Căng thẳng buổi ra mắt sách Dale Carnegie tại VN

Anh Vân -

Ông Nguyễn Văn Phước, giám đốc công ty Trí Việt First News và đại diện NXB Trẻ công bố hai ấn bản cập nhật mới của cuốn Đắc nhân tâm (How to win friends and Influence people) và Quẳng gánh lo đi và vui sống (How to stop worrying and start living) của tác giả Dale Carnegie.

Nếu từ trước đến nay, Đắc nhân tâm, Quẳng gánh lo đi và vui sống luôn được độc giả Việt Nam biết đến và yêu thích qua bản dịch của học giả Nguyễn Hiến Lê thì ở lần công bố này, 2 cuốn sách trên vẫn giữ nguyên tên như cũ nhưng là bản dịch mới hoàn toàn, do êkíp gồm: Nguyễn Văn Phước, Dương Ngọc Hân, Nguyễn Công Vinh, Vương Bảo Long, Nguyễn Trịnh Khánh Linh thực hiện.

Khi điều này được công bố, không ít người bày tỏ hai mối lo ngại. Thứ nhất: Liệu có cần thiết phải dịch lại hoàn toàn một bản dịch (của Nguyễn Hiến Lê) đã đi vào lòng nhiều thế hệ độc giả Việt Nam? Thứ hai: Vì sao đã dịch mới thì không đổi hẳn tên sách? Vì thực tế là 2 tên sách này hoàn toàn do Nguyễn Hiến Lê phóng ra từ nguyên tác. Đó là sáng tạo thành công của dịch giả, nếu có người kế thừa chúng, dù là một tựa sách, thì việc xin phép sự đồng ý từ gia đình hoặc người được ủy quyền cũng rất cần được chú ý đến.

Hai ấn bản mới, cập nhật của tác giả Dale Carnegie vừa được phát hành tại Việt Nam.

Với hai câu hỏi này, ông Nguyễn Văn Phước cho biết, vào năm 2005, đại diện công ty ông đã bay qua New York thương lượng trực tiếp với tập đoàn xuất bản Simon & Schuster về việc được dịch sang tiếng Việt và phát hành hai đầu sách nói trên tại Việt Nam và trên thế giới. First News đã nhận được sự đồng ý.

Cũng trong năm này, ông Phước cũng liên hệ gặp nhà văn Nguyễn Q. Thắng, người từ trước đến nay được biết đến như là một nhân vật được học giả Nguyễn Hiến Lê và gia đình ông ủy quyền giữ hàng trăm bản dịch tiếng Việt các tác phẩm thuộc nhiều thể loại khác nhau của học giả này. Theo ông Phước, ông muốn gặp nhà văn Q. Thắng để bàn bạc việc mua lại quyền phát hành bản dịch tiếng Việt 2 cuốn sách của Nguyễn Hiến Lê, và thông báo về việc mua bản quyền tiếng Anh các cuốn này từ Mỹ. Tuy vậy, vì nhiều lý do, cuộc làm việc này không thành công.

Sau đó, năm 2006, khi hoàn tất mọi thủ tục pháp lý với tập đoàn Simon & Schuster, công ty First News thành lập êkíp dịch giả mới dịch lại toàn bộ hai cuốn sách. Hiệu đính, biên tập và sửa chữa sách kéo dài đến năm 2008 mới hoàn thành.

Bà Dương Ngọc Hân, biên tập viên của First News cho biết, thành công từ hai cuốn Đắc nhân tâm và Quẳng gánh lo đi và vui sống qua bản dịch của Nguyễn Hiến Lê đã được công nhận trong lòng hàng triệu bạn đọc từ nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên, bản dịch của học giả thực hiện hơn nửa thế kỷ từ bản gốc vốn được viết rất lâu trước đó. Theo dòng thời gian, từ khi Dale Carnegie còn sống đến khi ông qua đời, sách thường xuyên được vợ con ông cập nhật, bổ sung những dẫn chứng, ví dụ minh họa từ thực tế.

"Thêm vào đó, bản dịch của Nguyễn Hiến Lê, thực ra được ông phóng tác nhiều hơn là dịch. Học giả cũng dùng nhiều từ Hán việt và tiếng Việt cổ, văn phong của thập niên những năm 1950. Vì thế, chúng tôi muốn dịch lại bộ mới để độc giả có thêm cơ hội tiếp cận cuốn sách một cách hoàn chỉnh. Chúng tôi không hoàn toàn có ý định dám so sánh với thành tựu và dấu ấn mà cụ Nguyễn Hiến Lê đã tạo dựng nên", bà Hân nói.

Giải thích về việc sử dụng lại chính hai tên sách cũ, First News cho rằng đó là hai tựa sách hấp dẫn và là "thương hiệu" khó đổi của cuốn sách nên họ kế thừa thành quả này từ học giả Nguyễn Hiến Lê.

Ông Nguyễn Q. Thắng khẳng định rằng cố học giả Nguyễn Hiến Lê đã xin phép tác giả và NXB để in và phát hành sách "Đắc Nhân Tâm" tại Việt Nam.

