Chiều 16/3, Thường vụ Quốc hội tổ chức phiên chất vấn nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực tài nguyên và môi trường. Nội dung được nhiều đại biểu quan tâm nhất là đấu giá đất.
Đại biểu Nguyễn Đại Thắng hỏi, cử tri nêu việc đấu giá đất ở nhiều nơi, nhà đầu tư đấu giá trên trời rồi bỏ cọc, như tại khu đô thị Thủ Thiêm, TP HCM. Việc này làm nhiễu loạn thị trường, sốt đất ảo, tạo mặt bằng giá đất mới, gây khó khăn cho xây dựng, phát triển. Bộ có giải pháp nào cho tình trạng này?
Bộ trưởng Trần Hồng Hà cho biết, việc đấu giá đất thời gian qua không chỉ thổi giá mà còn dìm giá, quân xanh quân đỏ rất bức xúc. Đẩy giá làm biến động thị trường, tạo giá ảo và rút ruột tiền ngân hàng nếu tiền đó là đặt cọc. Giá đất bị đẩy lên cao, xa giá trị thật sẽ khiến dẫn tới nhiều hệ lụy. "Trong nền kinh tế, đất đai là đầu vào mọi dự án đầu tư, nếu bị đẩy giá lên cao thì sẽ không hiệu quả. Đây là điều không mong muốn. Chúng ta mong muốn giá tốt, mang lại hiệu quả xã hội trên đất đai, chứ không phải có đủ đất để bán", ông nói.
Ông Hà nhấn mạnh, hiện tượng thổi giá là rõ ràng, có thực. Người dân "gửi" tài sản bằng đất, mà giá đất lên như "ngựa phi" thì nghĩ có hiệu quả. Song với nền kinh tế, nếu tiền, tài sản của toàn xã hội đổ vào đất thì không tốt. Vì thế, Nhà nước phải điều tiết giá, chính sách phải kiểm soát được tính khả thi của các dự án. "Chúng ta phải phân biệt các phân khúc thị trường, phải lấy nhu cầu bất động sản nhà ở làm cơ sở quyết định đầu tư phát triển đô thị, bất động sản, chứ không phải lấy mục tiêu để thu được nhiều tiền", ông nói.
Tình trạng thổi giá, dìm giá làm biến động thị trường, thất thoát tài sản nhà nước, tạo mặt bằng giá đất mới, gây ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống kinh tế. "Đằng sau việc thổi giá đất còn có nhiều hệ lụy là giá đất đấu giá cao có thể là ảo, nhưng lại dùng để thế chấp vay tiền ngân hàng, ảnh hưởng đến an ninh tiền tệ quốc gia và nhiều vấn đề khác", ông Hà nói.
Bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà. Ảnh: Hoàng Phong
Khẳng định đã nghiên cứu kỹ lưỡng vấn đề này, ông Hà chỉ ra mấy nguyên nhân. Thứ nhất là việc đấu giá đất đang được điều chỉnh bởi Luật Đấu giá, Luật Đất đai, các quy định về thuế, tài chính. Vì có nhiều luật điều chỉnh nên về quy trình, trình tự, phương thức đấu giá đất còn bất cập. Giá trị tài nguyên như đất đai không giống với các vật thể giá trị khác, cần có quy định về phương thức, trình tự đấu giá chặt chẽ hơn.
Thứ hai, đã có quy định về điều kiện doanh nghiệp tham gia đấu giá đất, nhưng chưa cụ thể về điều kiện năng lực, trách nhiệm, kinh nghiệm thực tiễn. "Phải có chế tài mạnh mẽ hơn, nếu doanh nghiệp sau khi đấu giá rồi bỏ cọc thì phải xử lý, để lần sau họ không tham gia được, như vậy mới đủ sức răn đe", ông Hà nói, đề nghị tăng cường thanh tra, kiểm tra để xử lý cơ quan công quyền và doanh nghiệp lợi dụng vấn đề đấu giá. Ngoài ra, chế tài xử lý cần mạnh hơn, cả hình sự, kinh tế để đủ tính răn đe.
"Tôi cho rằng chế tài kinh tế quan trọng, phải nâng lên đủ để cho họ phân tích rằng nếu bỏ cọc thì không có hiệu quả kinh tế", ông Hà nói. Thời gian thẩm định hồ sơ đấu giá chỉ 15 ngày, tương tự với đấu giá một vật dụng quý, là không được. Cần đi trước bước đấu giá là thẩm định và làm căn cơ, tức là thẩm định thông qua hồ sơ ngân hàng, hồ sơ đất đai, lý lịch nhà tham gia đấu giá...
