Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII dự kiến thảo luận nhiều vấn đề kinh tế - xã hội, tài chính - ngân sách, bộ máy và đời sống quan trọng; trong đó có chính sách dân số. Vấn đề được đặt ra là Việt Nam có nên tiếp tục duy trì chính sách mỗi cặp vợ chồng chỉ có hai con như hiện nay.
Ông Nguyễn Văn Tân, Phó tổng Cục trưởng Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, Bộ Y tế cho biết, Bộ đề xuất ba phương án điều chỉnh mức sinh.
Ông Nguyễn Văn Tân, Phó tổng Cục trưởng Dân số - Kế hoạch hóa gia đình. Ảnh: N.Phương.
Phương án một: Duy trì mức sinh như hiện nay càng lâu càng tốt. Theo đó, vận động mỗi cặp vợ chồng sinh hai con mà không quy định thành luật với chính sách linh hoạt. Những địa phương đang sinh nhiều con (hơn ba con) thì vận động sinh ít đi để có điều kiện nuôi dạy tốt hơn. Ngược lại những nơi tỷ lệ sinh thấp thì vận động nâng mức sinh lên, như khu vực Đông Nam Bộ có tổng tỷ suất sinh chỉ đạt 1,7 con, tức là số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ.
Phương án hai: Tiếp tục chính sách sinh ít hơn hai con, khẩu hiệu mỗi cặp vợ chồng sinh 1-2 con, nhằm tiếp tục giảm mức sinh, giảm tốc độ gia tăng dân số.
Phương án ba: Cho đẻ thoải mái, không vận động, không cấp phương tiện tránh thai miễn phí (hiện một nửa cấp miễn phí).
Cả ba phương pháp này, theo các chuyên gia dân số, đều có mặt ưu và nhược điểm. Theo ông Tân, với phương án hai, khi sinh ít con, các gia đình có điều kiện nuôi dạy trẻ tốt hơn, giảm bớt chi cho an sinh xã hội, mật độ dân số tăng chậm hơn. Phương án này có lợi cho Việt Nam là nước đông dân, mật độ dân số rất cao, đất đai ít, tuy nhiên cũng có mặt trái của nó.
“Nếu vẫn tiếp tục vận động sinh ít con, cộng thêm sự phát triển kinh tế xã hội của những năm tiếp theo sẽ tiếp tục đưa mức sinh giảm. Kinh nghiệm cho thấy mức sinh giảm đến ngưỡng nào đó thì rất khó khăn để tăng lại, như nhiều nước phải đối mặt hiện nay”, ông Tân nói.
Lấy Hàn Quốc làm ví dụ, ông Tân cho biết quốc gia này đạt mức sinh thay thế 2,1 con vào năm 1983, do lo ngại mức sinh tăng nên tiếp tục vận động chính sách sinh ít con. Đến năm 1996 tỷ lệ này xuống dưới 1,6 con. Hàn Quốc bắt đầu nới lỏng chính sách (sau khoảng 15 năm) song mức sinh tiếp tục giảm sâu, năm 2005 xuống còn 1,08. Hàn Quốc thậm chí thành lập ủy ban của Tổng thống để ứng phó với mức sinh thấp, già hóa dân số, mỗi năm đầu tư hàng chục tỷ USD thực hiện rất nhiều chính sách khuyến sinh như sinh con được trợ cấp, mẹ được nghỉ hai năm để nuôi con mà không mất việc, chồng được nghỉ hai tuần khi vợ sinh… Tuy nhiên mức sinh không tăng lên nhiều. Năm 2012 mức sinh ở Hàn Quốc 1,27-1,28 con, nhưng khó giữ được mức sinh này.
Singapore năm 1975 đạt mức sinh thay thế, 7-8 năm sau xuống 1,7 con. Từ năm 1982 Singapore có chính sách khuyến sinh chọn lọc. Bảy năm sau thực hiện chính sách khuyến sinh toàn diện nhưng không mang lại kết quả.
Với phương án ba, nhiều chuyên gia lo ngại dân số tăng trở lại. Vì thế, Bộ Y tế mong muốn thực hiện phương án một là duy trì mức sinh như hiện nay. Dù vậy, đại diện ngành dân số cũng khẳng định việc khuyến khích sinh thêm con ở những vùng mức sinh thấp là rất khó.
“Nhiều nước thành công trong giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc nâng mức sinh. Khi người dân quen lối sống ít con, dành thời gian cho công việc, đối phó áp lực cuộc sống... thì việc khuyến khích sinh con và vất vả nuôi con sẽ rất khó”, ông Tân nói.
Hơn 50 năm qua Việt Nam tập trung xử lý vấn đề dân số tăng quá nhanh và làm thế nào để giảm mức sinh đang quá cao xuống thấp, duy trì mức sinh thay thế 2,1 con trong hơn 10 năm qua. Từ năm 1993 đến nay chính sách dân số chủ yếu là vận động sinh ít con, hầu như không phạt trừ một số địa phương. Nhóm bị hạn chế sinh là đảng viên, khoảng ba triệu người. Tuy nhiên, theo ông Tân từ năm 2008 đã có quy định đảng viên sinh con thứ ba thì bị cảnh cáo, sinh con thứ tư thì khai trừ khỏi Đảng. Từ năm 2011-2012, chính sách đã thay đổi, sinh con thứ năm mới bị khai trừ khỏi Đảng, sinh thứ tư bị cảnh cáo, con thứ ba thì bị nhắc nhở.
Pháp lệnh Dân số ban hành năm 2003 quy định mỗi cặp vợ chồng và cá nhân có quyền quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh. Tuy nhiên, pháp lệnh này khiến nhiều người dân hiểu sai là Nhà nước khuyến khích đẻ nhiều con. Vì thế, mức sinh và tỷ lệ sinh con thứ ba tăng mạnh trở lại. Năm 2009 quy định này được sửa lại thành "Mỗi cặp vợ chồng nên có 1-2 con".
Gần đây do xu hướng giảm sinh tại một số tỉnh thành, ngành dân số có thông điệp linh hoạt hơn là khuyến khích "mỗi cặp vợ chồng nên sinh hai con".