Sáng 31/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về tình hình kinh tế - xã hội của đất nước. Đại biểu Trần Quốc Tuấn (Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Trà Vinh) cho biết trong báo cáo của Chính phủ, ông đặc biệt quan tâm đến nội dung "một bộ phận cán bộ, công chức chưa quyết liệt, có tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai" gây ách tắc, làm cản trở sự phát triển kinh tế của đất nước.
"Tôi đồng tình với Chính phủ khi nhìn nhận hạn chế này, nhưng vấn đề đặt ra là tại sao từ trước đến nay không có hiện tượng cán bộ có tâm lý sợ trách nhiệm mà đến nay mới xuất hiện, không những thế còn lan rộng từ trung ương đến địa phương, từ khu vực công đến tư", ông Tuấn nói.
Theo ông, cần xác định được nguyên phát của căn bệnh này, phân định rõ "bộ phận cán bộ sợ trách nhiệm" gồm những kiểu cán bộ nào và nguyên nhân dẫn đến sự tồn tại của họ, từ đó tìm ra giải pháp khắc phục.
Từ thực tiễn phản ánh, ông Tuấn cho rằng có hai nhóm cán bộ sợ trách nhiệm. Một là nhóm cán bộ suy thoái về tư tưởng chính trị, né tránh, sợ trách nhiệm, đùn đẩy, sợ sai, không muốn làm, vì không có lợi ích riêng. Hai là nhóm cán bộ sợ vi phạm pháp luật nên không dám làm.
Đại biểu Tuấn cho rằng nhóm một có thể khắc phục được ngay vì trong bất kỳ thời điểm nào, cơ quan, đơn vị nào cũng đều tồn tại một số ít cán bộ có bản chất như vậy. Trong thời điểm dầu sôi lửa bỏng như hiện nay, giải pháp cấp thiết theo ông là ưu tiên thay thế những người này bằng cán bộ tốt, có đủ tâm huyết và trách nhiệm, như trong bóng đá, huấn luyện viên trưởng sẵn sàng thay người vì màu cờ sắc áo, khi quan sát thấy cầu thủ thi đấu kém hiệu quả.
Về lâu dài, đại biểu Tuấn kiến nghị Quốc hội, Chính phủ chỉ đạo rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhất là các quy định liên quan đến công chức, viên chức, đảm bảo tính đồng nhất, không chồng chéo, mâu thuẫn. Đây là cơ sở khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá vì lợi ích chung.
Đại biểu Trần Quốc Tuấn phát biểu sáng 31/5. Video: Truyền hình Quốc hội
Nhóm thứ hai chiếm số đông và là nguyên nhân chính tạo ra những hạn chế, tắc nghẽn công việc trong toàn hệ thống. Ông Tuấn cho rằng có hai nguyên nhân dẫn đến hình thành nhóm cán bộ này, trong đó văn bản pháp luật hiện hành, nhất là các văn bản dưới luật còn thiếu đồng nhất, khó thực hiện, cùng nội dung quy định nhưng lại có hai cách hiểu.
Ông nói từng chứng kiến bên lề kỳ họp có hai đại biểu tranh luận về nội dung của một điều khoản luật đang còn hiệu lực. Cuộc tranh luận ấy làm ông rất tâm tư, vì việc hiểu pháp luật theo nhiều cách đang xảy ra trong chính cơ quan lập pháp và không loại trừ khả năng sẽ xảy ra ở cơ quan hành pháp, trong đó có cả thanh tra, kiểm tra.
"Tôi cho rằng cán bộ lo sợ vi phạm pháp luật khi ngày càng nhiều vụ bị phát hiện, xử lý, thậm chí bị xử lý hình sự", ông Tuấn nói, lo ngại rằng trong số đó có những cán bộ tâm huyết, có trách nhiệm, nhưng không thể triển khai công việc do sự bất cập, thiếu đồng nhất của các văn bản hướng dẫn.
Từ thực trạng nêu trên, ông đề nghị Quốc hội, Chính phủ đẩy mạnh phân cấp, phân quyền. Nếu thực hiện tốt công tác này sẽ giảm bớt áp lực, gánh nặng cho các cơ quan cấp trên, đồng thời tăng cường trách nhiệm cho các địa phương và cơ quan cấp dưới. Quốc hội cũng cần kiểm tra, giám sát để hướng dẫn, nhắc nhở, đôn đốc thực thi công vụ có hiệu quả, xử lý nghiêm các trường hợp cố tình vi phạm vì mục đích vụ lợi, cá nhân.
Trong đó, các cơ quan cần xử lý trách nhiệm người đứng đầu ban hành văn bản quy phạm pháp luật gây ảnh hưởng, thiệt hại đến người dân và doanh nghiệp, cản trở sự phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia.
Ba đại biểu sau đó đăng ký tranh luận với đại biểu Tuấn. Thường trực Ủy ban Pháp luật Tô Văn Tám cho rằng hiện tượng cán bộ né tránh trách nhiệm không phải bây giờ mới xuất hiện mà đã có từ lâu, nhưng dường như gần đây nặng hơn, phức tạp hơn.
Nguyên nhân là một bộ phận cán bộ năng lực, trình độ hạn chế nên việc nắm bắt quy định của pháp luật chưa tốt, làm gì cũng sợ sai, không dám làm, né tránh, đùn đẩy. "Đây là hiện tượng sáng cắp ô đi tối cắp ô về. Tôi đề nghị rà soát tỷ lệ này là bao nhiêu để xử lý", ông Tám nói.