Làm gì để tránh "vết xe đổ" Thủ Thiêm?
Đại biểu Điểu Huỳnh Sang đề nghị Bộ trưởng Trần Hồng Hà nêu giải pháp xử lý dứt điểm việc phát triển đô thị không theo quy hoạch, làm ảnh hưởng đến kết nối hạ tầng và an ninh trật tự. Đại biểu Tạ Văn Hạ tranh luận về đấu giá ở khu đô thị Thủ Thiêm. Ông muốn Bộ trưởng làm rõ hơn quá trình điều tra, giám sát liên quan dự án này. "Có hiện tượng thổi giá để nâng giá trị cổ phiếu, đánh võng giá trị tài sản để vay ngân hàng không? Thực trạng sốt đất hiện nay là sốt ảo hay thật, và vi phạm thì có xử lý hình sự không?", ông Hạ chất vấn.
Bộ trưởng Hà cho biết vụ đấu giá đất ở Thủ Thiêm Chính phủ đang giao cơ quan có trách nhiệm điều tra. Phương án mà Bộ Tài nguyên và Môi trường đưa ra là người đấu giá xong phải trả tiền ngay trong 10 ngày, thay vì 90 ngày như trước đây, để cá nhân, tổ chức đấu giá thắng không đủ thời gian trục lợi. Tiền đặt trước, đặt cọc hiện chỉ 5-10%, Bộ cũng sẽ xem xét tăng lên, đơn vị đấu giá phải chứng minh tài chính thông qua thẩm định của cơ quan có trách nhiệm...
Đại biểu Tạ Văn Hạ tranh luận với Bộ trưởng Tài nguyên Môi trường về đấu giá đất Thủ Thiêm.
Đại biểu Nguyễn Hữu Thông đặt vấn đề xác định giá khởi điểm đấu giá đất bất cập, có hiện tượng trục lợi. Giải pháp nào để xử lý vấn đề này? Gửi câu hỏi tới Bộ Tư pháp, ông cho rằng quy định tiền đặt cọc tham gia đấu giá trong luật đấu giá tài sản chỉ 20% giá trị khởi điểm là thấp, chưa có chế tài nếu doanh nghiệp bỏ cọc. Thời gian nộp tiền đấu giá khá dài, khác nhau dẫn tới chuyện doanh nghiệp bỏ cọc. Bộ trưởng bình luận gì?
Đại biểu Đỗ Thị Việt Hà chất vấn thực trạng đấu giá quyền sử dụng đất thời gian qua cho thấy có sự đầu cơ, găm hàng, trục lợi, dẫn đến sau đấu giá có nhiều khu đất bỏ hoang; đấu giá xong bỏ cọc. Cử tri cho rằng cần xác định giá khởi điểm đấu giá đất và quy định chặt chẽ hơn về năng lực tài chính của người tham gia; chế tài mạnh mẽ với người đấu giá xong đất thì bỏ. Bộ có giải pháp như thế nào?
Bộ trưởng Trần Hồng Hà trả lời, nếu nói về chính sách thì cần ngồi lại nghiên cứu, làm thế nào để quy định điều kiện, có thêm chế tài, tiền đặt cọc đúng, bổ sung thời gian thẩm tra, kiểm tra doanh nghiệp tiền có thật hay không... Vấn đề liên quan đến đấu giá, dìm giá, tạo ra thế lực ngầm trong đấu giá đất thì cần có các lực lượng tham gia, trong đó có công an.
Bên cạnh đó cần tăng cường năng lực các tổ chức đấu giá. Quan trọng hơn là hoàn thiện phương pháp định giá, đấu giá. "Đất đai là tài nguyên đặc biệt, nhưng lại được quy định bởi 4-5 luật thì sẽ theo luật nào? Vấn đề quan trọng như đất đai phải quy định đồng bộ trong một bộ luật, bởi đất đai là kinh tế, chính trị, xã hội, lịch sử", Bộ trưởng Hà nói.
Có nên hình sự hóa hành vi lũng loạn thị trường?
