Trước hết, bạn cần phân tích, đánh giá hành vi mượn tiền không trả có yếu tố hình sự hay không.
Cụ thể hành vi này có dấu hiệu của tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản (dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt) hay tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (sau khi nhận tiền, tài sản thì dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt, bỏ trốn hoặc có điều kiện, khả năng nhưng cố tình không trả) hay không được quy định tại các Điều 174, 175 Bộ luật Hình sự.
Trường hợp bạn nhận thấy có dấu hiệu hình sự thì có quyền gửi đơn tố giác tội phạm đến cơ quan cảnh sát điều tra cấp huyện nơi người bạn của bạn sinh sống để được xem xét, giải quyết.
Về khởi kiện dân sự, bạn có quyền khởi kiện tại tòa án nhân dân cấp huyện nơi người bạn sinh sống.
Dù khởi kiện hay tố giác tội phạm thì phải đều phải gửi kèm theo các tài liệu, chứng cứ chứng minh việc vay nợ là có thật.
Về việc cấm xuất cảnh, Điều 36 Luật Xuất nhập cảnh của công dân Việt Nam năm 2019 quy định bị can, bị cáo, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố mà qua kiểm tra, xác minh có căn cứ xác định người đó bị nghi thực hiện tội phạm và xét thấy cần ngăn chặn ngay việc người đó trốn hoặc tiêu hủy chứng cứ theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
Người có nghĩa vụ theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự nếu có căn cứ cho thấy việc giải quyết vụ án có liên quan đến nghĩa vụ của họ đối với Nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân và việc xuất cảnh của họ ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc để bảo đảm việc thi hành án thì có thể bị hoãn tạm hoãn xuất cảnh theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức có liên quan.
Do vậy, đồng thời với việc nộp đơn tố giác tội phạm, nộp đơn khởi kiện bạn phải có đơn đề nghị cơ quan thụ lý hồ sơ ra quyết định tạm hoãn xuất cảnh đối với người bạn của bạn.
Hiện pháp luật không cấm đương sự vừa gửi đơn tố giác tội phạm vừa gửi đơn khởi kiện tại tòa án.
Do vậy bạn có quyền lựa chọn gửi đơn đến một cơ quan hoặc gửi đơn đến hai cơ quan cùng lúc. Khi đã được một cơ quan thụ lý vụ việc thì bạn phải chấm dứt đơn ở cơ quan còn lại để đảm bảo nguyên tắc hai cơ quan chức năng không cùng lúc giải quyết một vụ việc.
Luật sư Nguyễn Thị Phương Hoa
Công ty Luật Bảo An, Hà Nội