Nội dung được nêu trong báo cáo của Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan trước phiên chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (dự kiến 15/8).
Ông cho hay tám tháng đầu năm, cả nước tiếp tục có 26 tàu với 166 ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý, tại khu vực biển các nước Malaysia, Indonesia, Thái Lan và Campuchia. Tàu cá vi phạm tập trung ở các tỉnh Bình Định, Khánh Hòa, Bình Thuận, Bến Tre, Bạc Liêu, Tiền Giang, Cà Mau và Kiên Giang.
Ngoài khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, ngư dân cũng thường xuyên phạm một số lỗi như mất kết nối thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS), vượt ranh giới trên biển. "Ủy ban châu Âu (EC) khẳng định không gỡ cảnh báo thẻ vàng nếu không chấm dứt tình trạng này", ông Hoan thông tin.
Theo ông Hoan, công tác xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản từ khai thác trong nước, nhập khẩu chưa đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc của EC. Công tác thực thi pháp luật, xử lý, xử phạt theo Quy định chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU) tại một số địa phương "rất yếu kém, thiếu trách nhiệm và chưa thống nhất, đồng bộ".
Thời gian qua, lãnh đạo cấp cao của Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ đã có nhiều cuộc tiếp xúc, trao đổi với lãnh đạo EU về cam kết, nỗ lực của Việt Nam trong thực hiện IUU. Thủ tướng đã có nhiều chỉ thị, công điện, quyết định và làm việc nhiều lần với bộ, ban ngành Trung ương, địa phương khắc phục vấn đề này.
Tàu đánh bắt cá ngừ đại dương cập cảng Hòn Rớ, TP Nha Trang đầu năm 2023. Ảnh: Bùi Toàn
Sau lần thanh tra thứ ba (10/2022), Đoàn thanh tra của EC tiếp tục khuyến nghị Việt Nam thực hiện bốn nhóm vấn đề bao gồm: Khung pháp lý; quản lý đội tàu, theo dõi, kiểm tra kiểm soát tàu cá; truy xuất nguồn gốc; thực thi pháp luật.
"Thực hiện các biện pháp mạnh, kiên quyết ngăn chặn từ nay trở đi không để xảy ra tình trạng tàu cá khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài", ông Hoan nêu quan điểm và đề nghị Bộ Quốc phòng chủ trì, phối hợp bộ ngành, địa phương tuần tra, kiểm soát tàu cá hoạt động trên biển; đặc biệt tại vùng biển giáp ranh, chồng lấn, chưa phân định giữa Việt Nam và các nước có biển liên quan, các khu vực tập trung nhiều tàu cá hoạt động.
Theo đó, cơ quan chức năng tập trung rà soát khu vực các đảo, cửa sông, cửa lạch, bãi ngang. Đây là nơi tiềm ẩn nguy cơ các tàu không đăng ký, không có giấy phép khai thác, không lắp thiết bị VMS, lẩn tránh sự kiểm soát của lực lượng chức năng để khai thác hải sản bất hợp pháp.
Bộ trưởng Hoan cũng kiến nghị kiểm tra, kiểm soát để đảm bảo 100% tàu đủ điều kiện khai thác thủy sản khi xuất, nhập bến qua các đồn trạm biên phòng tuyến biển. "Nếu xảy ra trường hợp tàu cá không đủ điều kiện vẫn được xác nhận xuất, nhập bến khai thác thủy sản, chỉ huy đơn vị đó phải chịu trách nhiệm trước Bộ Quốc phòng và pháp luật", ông Hoan đề nghị.
Cơ quan chức năng điều tra, xử phạt triệt để vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, trường hợp đủ căn cứ xử lý hình sự, tiến hành điều tra, truy tố.
Bộ Công an khẩn trương điều tra, củng cố hồ sơ, truy tố, xử lý các tổ chức, cá nhân môi giới, móc nối đưa tàu cá, ngư dân Việt Nam đi khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài và môi giới chuộc tàu cá, ngư dân bị nước ngoài bắt giữ về nước trái phép.
Bộ Ngoại giao đẩy nhanh tiến độ đàm phán, ký kết, phân định vùng biển chồng lấn, vùng chưa phân định giữa Việt Nam với các nước; xác định ranh giới được phép khai thác trên các vùng biển nhằm chấm dứt tình trạng tàu cá bị lực lượng chức năng nước ngoài xua đuổi, bắt giữ, xử lý trên vùng biển tiếp giáp với các nước trong khu vực.
Bộ trưởng Hoan cũng đề nghị Chính phủ chỉ đạo Đại sứ quán Việt Nam tiếp nhận thông tin bản án của tàu cá, ngư dân Việt Nam bị bắt giữ ở nước sở tại, chuyển cho lực lượng chức năng trong nước điều tra, xử lý dứt điểm vi phạm.
Đối với những trường hợp tàu cá và ngư dân đang bị nước ngoài bắt giữ ở vùng nước lịch sử, khu vực biển chồng lấn, ông Hoan cho rằng cần phản ứng kịp thời để đấu tranh bảo hộ công dân, nhanh chóng lên tiếng bằng các hình thức khác nhau với các quốc gia và tổ chức quốc tế liên quan.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng nghiêm cấm cơ sở, doanh nghiệp, hiệp hội thu mua thủy sản từ tàu đánh bắt bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.
EC ban hành quy định số 1005 năm 2008 về thiết lập hệ thống cộng đồng nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và xóa bỏ các hoạt động khai thác IUU, có hiệu lực từ năm 2010.
Tháng 10/2017, EC thông báo áp dụng biện pháp cảnh báo thẻ vàng đối với hải sản khai thác xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU với lý do "Việt Nam chưa kiểm soát được đội tàu dẫn đến tình trạng tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài gia tăng và chưa kiểm soát được tính hợp pháp sản phẩm hải sản từ khai thác xuất khẩu sang thị trường EU".