Trong ba ngày chất vấn tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIV (30/10-1/11), nhiều đại biểu muốn làm rõ vai trò của khoa học và công nghệ trong phát triển kinh tế xã hội và sự gắn kết giữa các ngành.
Trả lời câu hỏi, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh cho rằng, chuyển hướng rõ nhất có thể nhìn từ chính sách. Khi Đảng, Chính phủ xác định đưa doanh nghiệp trở thành trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, từng ngành đều hướng sự tập trung để giúp nâng cao năng lực của doanh nghiệp. Ở đây “vũ khí” chiếm lợi thế là khoa học và công nghệ.
Bộ trưởng Chu Ngọc Anh trả lời chất vấn tại Quốc hội ngày 1/11.
Cụ thể, các chính sách được xây dựng và điều chỉnh để doanh nghiệp nhận được hỗ trợ khi vay vốn, đầu tư hoặc đổi mới công nghệ. Các đầu tư cho nghiên cứu cũng tập trung phát triển các sản phẩm quốc gia, sản phẩm chủ lực, các chuỗi sản xuất trong nông nghiệp, công nghiệp.
Không chỉ khai thác đội ngũ khoa học trong nước, các chính sách cũng mở để các chuyên gia có năng lực tại các nước tiên tiến đóng góp trí tuệ. Từ Nghị quyết Trung ương, Luật Khoa học và Công nghệ sửa đổi 2013, Nghị định 40, 87 của Chính phủ đã tạo hành lang pháp lý để thu hút chuyên gia, phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh.
Nhiều nhóm nghiên cứu mạnh ở Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học quốc gia TP Hồ Chí Minh, Viện Nghiên cứu toán cao cấp; hai trung tâm được công nhận của UNESCO về nghiên cứu cơ bản... đều đã tiếp cận được với trình độ quốc tế.
Bộ trưởng Chu Ngọc Anh nêu điểm nhấn, lối tư duy theo phương thức hành chính đã dần được thay đổi. Các nghiên cứu đã theo đặt bài từ doanh nghiệp. Thực tế trả lời từ khu vực nông nghiệp, công nghiệp đã tạo ra các kết quả ứng dụng vào thực tiễn theo chuỗi giá trị. Điều này giúp khu vực nghiên cứu có doanh thu từ sản phẩm để tự chủ và phát triển, vừa tăng cường mối liên kết giữa các doanh nghiệp với nhà khoa học.
Những chuyển hướng không chỉ giúp doanh nghiệp Việt vươn ra thị trường thế giới mà đánh giá về Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của Việt Nam cũng thay đổi. Năm 2018 Việt Nam tăng hai bậc, lên vị trí 45 trên 126 quốc gia/nền kinh tế được xếp hạng (cải thiện 14 bậc so với xếp hạng năm 2016).
Theo Bộ trưởng Chu Ngọc Anh, đây chính là những gắn kết rõ nét từ thực tế trả lời.
Thu hút chuyên gia giỏi
Nêu trăn trở việc thiếu bóng nhà khoa học đầu ngành đảm nhiệm các nhiệm vụ trọng điểm Nhà nước, Bộ trưởng cho biết giải pháp được Bộ Khoa học và Công nghệ tập trung thu hút nhân lực, chuẩn bị cho cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4.
“Hiện có gần 100 nhóm nghiên cứu từ các quốc gia cùng phối hợp với các nhóm nghiên cứu trong nước, sẵn sàng đem công nghệ tiên tiến về chung sức giải quyết các vấn đề của thực tiễn trong nước”, Bộ trưởng nói.
Thực tế việc ứng dụng công nghệ của cách mạng công nghiệp lần thứ 4 thành công thông qua việc sử dụng công nghệ BIM trong xây dưng để thiết kế, thi công, vận hành các công trình cao tầng. Ở lĩnh vực ngân hàng tài chính, trong nông nghiệp và y tế công nghệ cũng minh chứng được hiệu quả bước đầu.
Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho rằng, để khoa học và công nghệ được như kỳ vọng vẫn cần thêm sự chung tay của tất cả các ngành, địa phương cùng cộng đồng khoa học tiếp tục triển khai những nhiệm vụ, giải pháp và kế hoạch của ngành khoa học trong những chặng đường sắp tới.
“Chúng tôi xin tiếp tục được lắng nghe, tiếp thu, tiếp cận những phản hồi thông tin để làm sao cho tính phục vụ của khoa học ngày càng sát hơn với thực tiễn, và chắc chắn cùng với kết quả của các ngành, địa phương sẽ tác động mạnh mẽ hơn”, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh nói.
Một số vấn đề khác Bộ trưởng Chu Ngọc Anh trả lời tại buổi chất vấn:
Ứng dụng khoa học liên ngành trong thích ứng với biến đổi khí hậu
Trong thời gian qua, Bộ Khoa học và Công nghệ tập trung nhiều chương trình về phòng, chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu. Chương trình này do Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì và Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý nhà nước.
Các chương trình này đóng góp cho việc xây dựng kịch bản và nâng cao độ tin cậy của biến đổi khí hậu và nước đối với đồng bằng sông Cửu Long; đánh giá được thực trạng, xu thế, biến động và cơ chế, nguyên nhân xói lở và bồi đắp; Đưa ra giải pháp chung cũng như công nghệ về mặt nguyên tắc để bảo vệ bờ biển; mô hình thử nghiệm để chống xói lở cho một số tỉnh và một số đồng bằng; các giống lúa chịu mặn, chịu hạn và giống vật nuôi để thích ứng;
Nhiều kết quả đã chuyển giao, ứng dụng thực tế như các giống chống ngập mặn ÔM1, ÔM2, 5/000 nước mặn đã phổ biến ở đồng bằng sông Cửu Long phục vụ cho xuất khẩu.
Áp dụng công nghệ để xử lý tro thải các nhà máy nhiệt điện than
Thời gian qua một số nhà máy nhiệt điện than sử dụng công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm môi trường, Bộ trưởng Chu Ngọc Anh cho biết, Bộ đã tham mưu với Thủ tướng Chính phủ để đưa ra được danh mục và lộ trình phương tiện, thiết bị sử dụng năng lượng phải loại bỏ và các tổ máy phát điện hiệu suất thấp không được xây dựng mới.
Ngoài ra Bộ đề xuất thí điểm một số dự án cho phép sự tham gia của cộng đồng khoa học và doanh nghiệp trong, ngoài nước ứng dụng công nghệ để xử lý triệt để tro xỉ. Áp dụng cách này, ở Dự án DAP Đình Vũ đã nghiên cứu sử dụng tro, xỉ, thạch cao, thay thế đất sét và làm phụ gia trong việc sản xuất xi măng... để làm vật liệu xây dựng sản xuất thay thế cho nhập khẩu nước ngoài với công suất khoảng 700 nghìn tấn/năm.