Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt: Hãy tin tưởng các nhà khoa học

Phiên chất vấn buổi sáng kết thúc. 14h-15h, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt tiếp tục trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội.

Đại biểu Nguyễn Văn Thi (Chủ tịch Hội nông dân Bắc Giang) cho rằng yêu cầu chiếu xạ là bắt buộc khi xuất khẩu nông sản vào thị trường một số nước, trong đó có Mỹ. Trong những năm qua, quả vải của tỉnh Bắc Giang luôn phải đưa vào TP HCM để chiếu xạ làm cho chi phí, thời gian và giá thành đội lên.

"Đề nghị Bộ trưởng cho biết có giải pháp gì cho việc chiếu xạ quả vải cũng như nhiều loại quả khác ở khu vực phía Bắc để đáp ứng yêu cầu kỹ thuật khi xuất khẩu vào thị trường một số nước trong thời gian tới?", ông Thi chất vấn.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ nói trước đây vải từ Bắc Giang phải đưa vào TP HCM, Long An chiếu xạ khiến kinh phí đội lên rất nhều. Trong chuyến tháp tùng Thủ tướng sang Mỹ vừa rồi, ông thấy ở Mỹ yêu cầu rất ngặt nghèo về chiếu xạ với quả vải, đòi hỏi phải có chuyên gia sang Việt Nam giám sát quá trình chiếu xạ. Trang thiết bị, điều kiện phải đảm bảo theo yêu cầu của họ.

Vì vậy, Bộ Khoa học và Công nghệ đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn triển khai các cuộc đàm phán với phía Mỹ để lập trung tâm chiếu xạ ở phía Bắc. "Hiện chỉ còn khâu cuối để chiếu xạ cho quả vải ở phía Bắc. Từ nay đến cuối năm có thể chiếu xạ quả vải theo tiêu chuẩn Mỹ để xuất khẩu sang Mỹ", Bộ trưởng Đạt nói và kỳ vọng việc này sẽ phát triển quả vải và các loại quả nông nghiệp khác.

Tranh luận, Đại biểu Phạm Văn Hòa (Phó chủ tịch Hội luật gia Đồng Tháp) cho rằng Quỹ Phát triển khoa học công nghệ rất quan trọng trong hỗ trợ doanh nghiệp, nhưng giải ngân quỹ này rất chậm. Quá trình các nhà khoa học nhận được kinh phí từ Quỹ để nghiên cứu rất lâu và khó. Ông đề nghị Bộ trưởng làm rõ vấn đề này.

Bên cạnh Quỹ Phát triển khoa học công nghệ của nhà nước, Quỹ trong các doanh nghiệp cũng không đơn vị nào "mê". Theo báo cáo của Bộ hàng năm chỉ có 200 doanh nghiệp tham gia vào quỹ này nhưng không có bóng dáng doanh nghiệp FDI. "Phải chăng chính sách hỗ trợ của nhà nước chưa đủ nên họ không mặn mà gia nhập trong khi doanh nghiệp FDI rất giàu?", ông Hòa đặt câu hỏi.

Bộ trưởng Đạt cho hay theo quy định, Quỹ Phát triển khoa học công nghệ trong doanh nghiệp được quyền trích kinh phí riêng và nếu doanh nghiệp ngoài nhà nước thì tỷ lệ 3-10%. Giai đoạn 2015 - 2021, có 1.281 doanh nghiệp trích quỹ với gần 24.000 tỷ đồng, chiếm 0,14% tổng số doanh nghiệp cả nước; giải ngân chỉ đạt 60% tổng số tiền đã trích lập. Chủ yếu là doanh nghiệp lớn trích quỹ còn vừa và nhỏ thì rất khó.

"Không nhiều doanh nghiệp trích quỹ vì không thấy tính hấp dẫn, kể cả khối FDI lẫn các tập đoàn lớn", bộ trưởng nêu thực tế. Nguyên nhân là việc dùng kinh phí trích lập quỹ rất khó. Các bộ Khoa học, Tài chính dù đã ban hành thông tư hướng dẫn nhưng đến nay cũng chưa hấp dẫn, chưa thu hút doanh nghiệp trích lập quỹ. Thời gian tới, Bộ sẽ tính toán tháo gỡ quy trình, thủ tục, đặc biệt là cho phép doanh nghiệp được trích tiền để mua sắm trang thiết bị, máy móc phục vụ sản xuất.

Đại biểu Trần Thị Diệu Thúy (Chủ tịch Liên đoàn Lao động TP HCM) cho rằng một trong những yếu tố thực hiện chiến lược phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là có sự tham gia của nhà nghiên cứu, nhà khoa học. Tuy nhiên, bên cạnh sự ủng hộ của giới khoa học với chiến lược trên thì họ mong Chính phủ có cơ chế đặc thù, chấp nhận rủi ro trong khoa học, dỡ bỏ các rào cản hành chính trong quản lý, nghiên cứu khoa học. "Bộ trưởng có giải pháp gì cho vấn đề này", bà chất vấn.

