H.T. -
Tháng trước, Nadine Gordimer, một trong rất nhiều nhà văn chịu ơn Chinua Achebe vì con đường ông khai mở, đã xưng tụng ông là "cha đẻ của nền văn học hiện đại châu Phi". Bà là thành viên ban giám khảo đã vinh danh Achebe bằng giải Man Booker 2007 – giải thưởng tôn vinh những thành tựu trọn đời. Một sự nghiệp lẫy lừng như Achebe sẽ chẳng cần thêm danh hiệu nào nữa, nhưng ông vẫn tỏ ra đầy biết ơn khi nhận được giải thưởng.
"Bây giờ tôi đã là một nhà văn có kinh nghiệm. Nhưng khi mới bắt đầu, tôi không biết mọi chuyện rồi sẽ đi đến đâu cả. Tôi chỉ biết là có cái gì đó bên trong thôi thúc tôi phải kể và nó cứ thế tuôn trào ra, ngay cả khi tôi không muốn".
 |
|
Nhà văn Achebe. |
"Cái gì đó bên trong" ấy đã sản sinh ra cuốn tiểu thuyết vĩ đại Things Fall Apart. Lấy bối cảnh những năm 1890, trong hơn nửa đầu cuốn sách, tác giả đưa người đọc đến với cuộc sống của người Igbo xưa, với những vị thần, những lễ hội công phu và hệ thống xã hội tôn ti trật tự. Đây cũng là nơi có chế độ pháp luật khắc nghiệt đã đẩy Okonkwo vào cảnh sống lưu vọng sau khi ngộ sát một cậu bé.
Cuốn sách không chỉ làm nên cuộc cách mạng về nội dung mà còn cách tân mạnh mẽ về hình thức. Things Fall Apart là sự đan xen giữa thứ tiếng Anh chuẩn xác với tiếng Anh "bồi" cùng cách sử dụng lối nói dân gian và tục ngữ.
Achebe cho biết, ông vô cùng hài lòng khi Ban giám khảo giải Booker ghi nhận những sáng tạo mới cho ngôn ngữ tiếng Anh trong Things Fall Apart. "Câu chuyện này rất khác với những gì tôi được đọc từ nhỏ. Tôi biết là tôi không thể viết như Dickens hoặc Conrad. Tác phẩm của tôi không thích ứng với những phong cách đó. Nên tôi quyết định sẽ tạo nên một thứ tiếng Anh mới, bất luận là nó có thành công hay không".
 |
|
Trang bìa cuốn sách của Achebe. |
Nếu coi doanh số tiêu thụ là thước đo duy nhất, Achebe cũng hoàn toàn có thể hài lòng với Things Fall Apart. Cuốn tiểu thuyết bán được trên 10 triệu bản và được dịch ra 50 thứ tiếng. Quan trọng hơn, nó là động lực làm sản sinh ra một thế hệ nhà văn châu Phi biết tranh đua để đạt đến đỉnh cao trong nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ và biểu đạt các quan điểm chính trị. Vào cùng khoảng thời điểm Achebe đoạt giải Booker, Chimamanda Ngozi Adichie – một trong những tác giả trẻ ngưỡng mộ ông - cũng được vinh danh bằng giải thưởng Orange với cuốn Half of a Yellow Sun.
Khi mới bắt đầu viết Things Fall Apart, Achebe phác thảo nên một cuốn tiểu thuyết về 3 thế hệ: Okonkwo, một người đàn ông Nigeria truyền thống; con trai Nwoye – người đã cải đạo theo Thiên chúa giáo dưới sự tác động của những kẻ truyền giáo và cháu trai Obi – chàng thanh niên được gửi sang Anh du học. Nhưng khi nhận thấy, để cả ba thế hệ này cùng chen chúc trong một cuốn tiểu thuyết là quá chật hẹp, Achebe đã chia dự định của mình ra ba phần. Bộ ba tiểu thuyết sẽ tái dựng sự xâm thực của chế độ thực dân tại châu Phi với 3 giai đoạn: trước khi có sự xuất hiện của người da trắng, sự xâm nhập của những kẻ truyền giáo và sự đồng hóa người châu Phi theo con đường thực dân. Đấy cũng chính là câu chuyện của chính Achebe, với Okonkwo là hình ảnh của ông nội, Nwoye là người cha đã cải sang đạo Thiên chúa của nhà văn còn chàng trai Tây học Obi chính là bản thân Achebe.
Nhưng cuối cùng, phần một trở thành Things Fall Apart và cuốn tiểu thuyết tiếp theo No Longer at Ease (1960) kể về cuộc sống của Obi tại London là phần ba. Riêng phần giữa nhà văn vẫn chưa viết.
"Khi đến phần hai, tôi cảm thấy không muốn viết. Đây là câu chuyện về một thế hệ chấp thuận những kẻ truyền giáo. Tôi cần phải tìm cách lý giải. Tại sao người ta lại từ bỏ tín ngưỡng của cha ông mình để theo một tôn giáo ngoại lai?".
Bố mẹ của Achebe chính là những người đã cải đạo, đổi tên thật của mình thành Isaiah và Janet đồng thời đặt tên thánh cho nhà văn là Albert. Sinh năm 1930, Achebe sống trong tuổi thơ tràn ngập thánh kinh và thánh ca. Ông học tiếng Anh từ năm lên 8 và sau đó được gửi đến học tại Đại học London mở ở thành phố Ibadan (nay được gọi là Đại học Ibadan).
Trong nhiều tác phẩm Achebe thể hiện thái độ đấu tranh trực diện với các nhà cầm quyền Nigeria nên ông buộc phải sống lưu vong ở Mỹ.
Năm 1990, trên đường lái xe từ Ogidi – nơi ông là chủ tịch thành phố - đến Lagos, xe ông bị tai nạn. Nhà văn bị chấn động đến bất tỉnh. "Hình như chiếc xe đã lăn mấy vòng và cuối cùng đè lên người tôi. Con trai tôi chẳng thể làm được gì. Nó phải lao ra đường và gào lên: ‘Đây là Chinua Achebe’. Và đám đông đã tụ tập lại để nâng chiếc xe lên", nhà văn kể.
Ông phải nằm 6 tháng trong bệnh viện ở London. "Nó thay đổi cuộc sống của tôi", ông nói. Dấu ấn của vụ tai nạn rất rõ ràng. Achebe phải ngồi trong xe lăn, bị liệt hoàn toàn nữa người dưới. Đến tận bây giờ, những vết đau vẫn thường xuyên hành hạ nhà văn. Và cũng vì vết thương, rất nhiều trang viết của ông đành phải bỏ dang dở.
(Nguồn: The Guardian)