Cấm hút thuốc nơi công cộng cũng như không

Việc hút thuốc ở các phòng chờ nhà ga, bến xe đã bị Bộ Giao thông vận tải cấm từ năm 2005. Nhưng đến trưa hôm qua 30/5, khói thuốc vẫn phun đầy phòng chờ bến xe Mỹ Đình. Điếu thuốc đỏ trên tay khách đợi, trên môi những người của nhà xe vào bắt khách, các anh xe ôm... nhiều không kém gì ở ngoài hành lang, sân, bãi đậu xe. Nền nhà, sân bãi vương đầy đầu mẩu thuốc lá. Không một ai bị ban quản lý hay nhân viên bến xe nhắc nhở. Hành khách khác cũng không ai phàn nàn, dù nhiều người rất khó chịu và mệt mỏi bởi phải hít khói thuốc giữa trưa hè nóng nực.

"Có lần em nhắc một anh đang hút ngay cạnh em, anh ấy còn mắng là điệu bộ. Thôi, mấy tháng mới vào đây một lần, chịu khó vậy" - Hoa, một sinh viên đang chờ xe, tâm sự.

Thực ra, người dân không chỉ phải hít khói thuốc ở bến xe, nơi lâu lâu mới ghé qua một lần. Ở những nơi họ thường lui tới như quán ăn, nhà hàng, quán cà phê, bất cứ đâu cũng có thể gặp làn hơi chứa chất nicotin độc hại - tác nhân gây ung thư - bủa vây. Chị Hương, nhân viên một công ty quảng cáo, kể vẫn thường cùng gia đình vào các nhà hàng đặc sản, và không hiếm khi gặp người hút thuốc. Có lần chị cho con nhỏ đi cùng, thằng bé đang viêm họng sẵn, gặp khói thuốc càng ho dữ dội, đến mức lên cơn co thắt phế quản, phải đến bệnh viện.

Tại các quán cà phê, ở những nơi như công viên, nhà chờ xe buýt, thuốc lá càng được hút tự do. "Mọi người hút thuốc ở khắp mọi nơi, và tất cả những người châu Âu lần đầu đến Việt Nam đều rất sốc", ông Mats Wikman, một giảng viên báo chí tại Thuỵ Điển và cũng là một dân nghiền thuốc lá, nhận xét.

Nhiều người không biết khói thuốc của họ làm hại người khác. Ảnh: Hoàng Hà.

Còn ở công sở - nơi người lao động phải có mặt hằng ngày hằng giờ - khói thuốc cũng có nhiều cơ hội để tập kích phổi họ. Anh Khương, nhân viên một công ty tư nhân chuyên kinh doanh đồ gia dụng, cho biết vẫn phải chịu đựng khói thuốc từ 2 đồng nghiệp làm cùng trong căn phòng 12m2. "Lúc đầu chỉ có một người hút, anh ta thường ra hành lang khi thèm hơi khói. Sau phòng có thêm một người nghiện nicotin nữa, họ thành đa số nên thả sức nhả khói trong phòng, trong khi công ty không hề có quy định cấm hút" - anh kể.

Và Khương hết hẳn ý định can ngăn kể từ lần nhắc nhở anh bạn cùng phòng, và nhận lại cái vỗ vai kèm câu nói: "Chú lạ thật, đàn ông phải thế. Hay chú tập hút với bọn anh cho vui, hết khó chịu ngay". Cũng vì hai anh bạn này mà có thời gian, vợ Khương nghi ngờ anh tập hút bởi đầu tóc, quần áo sực mùi khói thuốc. Giờ thì chị lo cho sức khỏe của anh bởi biết rằng khói thuốc làm giảm khả năng sinh sản, nhất là khi anh chị mong có đứa con thứ hai mà chưa được.

Cấm bằng không vì 'không có người giám sát'

Ông Nguyễn Mạnh Tiến, Giám đốc bến xe khách Mỹ Đình, tỏ ra thờ ơ khi phóng viên VnExpress phản ánh về tình trạng hút thuốc tự do ở đây: "Việc nhiều người hút thuốc ở đâu cũng có, đâu chỉ riêng bến Mỹ Đình? Chúng tôi còn bận rất nhiều việc khác, thời gian đâu mà lúc nào cũng đi nhìn xem ai hút thuốc mà nhắc nhở".

