Theo Tổng công ty Cấp nước Sài Gòn (SAWACO), hiện nay, nguồn nước cung cấp chính cho hệ thống cấp nước của thành phố được lấy từ sông Sài Gòn tại xã Hòa Phú, huyện Củ Chi (chiếm khoảng 25% tổng công suất) và tại kênh N47 thuộc nhánh nhỏ của kênh Đông lấy nước trực tiếp từ hồ Dầu Tiếng (chiếm khoảng 8,5% tổng công suất); sông Đồng Nai tại chân cầu Hóa An, tỉnh Đồng Nai (chiếm khoảng 60,5% tổng công suất phát nước).

Hai dòng sông này đều là hạ nguồn của lưu vực hệ thống sông Đồng Nai và được điều tiết bởi hai hồ chứa phía thượng nguồn. Đối với sông Đồng Nai là hồ thủy điện Trị An do Công ty Thủy điện Trị An vận hành. Đối với sông Sài Gòn là hồ thủy lợi Dầu Tiếng do Công ty Khai thác thủy lợi Dầu Tiếng - Phước Hòa vận hành. Dọc theo lưu vực hệ thống sông Đồng Nai có nhiều khu công nghiệp, khu nông nghiệp và khu đô thị mới. Sông Đồng Nai cũng là nơi có lượng giao thông thủy diễn ra khá tấp nập. Các điểm khai thác nước thô của TP HCM lại là khu vực hạ nguồn của hệ thống sông Đồng Nai nên sẽ có một số nguy cơ đối với nguồn nước như: tràn dầu từ hoạt động giao thông thủy, chất thải từ các hoạt động kinh tế và sinh hoạt dọc theo lưu vực hệ thống sông.

Nguồn nước từ hệ thống sông Đồng Nai đang có dấu hiệu ô nhiễm so với quy chuẩn của Bộ Tài nguyên và Môi trường "về nước mặt dùng cho mục đích cấp nước sinh hoạt có thông qua các công nghệ xử lý nước thông thường", có thời điểm hàm lượng vi sinh vượt ngưỡng khoảng hơn 10 lần ở cả sông Sài Gòn và sông Đồng Nai; hàm lượng Ammoniac tại sông Sài Gòn vượt ngưỡng 3-5 lần; ô nhiễm hữu cơ ở chỉ tiêu DO thấp hơn quy chuẩn 2-3 lần, chỉ tiêu COD cao hơn tiêu chuẩn khoảng 1,5-2 lần. Ngoài ra, dưới tác động của biến đổi khí hậu, những thời điểm chịu ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, độ mặn vượt ngưỡng cho phép buộc phải ngưng lấy nước. Tuy nhiên, nhờ các công nghệ xử lý nước và vận hành nghiêm ngặt, SAWACO vẫn đảm bảo chất lượng nước sạch cung cấp ra mạng lưới theo quy chuẩn về chất lượng nước sạch do Bộ Y tế ban hành.

Cụ thể, để đảm bảo cho hoạt động xử lý nước luôn ổn định và ứng phó kịp thời với các tác động của chất lượng nguồn nước, SAWACO đang áp dụng các giải pháp ngắn hạn như: thiết lập các thiết bị giám sát chất lượng nguồn nước online, và các ngưỡng cảnh báo đối với các chỉ tiêu chất lượng nước cơ bản (như nồng độ oxy hòa tan, Ammoniac, độ đục, độ mặn, lượng dầu tràn bề mặt...); tăng cường lượng hóa chất dự phòng và các thiết bị châm hóa chất; phối hợp với các đơn vị vận hành các hồ chứa nước đầu nguồn để kịp thời hỗ trợ xả nước để đẩy mặn, pha loãng ô nhiễm hoặc đẩy chất ô nhiễm ra khỏi vùng lấy nước.

Đối với mạng lưới cấp nước, SAWACO lên các kịch bản vận hành hệ thống mạng để điều phối nguồn nước khi có sự cố xảy ra, đảm bảo khả năng cấp nước cho TP HCM ở mức nhiều nhất có thể. Bên cạnh đó, SAWACO cũng có phương án cấp nước khẩn cấp thông qua việc vận hành trở lại 46 trạm cấp nước sử dụng nước ngầm trên toàn thành phố, từ đó đảm bảo cấp nước cho nhu cầu tối thiểu của người dân (khoảng 5 lít nước mỗi người mỗi ngày).

Về lâu dài, Tổng công ty Cấp nước Sài Gòn phối hợp Sở Xây dựng đề xuất và được UBND Thành phố chấp thuận thông qua "Đề án phát triển hệ thống cấp nước thành phố giai đoạn 2020 - 2050, và chương trình cung cấp nước sạch, chấm dứt khai thác nguồn ngầm TP HCM giai đoạn 2020-2030". Theo đó, các giải pháp được triển khai bao gồm: xây dựng các hồ chứa nước thô đầu nguồn với mục đích vừa là nơi tiền xử lý nước, giảm thiểu các chất ô nhiễm trong nguồn nước thông qua quá trình làm sạch tự nhiên, đồng thời đảm bảo trữ nước khi có sự cố về nguồn nước thô trên sông Sài Gòn. Dự án này đang trong giai đoạn khảo sát lập báo cáo khả thi để triển khai. Dự án cũng đề xuất xây dựng các bể chứa ngầm trong thành phố để đảm bảo ổn định áp lực cho toàn hệ thống, đồng thời cũng là nơi dự trữ nguồn nước sạch.

SAWACO cũng kiến nghị lên UBND thành phố sẽ sử dụng lại các thủy đài đã được xây dựng và hoàn thiện từ những năm 1970 để làm nơi cấp nước an toàn cho thành phố (có thể xây bể chứa ngầm hoặc làm trạm bơm tăng áp, nơi điều hòa mạng lưới cấp nước...).

Hoàng Anh