Đại biểu Nguyễn Thị Xuân tranh luận, muốn Bộ trưởng giải thích thêm việc trốn thuế trong giao dịch đất đai. Bà Xuân cũng băn khoăn với ý kiến của Bộ trưởng khi cho rằng không cần hình sự hóa hành vi gây lũng loạn thị trường. Theo bà, hành vi này cần xử lý nghiêm, cần hình sự hóa để đảm bảo tính răn đe. Nhắc tới vụ việc bỏ cọc của Công ty Tân Hoàng Minh với lô đất tại Thủ Thiêm, bà cho rằng, số tiền nhà đầu tư bỏ cọc không đáng gì với việc tăng đẩy giá đất khu vực xung quanh. "Số tiền Nhà nước đang bị thiệt hại thế nào khi doanh nghiệp bỏ cọc và chỉ bị phạt hơn 500 triệu đồng?", bà chất vấn.
Bộ trưởng Trần Hồng Hà xin lỗi đại biểu Xuân khi chưa giải thích, bao quát hết ý. Ông nhấn mạnh quan điểm là cần xử lý nghiêm hành vi liên quan tới gây lũng loạn thị trường đất đai. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp chính sách đưa ra để thị trường vận hành hiệu quả thì công cụ hành chính, kể cả hình sự lại chưa hợp lý. Ông "xin không tranh luận thêm", song trong vụ bỏ cọc đấu giá đất Thủ Thiêm cần điều tra, nếu có hành vi rõ mới có thể hình sự hóa.
Bộ trưởng Trần Hồng Hà trả lời về xử lý hành vi lũng loạn thị trường.
Đại biểu Nguyễn Văn Hiển cho rằng qua các vụ đấu giá đất bất thường, pháp luật về đấu giá còn phức tạp, còn nhiều quy định, nhiều cơ quan tham gia nên chưa rõ trách nhiệm. Đề nghị Bộ cho biết giải pháp và quan điểm?
Bộ trưởng Hà trả lời đã phân tích nguyên nhân ở trên. Câu chuyện sắp tới làm thế nào để không xảy ra tình trạng đấu giá đúng thủ tục, nhưng kết quả lại sai, làm ảnh hưởng nhiều bên. Vấn đề này phải xử lý bằng công nghệ, quy trình, đấu giá trực tiếp hay gián tiếp, bổ sung chế tài xử phạt. "Nên đánh mạnh vào kinh tế và tài chính để hạn chế tình trạng bất thường trong đấu giá", ông Hà nói.
Đánh thuế để tránh đầu cơ đất
Đại biểu Ma Thị Thúy hỏi tình trạng dự án chậm triển khai ở nhiều địa phương gây lãng phí nguồn lực. Quan điểm của bộ và biện pháp giải quyết? Ông Hà trả lời, những năm qua Hà Nội, TP HCM và các địa phương đã thu hồi các dự án chậm triển khai. Dự án chậm triển khai có nguyên nhân trong đó chưa xác định đâu là khách quan, chủ quan và trách nhiệm rõ ràng. Có việc chậm do làm sai, thì phải xử lý, sau đó phải trả lại đất cho phát triển.
Chính phủ đã thành lập ban chỉ đạo về vấn đề này. Như ở Đà Nẵng có 1.000 dự án, hàng nghìn dự án ở các địa phương khác đang có liên quan đến kết luận thanh tra do vi phạm, liên quan đến Tòa án đã phán xét, nhưng trên thực tế chưa giải quyết được. Cũng có nguyên nhân do đầu cơ, doanh nghiệp một lúc nhận nhiều dự án, khu công nghiệp, nhưng năng lực còn hạn chế, nên không triển khai được. Cần xem các địa phương có điều kiện khó khăn thì ưu đãi các doanh nghiệp vào đầu tư. Các địa phương có giao thông hạ tầng tốt thì cần có tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư được tốt để tăng tính hiệu quả sử dụng đất.
Vấn đề này Bộ đang tính toán. Có những doanh nghiệp găm đất, để chờ giá lên, không muốn đầu tư dự án thì phải dùng công cụ về thuế. "Công vụ về thuế sẽ làm cho người đang ôm đất sẽ bỏ đất ra. Giá đất đang cao có thể thấp xuống", ông Hà nói và cho rằng người thu nhập trung bình ở Việt Nam đang thiếu nhà cửa. Các dự án nhà ở cho công nhân, nhà ở xã hội, công chức, viên chức sẽ được xây dựng để làm sao để có giá phù hợp.
