Dự thảo luật chuyển đổi giới tính đang được Bộ Y tế đưa ra lấy ý kiến về điều kiện đối với cá nhân yêu cầu chuyển đổi giới tính, điều kiện của chuyên gia tâm lý, cơ sở khám chữa bệnh thực hiện can thiệp y học chuyển đổi giới tính, hồ sơ xin được chuyển đổi giới tính…
Theo đó, cá nhân được yêu cầu can thiệp y học để chuyển đổi giới tính khi đáp ứng đầy đủ bốn điều kiện sau: Có giới tính sinh học hoàn thiện (giới tính của một người được xác định là nam hay nữ dựa trên sự hoàn chỉnh về cả bộ phận sinh dục và nhiễm sắc thể); được kiểm tra tâm lý theo bảng chuẩn có xác nhận của chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần về mong muốn giới tính khác với giới tính sinh học hoàn thiện và có năng lực hành vi dân sự đầy đủ; đủ 18 tuổi trở lên; là người độc thân.
Để công nhận người chuyển đổi giới tính, dự thảo đưa ra ba phương án.
Phương án một: Cho phép cá nhân sau khi kiểm tra tâm lý được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, đã sử dụng hormone trong thời gian liên tục khoảng hai năm trở lên; thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Phương án hai: Cho phép cá nhân sau khi kiểm tra tâm lý được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, đã sử dụng hormone trong một thời gian liên tục (khoảng một năm) hoặc đã trải qua phẫu thuật một phần (thay đổi ngực hay bộ phận sinh dục), toàn bộ (phẫu thuật cả ngực và bộ phận sinh dục), thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Phương án ba: Không có can thiệp về y tế (sử dụng hormone hoặc phẫu thuật ngực, bộ phận sinh dục) mà chỉ cần có bản xác nhận là đã kiểm tra tâm lý (theo bảng chuẩn) và được xác định là có mong muốn chuyển đổi giới tính, thì được công nhận là người chuyển đổi giới tính.
Bộ Y tế đề nghị chọn phương án một và hai. Lý do là hai phương án này sẽ bảo đảm được lợi ích cho cả nhà nước, người muốn chuyển đổi giới tính và cơ sở khám bệnh, chữa bệnh thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính.
Dự thảo luật chuyển đổi giới tính nhằm tạo cơ sở pháp lý để người mong muốn chuyển đổi giới tính thực hiện được quyền chuyển đổi giới tính, bảo đảm họ nhận thức được đầy đủ, toàn diện về giới tính thật của mình và hậu quả có thể xảy ra, từ đó thực hiện quyền chuyển đổi giới tính một cách tự nguyện.
Điều 37 Bộ luật Dân sự quy định “việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật”. Theo đó từ ngày 1/1/2017, Việt Nam đã cho phép thực hiện chuyển đổi giới tính. Tuy nhiên cá nhân nào được thực hiện chuyển đổi giới tính; cơ sở khám bệnh, chữa bệnh nào được phép thực hiện chuyển đổi giới tính; thủ tục công nhận người chuyển đổi giới tính để thay đổi giấy tờ hộ tịch… thì chưa được quy định cụ thể. Vì thế, việc công nhận đối với người chuyển đổi giới tính hiện nay mới chỉ là trên giấy mà chưa được triển khai trong thực tiễn.
Hiện những người có mong muốn chuyển đổi giới tính vẫn phải ra nước ngoài phẫu thuật. Chi phí một quy trình chuyển giới hoàn chỉnh tại một bệnh viện uy tín tại Thái Lan (phẫu thuật chuyển đổi giới tính, hỗ trợ tư vấn) khoảng 30.000 USD chuyển đổi từ nữ sang nam và khoảng 35.000 USD chuyển đổi từ nam sang nữ.
Người chuyển giới nước ta cũng đang sử dụng các loại thuốc hormone trôi nổi ngoài thị trường, xách tay, hoặc qua người quen đã sử dụng truyền miệng lại, với giá cả và chất lượng không thể kiểm chứng. Qua tìm hiểu của Trung tâm ICS (tổ chức bảo vệ và thúc đẩy quyền của cộng đồng LGBT), trung bình mỗi năm tại TP HCM có khoảng 24-30 người chuyển giới gặp các biến chứng hậu phẫu và phải đến Thái Lan để thăm khám. Khoảng 8-10 người chuyển giới chết vì những biến chứng phát sinh trong quá trình sử dụng hormone, tiêm silicone...
Người chuyển giới tại Việt Nam không được chuẩn bị về mặt tâm lý, tinh thần khi chuyển giới. Ví dụ việc ăn mặc như giới tính mong muốn 24/24 giờ; tập luyện những thay đổi khi giao tiếp, xưng hô với những người xung quanh; những thay đổi, khó khăn có thể gặp phải về sức khỏe và giấy tờ… Việc thực hiện phẫu thuật chuyển đổi giới tính mang lại cho họ những nguy hiểm lớn về sức khỏe, tâm lý và khó khăn khi đối diện với sự thay đổi, kỳ thị từ phía gia đình và xã hội.
Nghiên cứu trên thế giới cho thấy tỷ lệ người chuyển giới là 0,1-0,5% dân số. Số liệu mới nhất có khoảng 0,3% dân số Mỹ là người chuyển giới. Ước tính Việt Nam có 100.000-300.000 người chuyển giới.