Tôi đã từng gặp và tư vấn cho một nữ sinh viên trầm cảm do bị quấy rối trên xe buýt. Phòng trọ ở xa, điều kiện gia đình còn nhiều khó khăn nên hàng ngày, cô đi xe buýt đến trường. Cô vốn rất vui vẻ, tích cực tham gia các hoạt động của lớp nhưng bỗng trở nên ít nói và trầm ngâm chỉ vì nhiều lần bị một gã đàn ông cố tình đụng chạm vào những bộ phận nhạy cảm khi đứng trên xe buýt. Không dám la lên giữa đám đông vì xấu hổ, cô âm thầm chịu đựng đến mức bị ám ảnh và có dấu hiệu trầm cảm, phải đi gặp các chuyên gia tâm lý.
Quấy rối tình dục thường xảy ra ở những nơi công cộng đông người - Ảnh: ibtimes.com
Hay một em học sinh lớp 12 bỗng trở nên khép kín và thành tích học tập có phần đi xuống. Khi giáo viên chủ nhiệm đến tâm sự mới biết được nguyên nhân thật sự là em “khủng bố” tin nhắn yêu đương của một bạn nam ở lớp kế bên.
Hai câu chuyện nêu trên chỉ là những nét chấm phá cho một thực tế đáng buồn hiện nay - hiện tượng quấy rối tình dục. Rõ ràng là hiện tượng này không chỉ xảy ra trong doanh nghiệp mà xuất hiện ở hầu khắp các môi trường khác như nơi công cộng, trường học, cơ quan Nhà nước, gia đình…
Có nhiều cách hiểu khác nhau về quấy rối tình dục. Nhìn chung, quấy rối tình dục là việc dùng lời nói, hành vi có tính chất tình dục tác động đến người khác mà không được sự đồng ý của người đó và có tác động tiêu cực đến thể chất, tinh thần của đối tượng.
Quấy rối tình dục có nhiều cấp độ từ nhẹ đến nặng; có những hình thức khác nhau như dùng lời nói, hình ảnh, hành động... Tiêu chí để xác định một hành vi có phải là quấy rối tình dục hay không phụ thuộc vào mức độ tổn thương của đối tượng bị tác động. Khi những lời nói, cử chỉ dù là vô ý nhưng có ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức, cảm xúc tình dục của đối tượng thì được liệt vào hành vi quấy rối tình dục.
Môi trường nào cũng có nguy cơ xảy ra quấy rối tình dục. Trong các công ty, doanh nghiệp, quấy rối tình dục thường xảy ra giữa đồng nghiệp với nhau, giữa cấp trên với cấp dưới. Ở môi trường học đường, tình trạng này chủ yếu diễn ra giữa học sinh với học sinh và giữa giáo viên với học sinh. Tại gia đình, quấy rối tình dục có thể xảy ra ngay trong đời sống vợ chồng hoặc giữa các thành viên trong gia đình. Ngoài công cộng, nguy cơ bị quấy rối sẽ xuất hiện khi nạn nhân không có sự cảnh giác cần thiết, nhất là ở những chốn đông người.
Quấy rối tình dục có thể xảy ra ở bất cứ đâu khi có ba yếu tố: có những kẻ có xu hướng quấy rối, nạn nhân không có đủ sự đề phòng và phản kháng, bối cảnh thiếu sự an toàn.
Thông thường, kẻ đi quấy rối tình dục là nam giới. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp ngoại lệ khi người quấy rối là phụ nữ. Chân dung của những kẻ quấy rối rất đa dạng nhưng sẽ mang một số đặc điểm chung.
Thứ nhất là có sự lệch lạc về mặt nhận thức và hành vi tình dục. Từ sự lệch lạc này dẫn đến những hành vi không bình thường như lăng mạ về tình dục, đụng chạm vào cơ thể người khác, “khoe hàng” hay những hình thức khêu gợi khác.
Thứ hai, thường là những người có nhu cầu cao về tình dục nhưng không giải tỏa và kiểm soát được nên chuyển hướng hành vi có xu hướng tình dục sang các đối tượng khác một cách không bình thường.
Thứ ba, những kẻ quấy rối hay có một “vỏ bọc an toàn”. Đó có thể là vị thế, chức vụ, quyền hạn hữu hình hoặc vô hình trong các mối quan hệ. Điều này giải thích tại sao chủ yếu là các “sếp” đi quấy rối nhân viên, chồng quấy rối vợ, thầy quấy rối trò… chứ ít khi có chiều ngược lại.
Nếu nhìn bề ngoài sẽ rất khó phát hiện được bộ mặt thật của kẻ quấy rối. Chịu khó quan sát, để ý thì có thể nhận diện được một số những biểu hiện như ánh mắt săm soi, thèm muốn, cử chỉ cố tình đụng chạm,… để có sự phòng tránh ngay từ đầu.
Ngược lại với kẻ quấy rối, nạn nhân thường là những người ở thế yếu. Họ có thể là cấp dưới, là người bị lệ thuộc hay chịu sự ảnh hưởng lớn về vật chất hoặc tinh thần bởi kẻ đi quấy rối. Thực tế, có những cô gái vì nhẹ dạ nên đã trót trao thân cho kẻ có máu trăng hoa dù chỉ một lần, để rồi chính phút giây nhẹ dạ đó trở thành vũ khí uy hiếp cô gái trở thành nô lệ tình dục vì sự sợ hãi khi những hình ảnh nhạy cảm của mình bị lộ ra sẽ không còn đường để sống.
Những phụ nữ có xu hướng quá cởi mở cũng dễ trở thành nạn nhân, bởi vì sự “mở” đó giống như tác nhân kích thích hành vi tình dục của kẻ quấy rối. Ngoài ra, phụ nữ quá nhút nhát cũng là một điểm yếu để kẻ quấy rối lợi dụng bởi chúng biết rằng những phụ nữ này sẽ phản kháng một cách yếu ớt hoặc cam chịu chấp nhận.
Nguyên tắc chung để phòng tránh quấy rối tình dục là cẩn trọng, bình tĩnh và bản lĩnh.
Trước hết, cần cẩn trọng với những môi trường dễ bị quấy rối như đám đông ở nơi công cộng, những chỗ vắng người hoặc nơi không an toàn. Kế đến, thận trọng với những người có dấu hiệu quấy rối để tránh xa ngay từ đầu.
Nếu chẳng may đã bị quấy rối thì hãy cố gắng hết sức có thể để tự trấn an và bình tĩnh. Chỉ có bình tĩnh thì bạn mới có đủ sáng suốt tìm ra những phương cách ngăn chặn hành vi của kẻ quấy rối. Đôi khi sự hốt hoảng, sợ hãi của bạn lại trở thành nhân tố kích thích sự “thú tính” của kẻ quấy rối.
Bản lĩnh để đối diện với thực tế là nguyên tắc vô cùng quan trọng. Kẻ quấy rối luôn ở thế bị động. Sự bản lĩnh của bạn sẽ khiến chúng phải lo sợ và không dám thực hiện hành vi quấy rối.
Việc phòng chống quấy rối tình dục không có một công thức chung cho mọi tình huống nhưng khi đảm bảo được những nguyên tắc trên thì bạn đã giảm thiểu nguy cơ trở thành nạn nhân. Hãy luôn tự biết cách để bảo vệ mình.
Thạc sĩ tâm lý Bùi Hồng Quân
Sở Lao động, Thương binh & Xã hội TP HCM