Sáng 8/6, trước khi tiếp tục phần trả lời chất vấn trước Quốc hội, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan nói còn 5 câu hỏi nữa và "những gì hôm qua tôi trả lời chưa rõ, tối về nằm suy nghĩ lại, tôi xin bổ sung một chút".
Trả lời đại biểu tỉnh Đồng Nai về giá đầu vào nông nghiệp đang tăng cao, nông dân gặp khó khăn, Bộ trưởng Hoan nói việc tăng giá theo quy luật thị trường và các biện pháp quản lý chỉ là giảm thiểu đà tăng. Hai bộ Nông nghiệp và Công Thương đã có nhiều biện pháp siết chặt quản lý thị trường, tránh hiện tượng "té nước theo mưa". "Nhưng vẫn còn khuyết điểm với bà con là còn quản lý thị trường chưa tốt. Với trách nhiệm Bộ trưởng Nông nghiệp, tôi xin nhận phần nào trách nhiệm", ông nói.
Quan trọng hơn, Bộ trưởng Hoan cho rằng nông dân cần chuyển đổi tổ chức sản xuất; ứng dụng công nghệ và chuyển sang sử dụng các sản phẩm phân hữu cơ, thuốc bảo vệ sinh học vào sản xuất, để tiết kiệm chi phí khoảng 30-40%. Bộ Nông nghiệp có trách nhiệm cung cấp các mô hình này, đánh giá so sánh giữa sản xuất theo mô hình truyền thống và mô hình mới; cũng như đề xuất cơ chế hỗ trợ bà con khi chuyển đổi sản xuất.
"Mọi sự thay đổi đều khó khăn. Chúng ta cân nhắc quá nhiều giá phải trả cho sự thay đổi, nhưng lại ít cân nhắc cái giá phải trả cho sự không thay đổi. Xu thế tất yếu phải chuyển từ mô hình sản xuất truyền thống sang sản xuất xanh, sinh thái, không làm tổn hại môi trường. Chúng ta phải thay đổi", ông Hoan nói.
Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan. Ảnh: Hoàng Phong
Thông điệp phải thay đổi mô hình sản xuất nông nghiệp được Bộ trưởng Hoan nhắc đi nhắc lại trong suốt phiên chất vấn. Với câu hỏi của bà Huỳnh Thị Hằng Nga về cam kết của Bộ để ngành chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái, ông tiếp tục nói về sự thay đổi: "Để có nền nông nghiệp sinh thái thì cần có người nông dân sinh thái".
Theo Bộ trưởng Hoan, đề án, chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững tới 2030, tầm nhìn tới 2050 đã được Thủ tướng phê duyệt. Bộ cũng đang xây dựng chính sách để lồng ghép vào chương trình hành động của Chính phủ trong phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, trong đó các chính sách này sẽ nhấn mạnh việc giúp bà con trở thành "những nông dân sinh thái".
Giải pháp để nông nghiệp, nông dân chuyển sang mô hình sản xuất mới được cả đại biểu và tư lệnh ngành mổ xẻ. Đại biểu Huỳnh Thanh Phương đặt vấn đề, doanh nghiệp được xác định là mắt xích quan trọng trong thúc đẩy nông nghiệp sản xuất theo hướng hàng hóa, quy mô lớn, ứng dụng khoa học công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, thúc đẩy xuất khẩu nông sản.
Tuy nhiên, việc thu hút đầu tư vào lĩnh vực này những năm qua gặp không ít khó khăn do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, tiềm ẩn nhiều rủi ro, thiên tai, dịch bệnh nên doanh nghiệp chưa mặn mà. Mặt khác, còn nhiều điểm nghẽn như doanh nghiệp khó tiếp cận đất đai, thị trường tiêu thụ chưa ổn định, chính sách ưu đãi còn nhiều thủ tục hành chính. Đây là những nguyên nhân cơ bản góp phần cho ngành sản xuất nông nghiệp còn nhiều hạn chế.
"Xin Bộ trưởng cho biết trong phạm vi và trách nhiệm của mình, Bộ sẽ đề ra những giải pháp như thế nào để tháo gỡ những rào cản nêu trên, mở rộng không gian cho ngành nông nghiệp phát triển và hội nhập bền vững", đại biểu Phương chất vấn, đồng thời gửi câu hỏi này đến Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư.
Bộ trưởng Hoan nói đã đề cập câu chuyện kết nối với doanh nghiệp, thúc đẩy tiêu thụ nông sản, giờ chỉ nói về thu hút đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp. Thủ tướng đang giao các đơn vị sửa đổi Nghị định 57 thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, "được kỳ vọng sẽ thay đổi nền nông nghiệp nước nhà". Doanh nghiệp dẫn dắt, cung cấp thông tin thị trường. Hàng ngày hàng giờ đối mặt với biến động thị trường nên doanh nghiệp thông tin còn nhanh nhạy hơn cơ quan nhà nước.