Trả lời đại biểu Nguyễn Thị Xuân về tình trạng trốn thuế trong giao dịch đất đai, Bộ trưởng Trần Hồng Hà thông tin, có trường hợp quyết định giao đất nhưng tiền thu thì vẫn nợ, chưa thực hiện trách nhiệm tài chính một phần. Hoặc đất đáng lẽ giao làm dự án khu công nghiệp nhưng găm lại không làm thì đất vẫn lên giá. Như vậy, chậm thời gian đóng góp vào phát triển kinh tế xã hội, hạ tầng cũng là hiện tượng trốn thuế. Do đó, khi dự án đấu thầu, đấu giá cần xác định thời gian bao lâu được hưởng chính sách ưu đãi, nếu không làm thì phải tăng thuế lũy tiến để bổ sung nguồn thuế.
"Người đầu cơ đất đai thì cần đánh thuế cao hơn vì đầu cơ, lướt sóng không làm phát sinh giá trị kinh tế cho xã hội", ông Hà nói.
Đại biểu Đồng Ngọc Ba hỏi vấn đề đầu cơ đất đai đã được nhận diện nhiều năm nhưng hiện vẫn còn phức tạp. Quốc hội từng giao Chính phủ khắc phục đầu cơ đất đai qua chính sách thuế. Người có nhiều nhà, đất bỏ hoang bị đánh thuế cao. Bộ trưởng cho biết vì sao vẫn chưa ban hành được chính sách này?
Bộ trưởng Trần Hồng Hà trả lời, vấn đề này cần sửa theo Luật Thuế và Luật Đất đai. Vấn đề thuế sử dụng đất, ông đồng ý dự án chậm sử dụng đất thì khi đấu giá, đấu thầu phải đưa ra lộ trình sử dụng, coi là quy định bắt buộc. Nếu kéo dài thì phải có biện pháp đánh thuế tránh đầu cơ, trục lợi. Thuế này tăng như thế nào thì sẽ bàn tiếp.
Như ở Mỹ, người dân sợ lắm khi có nhà mà không ở. Kể cả đất ở, dự án không đầu tư, đất nông nghiệp không sử dụng thì vẫn phải đánh thuế. Còn người có 5-6 nhà mà không mang lại hiệu quả cho xã hội như cho thuê, kinh doanh, thương mại... thì phải đánh thuế. Phải đánh thuế lũy tiến để nhà đầu tư tính toán lợi ích.
Thanh tra hồ sơ thu thuế đất có nghi vấn
Tham gia trả lời chất vấn về giải pháp thu thuế chuyển nhượng bất động sản, Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết đã chỉ đạo cơ quan thuế thu thuế bất động sản đúng với giá chuyển nhượng. Qua rà soát 85.000 bộ hồ sơ chuyển nhượng bất động sản trong nửa đầu tháng 1, số thuế tăng thu được là 222 tỷ đồng. "Chúng tôi đang thanh tra những hồ sơ thuế có nghi vấn về chuyển nhượng mà kê khai thuế", ông nói.
Nêu quan điểm về đấu giá đất, ông Phớc nhấn mạnh cần siết lại các quy định về đấu giá đất để đảm bảo đấu giá chặt chẽ hơn. Chẳng hạn, phải xác định nhà đầu tư, tăng tiền đặt cọc và gửi ở tài khoản của Hội đồng đấu giá quản lý, để nếu trường hợp doanh nghiệp bỏ cọc thì tiền này không được rút lại. Hoặc thời gian nộp tiền đặt cọc cần ngắn hơn. Cam kết thực hiện mục tiêu đấu giá cũng cần quy định chặt chẽ hơn, tránh việc đấu giá xong rồi thì nhà đầu tư "om" đất không đầu tư sử dụng, lãng phí.
Về giá khởi điểm đấu giá đất, Bộ trưởng Tài chính cho rằng cần sửa đổi, nếu không việc xác định giá đất đấu giá vẫn không chính xác, không nhất quán. Theo Nghị định 44 và Thông tư 36 của Bộ Tài nguyên và Môi trường, có 5 phương pháp xác định giá đất, là so sánh, thặng dự, chiết khấu, thu nhập và số. Nhưng với dự án đầu tư mới chỉ sử dụng 3 phương pháp xác định giá là thặng dư, bảng giá đất, so sánh. "Nếu lấy giá giả định, doanh thu giả định để tính giá thì không chính xác, cần sửa. Nếu không sửa thì vẫn vi phạm, các đoàn thanh tra vào thì mỗi đoàn sẽ kết luận một kiểu", ông nêu.
