốc hội lần đầu cho ý kiến. Dự kiến luật sẽ thông qua tại kỳ họp 8 Quốc hội khóa 15.
Một lớp học ở trong trại giam Ngọc Lý, Bắc Giang. Ảnh: Phạm Dự
Tại Mỹ, việc giam giữ trẻ vị thành niên không nhằm mục đích trừng phạt, mà có chức năng như các cơ sở cải huấn cho thanh thiếu niên, cung cấp chương trình giáo dục, đào tạo nghề và tư vấn tâm lý. Tuy nhiên, với người chưa thành niên phạm tội nghiêm trọng, một số bang có thể chuyển họ đến tòa án dành cho người lớn để truy tố hình sự và sẽ bị đưa vào nhà tù dành cho người lớn.
Một số đạo luật yêu cầu tách biệt trẻ em về phần "nhìn và nghe" trong các cơ sở dành cho người lớn để bảo vệ chúng khỏi bạo lực thể chất và tình dục. Nhưng trên thực tế, điều này thường có nghĩa là trẻ em bị biệt giam, khiến chúng có nguy cơ bị tổn thương tâm lý nghiêm trọng do bị cô lập.
Tại Australia, tội phạm dưới 18 tuổi cũng bị giam giữ tại trung tâm giam giữ vị thành niên. Tuy nhiên, giữa các khu vực pháp lý có các quy định khác nhau. Ở một số khu vực pháp lý, thanh thiếu niên bị giam giữ có thể ở lại các trung tâm này khi quá 18 tuổi, một số nơi có thể đến 21 tuổi. Trong một số trường hợp nhất định, như bị kết án nhiều lần, tội phạm dưới 18 tuổi có thể bị chuyển đến nhà tù dành cho người lớn.
Hệ thống tư pháp nước này cũng yêu cầu tách biệt tội phạm vị thành niên khỏi người trưởng thành trong tù, trừ khi việc không tách rời là vì lợi ích tốt nhất cho trẻ em.
Phạm Dự - Tuệ An