Nhiều chính sách cũng tương đối đầy đủ, nhưng vấn đề là nguồn lực hỗ trợ của cơ quan nhà nước có điều kiện nhất định. Hơn nữa nhiều doanh nghiệp phản ánh còn khó khăn, nhiêu khê. "Tôi từng chia sẻ, đầu ra của nền nông nghiệp bấp bênh thì đầu vào bấp bênh, chính sách cũng bấp bênh. Bộ đã làm với một số địa phương như Gia Lai, Đăk Lăk, Lai Châu, nếu các địa phương cùng Bộ rà soát từng dự án thì có thể thay đổi được phần nào", ông nói.
Giải trình thêm về giải pháp thu hút đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng, trách nhiệm trước hết từ các bộ ngành, địa phương, trong đó trách nhiệm chính là của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông nghiệp trong việc đưa ra các sách lược phát triển cho ngành. Ông nhìn nhận, ngành nông nghiệp đã làm tốt nhưng cần làm tốt hơn nữa.
"Phải thay đổi ngay tư duy trong phát triển nông nghiệp, là chuyển sang kinh tế nông nghiệp, hướng tới hiệu quả cao, và công nghệ là công cụ đạt mục tiêu này. Không tối đa sản lượng mà phải tối ưu hóa giá trị, vì sản xuất nhiều không bán được trong khi dùng nhiều đất đai, thuốc trừ sâu, ảnh hưởng môi trường, phát triển không bền vững. Ngoài ra cần xây dựng nền kinh tế tự chủ", ông Dũng nói.
Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng. Ảnh: VGP
Phần giải trình của Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư khá dài nên Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhắc "nói gọn lại, vì sắp hết thời gian". Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói thêm các chính sách hỗ trợ thu hút đầu tư vào nông nghiệp đã có nhiều, nhưng chưa sát, đúng tình hình thực tế.
Một lần nữa ngắt lời Bộ trưởng Dũng, Chủ tịch Quốc hội hỏi: "Bộ trưởng cho biết bao giờ sửa được Nghị định 57, có xây dựng được luật về thu hút đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn không, hay chỉ sửa nghị định này?".
Bộ trưởng Dũng trả lời việc sửa luật cơ quan quản lý chưa tính đến nên trước mắt sẽ chỉ sửa Nghị định 57 theo hướng mở rộng đối tượng hỗ trợ, bổ sung chính sách lồng ghép và bố trí nguồn lực để thực hiện. Thực tế chính sách thu hút đầu tư vào nông nghiệp đã đủ, nhưng vừa rồi chưa bố trí nguồn lực nên chưa đạt mục tiêu. Ông nhận "có phần trách nhiệm của Bộ Kế hoạch và Đầu tư trong tham mưu vấn đề này".
Tham gia giải trình trước Quốc hội, Phó thủ tướng Lê Văn Thành đã lược lại những thành quả và chỉ ra bất cập của ngành nông nghiệp. 5 tháng đầu năm 2022, xuất khẩu nông sản đạt 23,2 tỷ USD, tăng 16,8%. Các mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực tiếp tục duy trì được vị trí, thương hiệu trên thị trường quốc tế như: Xuất khẩu hồ tiêu đứng đầu thế giới, tăng 25,7%; cà phê đứng thứ hai thế giới, đạt gần 2 tỷ USD, tăng 54%; gạo đạt gần 3 triệu tấn, tăng 10,3%; rau quả đạt 1,47 tỷ USD; thủy sản đạt 4,79 tỷ USD, tăng 46,3%; sản phẩm gỗ đạt 7,2 tỷ USD, tăng 6,9%. "Đây là những kết quả rất đáng khích lệ, tiếp tục khẳng định nông nghiệp luôn là trụ đỡ của nền kinh tế", ông Thành nói.
Tuy vậy, Phó thủ tướng thừa nhận ngành nông nghiệp cũng còn tồn tại. Với đặc thù sản phẩm đa dạng, phong phú như lúa gạo, trái cây, sản phẩm chăn nuôi, thủy hải sản..., nhưng việc xuất khẩu nông sản Việt gặp nhiều khó khăn, nhất là tại các thị trường lớn, đòi hỏi chất lượng cao. Nguyên nhân chủ yếu là chưa có nhiều vùng sản xuất nông nghiệp tập trung với quy mô lớn, công nghệ cao, đáp ứng tiêu chuẩn, điều kiện của thị trường. Còn nhiều sản phẩm nông nghiệp chất lượng thấp, do sản xuất còn manh mún, tự phát.
Là nước nông nghiệp nhưng Việt Nam chưa chủ động được các yếu tố đầu vào quan trọng cho sản xuất nông nghiệp như giống cây trồng, vật nuôi, nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi, phân bón, vật tư nông nghiệp, ảnh hưởng lớn tới chi phí sản xuất. Năng suất lao động của ngành nông nghiệp còn thấp, chỉ bằng 50-60% của các nước tiên tiến trong khu vực.
Cụ thể, nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi phải nhập khẩu 60%. Năm 2021, nhập khẩu 22,3 triệu tấn nguyên liệu thức ăn chăn nuôi, giá trị nhập khẩu gần 10 tỷ USD (trong đó có hơn 10 triệu tấn ngô, 5 triệu tấn khô dầu đậu tương); phân bón nhập khẩu khoảng 42% nhu cầu, năm 2021 nhập khẩu khoảng 4,54 triệu tấn, giá trị 1,45 tỷ USD; giống cây trồng vật nuôi nhập khẩu là chủ yếu.