Ngoài ra, theo Nghị định 45 đất giao xong cho nhà đầu tư, Nhà nước mới thu tiền. Điều này dẫn tới lỗ hổng là nhà đầu tư nhận đất nhưng lại không nộp lại tiền vào ngân sách, gây thất thoát. Vì thế, cần sửa quy định để bịt lỗ hổng này.
Rà soát thủ tục, quy định liên quan đến tiền đặt cọc
Tham gia giải trình, Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long cho rằng việc đấu giá tài sản là câu chuyện giao dịch, mua bán rất bình thường trong nền kinh tế thị trường. Nhiều nước có truyền thống bán đấu giá từ hàng trăm năm. Việt Nam thì có quy định đấu giá từ năm 1996, khi Chính phủ ban hành Nghị định về quy chế đấu giá tài sản.
"So sánh quy định Việt Nam với các nước, có một số khác biệt. Chỉ Việt Nam và Trung Quốc có luật về đấu giá tài sản, còn các nước khác theo luật dân sự chứ không có quy định riêng. Tài sản cả nước đấu giá chủ yếu là tư nhân. Còn ở Việt Nam tài sản tư nhân đấu giá ít. Giá khởi điểm do các bên thỏa thuận", ông Long nói.
Về tiền đặt trước khi tham gia đấu giá, sau chuyển thành tiền đặt cọc, trung bình các nước 5-25% giá trị khởi điểm của tài sản. Việc chênh lệch giữa giá khởi điểm và giá thành cũng không nước nào có quy định cụ thể, bởi nguyên tắc đấu giá là dân sự và thu được càng nhiều tiền càng tốt. Ông Long dẫn chứng, một cặp dưa lưới ở Nhật có thể được đấu giá lên đến một tỷ đồng (quy đổi ra tiền Việt Nam). Một bức tranh có thể được đấu giá hàng triệu USD.
Đấu giá tại Việt Nam hiện quy định bởi nhiều luật, liên quan đến nhiều cơ quan. Luật Đấu giá quy định trình tự, thủ tục. Nhưng tài sản nào lại liên quan luật chuyên ngành đó. Về chế tài áp dụng nếu vi phạm về đấu giá có các hình thức như xử lý dân sự, hành chính, hình sự. "Những vụ vừa rồi có thể áp dụng quy định về tình trạng nâng giá có dụng ý và tội đầu cơ", ông Long nói và cho rằng cần đồng bộ hóa các quy định về đấu giá.
Trong trường hợp đấu giá đất tại Thủ Thiêm, nếu phân tích một cách bình thường thì theo cơ chế thị trường. Nếu phát hiện dấu hiệu bất bình thường mà chứng minh được thì cần xử lý. "Qua các vụ vừa rồi, cần rà soát vấn đề về trình tự, thủ tục đấu giá đảm bảo chặt chẽ hơn; rà soát khung liên quan tiền đặt cọc, phí... trong đấu giá đất đai", Bộ trưởng Long nói.
Khép lại hai tiếng rưỡi phiên chất vấn, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho rằng, để khắc phục những hạn chế hiện nay, quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên đất đai, phải hoàn thiện chính sách điều tiết nguồn thu từ đất, quy định thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, kế hoạch sử dụng đất 5 năm cấp tỉnh, công khai thông tin quy hoạch sử dụng đất, tăng cường kỷ luật kỷ cương trong quản lý Nhà nước về đất đai.
Ông cũng đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường kiểm tra, giám sát xử lý nghiêm tình trạng lãng phí đất đai, được giao cho thuê nhưng chậm sử dụng, hành vi làm ô nhiễm đất, hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai... Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng phải rà soát, nghiên cứu sửa đổi Luật Đấu giá tài sản và văn bản pháp luật liên quan, trong đó có quy định về đấu giá đất, không để lợi dụng đấu giá để trục lợi, quy định chặt chẽ điều kiện tham gia đấu giá, việc xác định giá khởi điểm, thời điểm nộp tiền trúng đấu giá, xử lý khi đấu giá có dấu hiệu bất thường.
"Sửa đổi, bổ sung quy định có liên quan phù hợp pháp luật về đất đai để bảo đảm thống nhất quan hệ về đất đai, tài sản gắn liền với đất, quy định về hợp đồng, đặt cọc khi mua bán chuyển nhượng, hứa mua hứa bán. Cần tăng cường thanh kiểm tra kiểm tra xử nghiêm vi phạm, không hình sự hóa các quan hệ dân sự và quan hệ hành chính", ông Huệ nhấn mạnh.