Với Vy, nhân viên sáng tạo nội dung cho một công ty quảng cáo ở quận 3, TP HCM, việc nhận tin nhắn công việc hay tán gẫu trong nhóm chat lúc nửa đêm đã là một phần tất yếu của cuộc sống suốt bốn năm nay. Nhiều khi "phát sợ khi thấy có tin nhắn" nhưng cô gái 28 tuổi vẫn phải mở điện thoại và đọc toàn bộ cuộc trò chuyện vì sợ bỏ lỡ tin quan trọng.
Tin nhắn từ các ứng dụng chat hay mạng xã hội đi theo Vy suốt cả ngày. "Không ít lần tôi mất nguyên buổi sáng chỉ để đọc và trả lời chat", cô nói. Lúc đi máy bay, họp hành hay gặp gỡ đối tác cô phải tắt điện thoại, nhưng vừa mở máy kết nối mạng, tin nhắn đổ về cùng lúc quá nhiều khiến treo máy.
Tính chất công việc phải làm với nhiều bên, mỗi dự án cô phải tham gia khoảng 5 nhóm chat với đồng nghiệp, cấp trên và khách hàng qua Facebook Messenger và Zalo, ngoài ra còn Telegram, Viber, Skype. Càng nhiều dự án, số nhóm Vy phải tham gia càng tăng. Hiện cô quản lý 3 dự án với 15 nhóm công việc, chưa kể trò chuyện cá nhân.
Báo cáo của một nền tảng mạng xã hội Việt Nam cho biết, trong quý I/2021 có 64 triệu người dùng với 1,7 tỷ tin nhắn được gửi đi mỗi ngày. Hồng Vy là một trong số đó và những người trong nhóm tuổi 18-35 như cô góp phần đưa Việt Nam trở thành cường quốc về số người dùng mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin. Số liệu thống kê tính tới tháng 7/2022 của NapoleonCat (công cụ đo lường các chỉ số mạng xã hội), tổng số người dùng Facebook tại Việt Nam là gần 76 triệu. Trong số này, có 54 triệu thường xuyên dùng ứng dụng chat (Messenger), đứng thứ 5 thế giới sau các nước Ấn Độ, Brazil, Mexico và Philippines.
Nền tảng nhắn tin Viber công bố có hơn 30 triệu người dùng Việt. Telegram chưa có con số thống kê cụ thể, nhưng đang được coi là "ngôi sao đang lên" trong số các ứng dụng chat ở Việt Nam.
Ngoài việc phải ngụp lặn trong hàng chục nhóm chat công việc, chị Thanh Thúy, 35 tuổi, ở quận Hoàng Mai, Hà Nội là thành viên của 7 nhóm chat, gồm 4 nhóm giữa phụ huynh và giáo viên chủ nhiệm của hai con 10 tuổi và 4 tuổi, nhóm cư dân chung cư với ban quản lý, nhóm các hộ gia đình cùng tầng và hội bạn thân...
Không thể tắt thông báo hay rời nhóm vì mắc hội chứng FOMO (Fear Of Missing Out – hội chứng sợ bỏ lỡ), chị Thúy tranh thủ giờ nghỉ để đọc toàn bộ tin nhắn. "Biết đâu trong cuộc hội thoại kia có thông tin liên quan đến tôi. Tôi không muốn bản thân đứng bên ngoài câu chuyện, nhưng không hy vọng mất cả ngày để đọc tin nhắn", chị kể.
Nhiều người than phiền mất thời gian đọc và trả lời các nhóm chat, không thể tập trung làm việc, gây ảnh hưởng đến cuộc sống. Ảnh minh họa: M.P
Số người bị bội thực trong các nhóm chat như Hồng Vy hay Thanh Thúy không ít. PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Social Life cho biết, sự ra đời của các nhóm chat phục vụ công việc, giải trí là điều đương nhiên, nhất là khi công nghệ thông tin và các ứng dụng mạng xã hội phát triển mạnh.
Không phủ nhận tiện ích và chi phí thấp của công cụ chat, nhưng chuyên gia cảnh báo có không ít mặt trái của hiện tượng này như lạm dụng dẫn đến mất nhiều thời gian; ranh giới giữa công việc và đời sống cá nhân bị xóa nhòa; rủi ro lộ thông tin; tâm lý lo sợ bị cô lập trong tập thể; hoặc là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến hạnh phúc gia đình.
Hồng Vy thừa nhận, nhiều ngày vì mất quá nhiều thời gian trả lời tin nhắn, gồm cả những nội dung không liên quan đến công việc khiến cô phải làm thêm ngoài giờ để giải quyết các đầu việc chính như lên ý tưởng mới, làm kế hoạch hoặc gửi email cho đối tác.
Ngoài mất thời gian, cô gái 28 tuổi nhận thấy ranh giới giữa công việc và đời sống cá nhân bị đe dọa bởi chat. "Có lẽ vì quá tiện nên mỗi khi online, sếp lầm tưởng tôi đều sẵn sàng nhận việc, bất kể giờ giấc", Vy nói. Đặc biệt định kiến nhân viên nhận tin nhắn nhưng không đọc hoặc không trả lời ngay bị cho là thiếu chuyên nghiệp, coi thường sếp, càng khiến cô căng thẳng khi nhận việc sau giờ làm. "Đó là lý do tôi lúc nào cũng có cảm giác ngập trong công việc và ám ảnh mỗi khi thấy có tin nhắn", cô kể.
