Xu hướng chung
Khi mua chiếc xe điện hồi tháng 11 năm ngoái, Kenzi, một nhân viên quảng cáo ở Thượng Hải, không hề nghĩ đến những lợi ích môi trường của loại phương tiện này. Cô chỉ tìm hiểu thông tin về Elon Musk và thấy chiếc Tesla 3 khá ổn. Mua xe điện, cô có thể tiết kiệm thời gian chờ đợi cũng như chi phí cấp biển số xe bởi nhiều năm qua chính quyền Bắc Kinh đã áp dụng chính sách hạn ngạch cấp biển số.
"Không dễ gì có được biển số xe ở Thượng Hải, nhưng sẽ đơn giản hơn nhiều nếu bạn mua một chiếc xe điện. Trung Quốc có mục tiêu doanh số xe điện thường niên, nhưng nói thật, người dùng không đặt nặng vấn đề bảo vệ môi trường. Mọi người mua vì xe điện đang trở thành xu hướng mà thôi", cô nói.
Chiếc xe đưa Kenzi gia nhập câu lạc bộ người sở hữu xe điện đang ngày càng đông đảo ở Trung Quốc – nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, quốc gia có phát thải carbon lớn nhất và hiện cũng là thị trường xe điện lớn nhất thế giới. Theo báo cáo của Hiệp hội Năng lượng Quốc tế năm 2023, hơn một nửa số lượng xe điện trên thế giới đang lăn bánh trên đường phố Trung Quốc.
Câu chuyện sản xuất và tiêu thụ xe điện ở quốc gia này được đánh giá là một trong những ví dụ thành công nhất trên thị trường toàn cầu, theo Guardian. Giai đoạn 2021-2022, doanh số bán xe điện tại Trung Quốc tăng từ 1,3 triệu lên 6,8 triệu chiếc, chiếm hơn một phần ba doanh số thế giới năm 2022.
Xiaomi SU7 tại triển lãm Bắc Kinh hồi tháng 4. Ảnh: Lương Dũng
Theo số liệu năm 2021, Trung Quốc là quốc gia phát thải carbon lớn nhất thế giới, chiếm 33%. Trong đó, hoạt động giao thông vận tải chiếm khoảng 10% lượng khí thải. Bằng các biện pháp thúc đẩy chuyển đổi năng lượng, chính phủ Trung Quốc đặt mục tiêu đạt đỉnh phát thải carbon trước năm 2030 và một số báo cáo gần đây cho thấy họ thậm chí có thể hoàn thành mục tiêu sớm hơn, khi thúc đẩy kế hoạch bổ sung xe điện mới chiếm đến 40% tổng số phương tiện lưu thông trên đường.
Tính đến tháng 6/2022, cả nước có khoảng 312 triệu xe dân dụng, trong đó xe điện chiếm 3,2%. Phổ biến nhất là xe Tesla, nhưng gần đây thương hiệu nội địa BYD đang vươn lên để giành vị trí dẫn đầu.
Vai trò của chính phủ
Sự bùng nổ của ngành công nghiệp xe điện xuất phát từ bàn đạp mạnh mẽ của chính phủ Trung Quốc. Năm 2021, chính phủ đưa nghiên cứu công nghệ xe điện vào danh sách dự án nghiên cứu khoa học ưu tiên trong kế hoạch 5 năm và đặt mục tiêu nâng doanh số xe điện chiếm 45% tổng doanh số xe mới vào năm 2027. Từ 2009 đến 2022, Trung Quốc mạnh tay chi hàng tỷ nhân dân tệ vào các chương trình hỗ trợ và giảm thuế, ưu tiên phát triển cơ sở hạ tầng cho xe điện ở nhiều thành phố. Bên cạnh các chính sách tài chính, chính phủ nước này đồng thời thiết kế các giải pháp khuyến khích người mua như cấp biển số miễn phí.
Trung tâm nghiên cứu và phát triển toàn cầu của hãng sản xuất ôtô Trường An, nơi được xây dựng trên khu phức hợp rộng lớn ở ngoại ô Trùng Khánh, được coi là minh chứng điển hình cho sự chuyển hướng của ngành công nghiệp ôtô Trung Quốc. Hãng xe quốc doanh thành lập từ năm 1862, nay đã chuyển sang liên doanh với các thương hiệu quốc tế như Mazda và Ford.