Ngoài chuyện thiếu người, có một lý do nữa khiến ông Tiến chưa dốc sức cho việc khắc phục tình trạng hút thuốc ở bến xe: "Tôi có biết quy định cấm hút thuốc của Bộ, nhưng thực ra nó chỉ mang tính chất tuyên truyền thế thôi. Thấy hút, ban quản lý cũng nhắc nhở, nhưng nhắc là một chuyện còn hút hay không là quyền của người ta".

Theo bác sĩ Phan Thị Hải, Chương trình Phòng chống tác hại thuốc lá Bộ Y tế, từ mấy năm nay, hành vi hút thuốc lá đã trở thành bất hợp pháp ở những nơi công cộng quan trọng nhất như trường học, bệnh viện, rạp chiếu bóng, nhà ga bến tàu... Chế tài cũng đã có. Theo Nghị định 45 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế, mức phạt là 50.000-100.000 đồng. Tuy nhiên cho đến nay, việc giám sát hành vi hút thuốc lá nơi công cộng vẫn khó thực hiện.

Để khắc phục, theo bà Hoàng Anh, nên học tập kinh nghiệm các nước đã thành công trong việc cấm hút thuốc nơi công cộng: Thay vì phạt tiền người hút thuốc, cần phạt cơ quan quản lý địa điểm công cộng vì đã để việc này xảy ra. Như vậy, những người có trách nhiệm mới tích cực nhắc nhở người dân đừng hút thuốc. Bà Hoàng Anh cho rằng, với người dân, phạt tiền chỉ là cách cuối cùng khi các biện pháp khác thất bại. Hiệu quả nhất vẫn là nhắc nhở; nếu xung quanh đều phản đối, người hút sẽ rất ngại. Ở Việt Nam, "lá bùa" này chưa được tận dụng, ít ai dám phản đối người bên cạnh hút thuốc, bởi họ suy nghĩ giống như ông Tiến (giám đốc bến xe Mỹ Đình): "Hút hay không là quyền của người ta".

Còn ở những nơi như nhà hàng, công sở, việc cấm hút thuốc hay không phụ thuộc vào người đứng đầu nơi đó, bởi không có quy định mang tính pháp lý cho những địa điểm này.

Nói về hiệu quả của việc cấm hút thuốc, bà Carmilla Floyd, cũng là một phóng viên tại Stockholm, Thuỵ Điển cho biết, khi lệnh cấm thuốc lá ra đời tại nước bà 2 năm trước, đa số những người hút thuốc lá đều rất tức giận, nhiều người tuyên bố sẽ không đến nhà hàng cấm thuốc lá nữa. Tuy nhiên, giờ đây lệnh đã tỏ ra rất hiệu quả. Số người ủng hộ rất cao, kể cả những người đang hút. Và người hạnh phúc nhất là những nhân viên phục vụ tại các nhà hàng vốn trước đây nghi ngút khói, vì họ không phải ngửi hơi độc đó.

Hiện nay lệnh cấm hút thuốc tại nơi công cộng đã được áp dụng cho toàn EU. Tại Pháp, nước được xem là quốc gia hút thuốc trước đây, thì nay tại các nơi công cộng, không còn bóng người nào phì phèo điếu thuốc. "Việt Nam đã từng thắng Pháp trong chiến tranh, tôi tin là các bạn sẽ 'không thua' Pháp trong cuộc chiến chống thuốc lá", bà Carmilla nói.

Còn ông Mats Wikman thì cho rằng, cấm hay không không quan trọng, mà vấn đề là phải làm sao để tôn trọng những người không hút, như trẻ em, phụ nữ...

Những người không hút thuốc tại Việt Nam có thể hy vọng vấn đề này sẽ được cải thiện, nhờ việc Thủ tướng Chính phủ ban hành chỉ thị về phòng chống thuốc lá vào giữa tháng 5 này. Theo đó, việc hút thuốc bị nghiêm cấm ở tất cả những nơi công cộng và địa điểm vui chơi trong nhà, bao gồm cả nhà hàng, khách sạn, nơi làm việc. Thủ tướng cũng chỉ định chính quyền các địa phương giám sát và xử phạt các vi phạm, với sự chủ trì của sở y tế.

Thanh Nhàn - Minh Thùy