Chính Justin Santamaria, cựu kỹ sư của Apple, cha đẻ của ứng dụng nhắn tin iMessage từng nhắc đến hiện tượng này trên tờ Wired.com. Ông nhận xét, sự phổ biến của các công cụ chat khiến mọi người trở nên bất lịch sự hơn. "Ban đầu, người ta còn cẩn thận mở đầu bằng cụm từ 'Không gấp, trả lời khi nào bạn có thể' hay khi nhấc máy gọi điện, người gọi thường hỏi: Bạn có rảnh không?, với môi trường chat, chúng ta chỉ gửi tin mà không cần suy nghĩ", Justin phát biểu.
Với Thanh Thúy, chú tâm vào các nhóm chat khiến chị thường xuyên đón con muộn, để nhà cửa bừa bộn và làm cháy đồ ăn. Điều này khiến chồng chị khó chịu, thậm chí nghi ngờ vợ không chung thủy khi nhắn tin từ sáng đến đêm, bỏ bê gia đình. "Vợ chồng tôi liên tục cãi vã, không muốn nói chuyện và từng có ý định ly hôn vì điều này", chị bộc bạch.
Trái ngược với một số người bị bội thực tin nhắn, Trang Hà, 27 tuổi, ở quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) luôn khao khát được đồng nghiệp thêm vào các nhóm trò chuyện bí mật ở công ty, tránh cảm giác bị cô lập. "Tôi biết nhiều đồng nghiệp trong phòng có nhóm chat riêng và chỉ chia sẻ các thông tin mật. Thi thoảng một vài người đột nhiên nhìn nhau cười hay chẳng may nhắn nhầm nhóm. Mọi thông tin tôi luôn là người biết cuối cùng", cô thở dài.
Để tránh cảm giác bất an, sợ hãi, lo sợ bản thân bị nói xấu trong nhóm chat, cô gái 27 tuổi cố lấy lòng đồng nghiệp. "Họ nhờ gì tôi cũng giúp. Khi có lòng tin, tôi sẽ được thêm vào các nhóm chat, tránh cảm giác mình là người ngoài cuộc", nữ nhân viên bộc bạch.
Nhưng tham gia nhiều nhóm chat cùng lúc, dễ khiến người dùng gặp sự cố lộ thông tin mật. Gia Bảo, 30 tuổi, quận 1 (TP HCM) từng gửi nhầm bản thiết kế website vào nhóm đồng nghiệp cũ và bị ăn cắp ý tưởng. Không thể chứng minh được sản phẩm của bản thân khi đồng nghiệp cũ nhanh tay gửi bản kế hoạch và được phê duyệt, Bảo buộc phải cấp tốc nghĩ ra phương án thay thế.
"Nếu gửi bằng email có độ bảo mật cao, cần nhiều thao tác kiểm tra thông tin, có lẽ tôi đã không mắc sai lầm. Chat nhóm hiện đại, tiện dụng vẫn những nhược điểm", anh nói.
Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ thông tin và các ứng dụng online chat không phải là nguyên nhân khiến người dùng bị bội thực thông tin. "Ngược lại, chúng có thể làm tốt chức năng truyền tải thông tin, hỗ trợ cuộc sống nếu sử dụng đúng cách", chuyên gia văn hóa Nguyễn Hùng Vĩ nhận định.
Theo ông Vĩ, hai năm dịch bệnh khiến chat nhóm bùng nổ và trở nên hữu ích, khi giải quyết công việc từ xa. "Nhưng khi kết thúc công việc cần xóa bỏ, khuyến khích các thành viên tự rời đi hoặc lập các quy tắc chia sẻ thông tin nếu muốn duy trì nhóm", ông Vĩ nói và cho rằng thay vì đổ lỗi cho công nghệ, mỗi người phải tự điều chỉnh, tránh gây ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và chất lượng cuộc sống.
Gia Hân, 28 tuổi, quận Thanh Xuân (Hà Nội), trưởng phòng phát triển sản phẩm, được thêm vào hơn 20 nhóm chat nhưng cô chưa từng bị bội thực tin nhắn, khi chủ động phân rõ cấp độ phản hồi theo thứ tự: rất quan trọng, quan trọng và thông thường.
Nhóm quan trọng luôn được bật thông báo. Các nhóm trò chuyện với bạn bè, đồng nghiệp ngoài công việc thường bị ẩn hoặc chuyển sang chế độ tắt. "Việc phân nhóm giúp tôi không bị khủng bố tin nhắn, tránh được các cuộc nói chuyện phiếm trong giờ làm. Công việc được giải quyết nhanh, nâng cao hiệu suất làm việc, người lao động không phải tăng ca hoặc làm đêm", nữ quản lý bày tỏ.
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, một số doanh nghiệp đã nhận thấy sự bất cập khi nhân viên sử dụng nhiều nhóm chat trong giờ làm. Chúng không chỉ gây phân tán nguồn lực, mất tập trung, thậm chí nhiều nơi lo ngại rủi ro lộ dữ liệu, buộc họ đưa ra các giải pháp như cài đặt hệ thống mạng Internet nội bộ để quản lý nhân viên hoặc ra quy định cấm dùng Facebook, Zalo trong thời gian làm việc.
"Nhưng các biện pháp đưa ra chỉ là mô hình thiết chế cứng. Thay vào đó nhà quản lý có thể tạo ra những động lực làm việc tích cực tương ứng với giá trị thu lại, như quản lý bằng KPI hoặc lương trả theo sản phẩm. Người lao động được tự do, thoải mái nhưng vẫn đảm bảo công việc", ông Lộc nói.
Còn với Hồng Vy, cô đang tập thói quen tắt và không trả lời tin nhắn từ bạn bè, người thân trong giờ làm, từ chối nhận việc khi tan sở. Riêng nhóm công việc sẽ tự thoát, xóa khi kết thúc dự án. "Tôi buộc phải đưa ra các biện pháp bảo vệ chính mình", Vy tâm sự.
Quỳnh Nguyễn