Ngày nay, Trường An là nhà sản xuất xe điện lớn thứ 8 tại Trung Quốc. Các cửa hàng trưng bày của hãng tràn ngập xe điện, từ dòng xe đô thị nhỏ gọn như đồ chơi, xe thể thao thương hiệu hạng sang, đến xe SUV hybrid cỡ lớn chạy bằng pin CATL và công nghệ Huawei. Hãng dự định dừng sản xuất động cơ đốt trong vào năm 2025 để tập trung hoàn toàn vào xe điện và xe hybrid.
Trên thực tế, hoạt động marketing xe điện ở Trung Quốc hiếm khi tập trung vào lợi ích môi trường. Nhiều chủ xe tiết lộ chi phí mới là yếu tố chi phối quyết định của họ. Rui Rui, 32 tuổi, cho biết chỉ riêng chi phí biển số xe, anh đã tiết kiệm khoảng 100.000 tệ (13.900 USD). "Giá nhiên liệu khá đắt đỏ, nhưng giá điện thì rẻ hơn nhiều", Rui giải thích thêm.
Mức độ thân thiện với môi trường của xe điện vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Các nghiên cứu chỉ ra rằng quá trình sản xuất xe điện thậm chí tác động đến môi trường hơn so với ôtô thông thường. Nhưng theo thời gian, lượng khí thải tiết kiệm được sẽ bù đắp lại.
Trong nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature hồi đầu năm nay, các nhà khoa học của Viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ) và Viện Công nghệ Bắc Kinh đã đánh giá tác động của xe điện với chất lượng không khí tại Bắc Kinh, Thượng Hải và Thâm Quyến và nhận thấy "mối tương quan tích cực". Ở một số khu vực có tần suất xe điện lưu thông cao, chỉ số chất lượng không khí cũng tốt hơn.
Tuy nhiên, tại Bắc Kinh và Thượng Hải, nơi hoạt động sản xuất vẫn chủ yếu dựa vào than, nghiên cứu chỉ ra sự gia tăng nồng độ nitơ dioxide (NO2) có thể liên quan đến mức độ tiêu thụ điện của xe điện. Các nhà khoa học cũng ghi nhận hiệu ứng giảm thải carbon đáng kể khi xe điện được thay thế xe xăng trên cùng một quãng đường và dự báo mức giảm phát thải đáng kể trong thập kỷ tới, nếu tỷ lệ xe điện tăng đúng theo kế hoạch.
"Mục tiêu 45% hoàn toàn có thể đạt được nếu chính phủ Trung Quốc tiếp tục xác định công nghiệp xe điện là ngành đáng để đầu tư", Giáo sư Tinglon Dai của Đại học Johns Hopkins nhận định. "Đây có thể nói là lĩnh vực hiếm hoi mà Trung Quốc gần như dẫn đầu thế giới, với chất lượng cao, giá thấp, chưa nói đến mức độ đa dạng đến chóng mặt. Đây là một trong những cơ hội lớn để thống trị một thị trường đang được đánh giá rất cao, và cũng rất phù hợp các các mục tiêu môi trường của phương Tây".
Tuy nhiên, Dai cho rằng nếu sẽ thật sai lầm khi nghĩ Trung Quốc đẩy mạnh lĩnh vực này đơn thuần vì lý do môi trường hay kinh tế. Vị giáo sư nhận định đây đúng hơn là một động thái địa chính trị, một cách để vươn lên thống trị chuỗi cung ứng của một ngành có vị thế. Thậm chí ngay cả khi mất tiền cũng xứng đáng. Nhưng xét về lợi thế kinh tế theo quy mô hiện nay, điều đó cũng không xảy ra ngay lúc này.
Lợi ích môi trường của xe điện có thể không phải ưu tiên hàng đầu, song sẽ là một phần thưởng bổ sung cho cả người dùng và chính phủ, theo Dai.
Quay trở lại với Kenzi. Dù không lái chiếc xe Tesla thường xuyên mà chỉ sử dụng vào cuối tuần, cô vẫn nhận thấy sự khác biệt.
"Tôi nhận thấy từ khi tôi mua xe điện, cùng với việc có nhiều xe điện lưu thông trên đường, lượng khí thải của xe hơi không còn quá nghiêm trọng như trước đây nữa. Tình trạng ô nhiễm được cải thiện hơn nhiều", Kenzi quả quyết.
Nguyên Khoa