Các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực chế biến sâu sản phẩm nông nghiệp còn hạn chế. Nông sản nhất là rau quả, vẫn chủ yếu được xuất khẩu sang Trung Quốc bằng đường tiểu ngạch. Tình trạng "được mùa mất giá", ùn ứ nông sản tại các cửa khẩu biên giới phía Bắc xảy ra thường xuyên hàng năm, gây thiệt hại nhiều mặt về kinh tế xã hội.
Vì vậy, Chính phủ yêu cầu các cấp, các ngành thực hiện tốt nghị quyết mà Hội nghị Trung ương 5 khóa XIII đã thông qua về nông nghiệp, nông dân, nông thôn; về đổi mới nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể - hợp tác xã; về hoàn thiện thể chế, chính sách quản lý và sử dụng đất đai. Đây là những chủ trương, định hướng lớn để khắc phục các tồn tại, tạo động lực mới cho phát triển ngành nông nghiệp.
Phó thủ tướng Lê Văn Thành tại nghị trường. Ảnh: Media Quốc hội
Phó thủ tướng cho hay, trên cơ sở các nghị quyết của Đảng, Quốc hội, định hướng lớn trong Chiến lược phát triển ngành nông nghiệp và tình hình thực tiễn, Chính phủ sẽ tập trung chỉ đạo thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm.
Thứ nhất là đổi mới tổ chức sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp, từ khâu đầu tư nghiên cứu chọn tạo giống đến quy hoạch, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn; hình thành các vùng sản xuất nông nghiệp có quy mô lớn. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ để có sản phẩm nông nghiệp sạch, chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và đặc biệt là các tiêu chuẩn quốc tế phục vụ xuất khẩu.
Thứ hai là đẩy mạnh xúc tiến thương mại, đàm phán các điều kiện về hàng rào kỹ thuật, hàng rào thương mại để sản phẩm nông nghiệp chưa có thị trường sớm được xuất khẩu chính ngạch sang các thị trường lớn như châu Âu, Mỹ, Trung Quốc... với phương châm đa dạng hóa sản phẩm, đa dạng hóa thị trường, góp phần từng bước giảm xuất khẩu tiểu ngạch qua biên giới phía Bắc, hạn chế tình trạng ùn ứ hàng hóa diễn ra tại các cửa khẩu như giai đoạn vừa qua.
Thứ ba là có cơ chế mạnh mẽ hơn nữa hỗ trợ tín dụng, miễn giảm các loại phí, thuế... để thu hút doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất vật tư nông nghiệp, phân bón, nhất là khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghiệp chế biến sản phẩm nông nghiệp, khắc phục tình trạng dư thừa sản phẩm nông nghiệp theo mùa vụ nhằm hỗ trợ tiêu thụ, gia tăng giá trị sản phẩm cho nông dân.
Thứ tư là rà soát, đánh giá tổng thể nhu cầu về nguyên liệu chế biến thức ăn chăn nuôi, từ đó quy hoạch, xây dựng các vùng sản xuất phục vụ ngành công nghiệp thức ăn chăn nuôi, từng bước tự chủ nguồn cung, giảm nhập khẩu để không bị phụ thuộc quá nhiều vào thị trường thế giới, góp phần ổn định và giảm chi phí đầu vào cho sản xuất nông nghiệp.
Thứ năm là tập trung chỉ đạo tổng kết, đề xuất sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai; xây dựng các cơ chế, chính sách phát huy nguồn lực đất đai; hình thành, phát triển thị trường quyền sử dụng đất trong nông nghiệp, tạo điều kiện hỗ trợ nông dân khai thác, sử dụng hiệu quả đất đai phục vụ sản xuất nông nghiệp; khắc phục tình trạng người dân bỏ ruộng tại một số địa phương. Đẩy nhanh tiến độ thực hiện 3 chương trình mục tiêu quốc gia theo nghị quyết của Quốc hội.
Khép lại phiên đăng đàn của Bộ trưởng Lê Minh Hoan, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá phiên chất vấn diễn ra sôi nổi, bám sát chủ đề đặt ra, có trọng tâm, trọng điểm, với tinh thần thẳng thắn, khách quan, xây dựng. Đại biểu nêu vấn đề ngắn gọn, súc tích, vừa đi thẳng vào cốt lõi, vừa có tính cơ bản chiến lược lâu dài, vừa mang tính thời sự mà nông dân rất quan tâm.
"Lần đầu tiên Bộ trưởng Lê Minh Hoan Hoan trả lời chất vấn trước Quốc hội, nhưng với kinh nghiệm phong phú và nghiên cứu chuyên sâu lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông thôn, Bộ trưởng cho thấy đã nắm rõ thực trạng, nhìn chung đã trả lời đầy đủ, bao quát vấn đề đại biểu đặt ra, gợi mở giải pháp, đề xuất cho lĩnh vực này thời gian tới", ông Huệ nói.
Viết Tuân - Hoài Thu - Hoàng Thùy