Trước những giải thích này, nhà văn Nguyễn Q. Thắng, người được mời đến dự buổi công bố sách lớn tiếng chỉ trích First News. Nguyễn Q. Thắng cho rằng, First News đang làm việc trong tư thế "cá lớn nuốt cá bé". Ông khẳng định mình là người được Nguyễn Hiến Lê ủy quyền sử dụng các tác phẩm của học giả này nên không ai có thể thu hồi các bản dịch cũ của cuốn sách, hoặc không đồng ý cho ông làm việc với các đối tác khác để in sách.

Nhà văn Nguyễn Q. Thắng cũng cho rằng, học giả Nguyễn Hiến Lê là người làm việc rất cẩn trọng. Vì thế, trong những tác phẩm dịch của ông ngay từ hàng thập kỷ trước, khi vấn đề bản quyền chưa hề được nhắc đến thì học giả đã ý thức được việc phải xin phép trước khi dịch tác phẩm. "Nếu ai đọc kỹ hồi ký Nguyễn Hiến Lê sẽ biết rằng ông có kể lại tất cả việc ông viết thư hỏi xin tác giả nước ngoài như thế nào trước khi dám dịch tác phẩm của họ. Đối với cuốn Đắc nhân tâm in năm 1955, ngay ở trang trong của sách cũng có dòng chữ "Đã mua lại bản quyền của NXB Simon & Schuster...", ông Q. Thắng lập luận.

Dòng chữ khẳng định bản quyền bản dịch tiếng Việt cuốn "Đắc nhân tâm" tại Việt Nam, in trên cuốn sách phát hành năm 1955 của học giả Nguyễn Hiến Lê. Trong dòng chữ này tên của tập đoàn xuất bản Simon & Schuster bị in sai.

Nhưng với lập luận này, ông Nguyễn Văn Phước khẳng định ông đã làm việc rất kỹ với tập đoàn NXB Simon & Schuter, một tập đoàn rất lâu đời và họ nhất quyết, từ trước đến nay chưa bao giờ chuyển nhượng bản quyền cho bất kỳ cá nhân, tổ chức nào tại Việt Nam ngoài First News - Trí Việt.

"Ông Nguyễn Q. Thắng cho rằng, việc First News công bố mua bản quyền đã đe dọa các bản dịch cũ của Nguyễn Hiến Lê và chúng sẽ không được lưu hành. Nhưng thực sự là tôi hoàn toàn không có thẩm quyền này, đó là việc của các cơ quan chức năng. Còn tôi cũng muốn có hai bản dịch cùng lúc đến tay độc giả để người đọc có thể hiểu được văn phong của ngày xưa và hôm nay", ông Phước nói.

Với tư cách là người đang tạm giữ các bản quyền dịch của học giả Nguyễn Hiến Lê, ông Nguyễn Q. Thắng được yêu cầu đưa ra giấy tờ chứng minh việc ông được ủy quyền và văn bản cho thấy học giả Nguyễn Hiến Lê đã xin phép các tác giả khi dịch sách. Với loại văn bản đầu, ông Thắng cho rằng chỉ có án lệnh của tòa án mới có quyền bắt ông trưng ra. Còn với loại văn bản sau, ông Thắng khẳng định, trải qua hơn 50 năm nhiều biến cố, chiến tranh đã làm thất lạc những văn bản pháp lý.

Ông Phạm Sỹ Sáu, cán bộ NXB Trẻ cho biết, NXB Trẻ từng vài lần cố gắng tìm kiếm hai người thân còn lại của học giả Nguyễn Hiến Lê là một người con trai đang sống tại Pháp và người vợ ba đang sống ở TP Long Xuyên, tỉnh An Giang. Thế nhưng, đây là việc làm khó khăn và NXB đã không liên hệ được với gia đình cố học giả để làm rõ vụ việc.

Ông Nguyễn Q. Thắng từng nói, không chỉ ông mà cả cố nhà văn - nhà báo Lê Ngộ Châu cũng được Nguyễn Hiến Lê ủy quyền thừa kế toàn bộ tác phẩm sau khi học giả qua đời. Nhưng NXB Trẻ có vài lần làm việc với Lê Ngộ Châu (khi ông còn sống) và được Lê Ngộ Châu khẳng định, hoàn toàn không biết gì đến việc được ủy quyền.

"Đáng lẽ ra bản quyền của tác phẩm phái sinh (tác phẩm dịch) phải thuộc về tác giả chứ không phải của người dịch. Người dịch chỉ giữ quyền trong một khoảng thời gian theo quy định, sau đó thì không còn quyền gì nữa. Nhưng luật của ta lại đi bảo hộ cho người dịch có quyền với tác phẩm gốc. Đó là điều cho thấy luật xuất bản và luật bản quyền Việt Nam hiện nay còn nhiều bất cập, khá lạc hậu so với thế giới. Trong trường hợp hai cuốn sách nghệ thuật sống nói trên, First News và NXB Trẻ đã đạt được mọi điều kiện pháp lý để được quyền dịch, sử dụng và phát hành bản tiếng Việt", ông Phạm Sỹ Sáu nói.