Đại biểu Tạ Văn Hạ (Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục) thì cho rằng quan trọng nhất là phải quyết liệt xử lý trách nhiệm của người đứng đầu. "Phải tổng kết xem xử lý được bao nhiêu người đứng đầu khi né tránh, sợ trách nhiệm? Có bao nhiêu người cho đứng sang một bên khi không làm được việc?", ông đặt câu hỏi.
Đại biểu Trần Hữu Hậu phát biểu tranh luận tại Quốc hội, sáng 31/5. Video: Truyền hình Quốc hội
Luật sư Trần Hữu Hậu (Phó tổng Thư ký Hiệp hội Điều Việt Nam) đề nghị nhìn thẳng vào bản chất của vấn đề "cán bộ đùn đẩy, sợ trách nhiệm". Qua tiếp xúc với nhiều cán bộ công chức từ trung ương đến xã phường, trong đó có cả cán bộ trung, cao cấp của Đảng và Nhà nước thời gian qua, ông Hậu thấy rằng đa số họ đều rất trăn trở.
"Trong thực thi công vụ, để làm tốt chức trách, nhiệm vụ mà quy định, các hành lang pháp lý rõ ràng, phù hợp thì tôi chắc chắn cán bộ sẽ nỗ lực, năng động, sáng tạo tìm cách làm hiệu quả", ông Hậu nói.
Thế nhưng trong thực tế, nếu cán bộ, công chức, viên chức quyết định thực hiện để đáp ứng những yêu cầu của thực tiễn, đem đến hiệu quả cho dân, cho nước "thì phải vi phạm không nhiều thì ít các quy định hiện hành của Đảng, pháp luật của nhà nước". "Và chúng ta đang gọi họ là những người dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung", ông nói.
Dù vậy, điều lệ Đảng và quy định về những điều đảng viên không được làm cũng như Luật Cán bộ công chức đều yêu cầu đảng viên, cán bộ công chức phải chấp hành nghiêm chỉnh quy định, không được chủ trì, tham mưu ban hành văn bản có nội dung trái quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.
"Những quy định nêu trên là đúng nên cán bộ phải đứng trước lựa chọn giữa không làm thì không sai với làm thì vi phạm pháp luật. Chắc chắn họ hết sức phân vân. Những người thấy làm sai quy định của Đảng, Pháp luật của nhà nước dù vì lợi ích chung mà không biết sợ thì có lẽ là điếc không sợ súng hoặc thiếu ý thức tổ chức kỷ luật", ông Hậu nhận định.
Đại biểu tỉnh Tây Ninh lo ngại tình trạng cơ quan công quyền các cấp thấy quy định sai mà không sửa được hoặc không thể sửa kịp thời. Do đó, việc bảo vệ người dám nghĩ, dám làm cũng trở thành khó khăn, bất khả thi, vì bảo vệ họ trong nhiều trường hợp là bảo vệ việc làm sai quy định, trái pháp luật.
Bộ Nội vụ đang xây dựng dự thảo nghị định bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm, nhưng sau ba lần chỉnh sửa, dự thảo vấn vướng nhiều quy định của pháp luật. Vì vậy, Bộ đang tham mưu Ủy ban Thường vụ Quốc hội có nghị quyết thí điểm về việc này, sau đó Chính phủ ban hành nghị định.
Ông mong có cơ chế để cán bộ các cấp không phải dám nghĩ, dám làm và không cần cấp trên phải khuyến khích bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, chỉ cần tập trung công sức, trí tuệ để năng động, sáng tạo thực hiện công việc của mình hiệu quả. Muốn vậy, khi phát hiện luật hoặc các quy định chưa phù hợp thì phải sửa ngay với quy trình chặt chẽ nhưng đơn giản, ngắn gọn.
"Tôi rất thấm thía lời của Thủ tướng khi trả lời chất vấn của tôi, rằng luật là do chúng ta, trong thực tiễn đang vướng mà vướng là do chúng ta đặt ra, vậy thì chúng ta phải sửa. Nhưng để sửa những quy định bất hợp lý do chính chúng ta đặt ra lại quá khó khăn", ông Hậu bày tỏ.
Trước đó, thẩm tra về báo cáo kinh tế - xã hội của Chính phủ, Ủy ban Kinh tế cũng đặc biệt lo ngại về tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức và tình trạng công chức, viên chức xin nghỉ việc. Ủy ban đề nghị Chính phủ báo cáo rõ hơn về nội dung này, đặc biệt là việc hàng loạt cán bộ, công chức, viên chức bị kỷ luật, khởi tố, truy tố về những sai phạm nghiêm trọng dẫn đến hiện tượng một bộ phận né tránh trách nhiệm. Hệ lụy là trì trệ trong hoạt động điều hành của bộ máy nhà nước từ Trung ương đến cơ sở, gây khó khăn, ách tắc trong việc giải quyết các thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp.
Ủy ban Kinh tế đề nghị Chính phủ nghiên cứu, đánh giá các quy định pháp luật hiện hành và đưa ra giải pháp cụ thể để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, chặt chẽ và an toàn cho đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong thực thi công vụ.
Sơn Hà - Viết Tuân