Điều hành phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nói đây là vấn đề được nhiều cử tri và đại biểu quan tâm. "Quan điểm có chấp nhận rủi ro khi nghiên cứu khoa học hay không, có hành chính hóa các hoạt động nghiên cứu hay không, Bộ trưởng sẽ góp phần làm sáng tỏ nội dung này", ông Huệ nói.

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cho biết năm 2023, Bộ sửa thông tư về quản lý các công trình, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học công nghệ đồng loạt, đảm bảo liên thông, đồng bộ. Bộ đã lập tổ công tác, các thông tư cơ bản hình thành. Vừa qua, 5 thông tư mới đã được ban hành để tái cơ cấu các chương trình khoa học và công nghệ quốc gia. Nhiều quy định được bãi bỏ như: nhà khoa học là chủ nhiệm có các đề tài nghiên cứu khoa học mà nghiệm thu không đạt thì không được tham gia nhiệm vụ khoa học công nghệ trong hai năm tiếp theo.

"Chúng tôi rất quan tâm đến tính đặc thù, rủi ro, độ trễ của khoa học công nghệ", ông Đạt nói, cho biết trước đây, nếu nhà khoa học nào không hoàn thành nhiệm vụ khoa học của mình thì sẽ không được đăng ký tiếp tục hai năm sau đó và đơn vị chủ trì bị ảnh hưởng nhất định. Điều này khiến các nhà khoa học rất quan ngại, gây cản trở bởi nghiên cứu khoa học có thể thành công hoặc thất bại, thành công sớm hoặc muộn, nên cần tính đến tính đặc thù về rủi ro và độ trễ. Nay quy định này đã được Bộ hủy bỏ.

Người đứng đầu ngành khoa học và công nghệ cho biết, hôm 17/5, Thủ tướng về dự hội nghị 60 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh về với nghành khoa học và công nghệ. Thủ tướng khẳng định phải chấp nhận rủi ro và độ trễ trong nghiên cứu khoa học. "Tôi rất tâm đắc với câu nói của Thủ tướng: khoa học là con đường ngắn nhất đi tới thịnh vượng", ông Đạt nói, cho biết Bộ đang cố gắng động viên các nhà khoa học tích cực tham gia nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo.

"Tôi mong muốn các cấp có thẩm quyền tin tưởng hơn nữa vào các nhà khoa học, giao thẩm quyền, cơ chế, chính sách cho họ thỏa đáng để họ phát huy năng lực, cống hiến", Bộ trưởng nói.

Theo ông, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phối hợp với Bộ Tài chính nghiên cứu sửa đổi thông tư 27 về khoán chi, đơn giản thủ tục mua sắm, thanh toán, giảm bớt hồ sơ mà các nhà khoa học, nhà quản lý hay phàn nàn là "nhiều khi hồ sơ thanh toán nhiều hơn hồ sơ khoa học". Nếu khoán chi đúng nghĩa đến sản phẩm cuối cùng thì hồ sơ chỉ còn một nửa hoặc 1/3.

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt nói kinh phí, tài chính của lĩnh vực khoa học công nghệ cũng cần có đặc thù bởi nghiên cứu khoa học không thể chính xác như các hoạt động lao động sản xuất khác. Vì vậy, các cơ quan rất khó tính toán xây dựng định mức cũng như hiệu quả, lợi nhuận.

Đại biểu Nguyễn Đại Thắng (Phó đoàn Hưng Yên) nói việc liên kết trường đại học và doanh nghiệp là giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo, chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, việc này còn nhiều hạn chế. Ông đề nghị Bộ trưởng nêu biện pháp giải quyết vướng mắc.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ cho rằng đây là vấn đề ông rất trăn trở. Trước đây, trường hoạt động theo trường, doanh nghiệp hoạt động theo doanh nghiệp mà chưa có sự kết nối hữu cơ và hiệu quả. Thời gian gần đây, Nhà nước đã có chủ trương, chính sách, cơ chế để hai khu vực này xích lại gần nhau.

Với vai trò là bà đỡ, Nhà nước tạo cơ chế, môi trường để doanh nghiệp và trường đại học cần nhau. Bộ đang đưa ra cơ chế, quy định và giải pháp để hình thành hệ thống đổi mới sáng tạo, trong đó doanh nghiệp là trung tâm, còn trường, viện là chủ thể nghiên cứu, tạo môi trường để hai bên phối hợp chặt chẽ, hiệu quả.

Tham gia tranh luận, đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội) cho biết Việt Nam đã có mô hình trung tâm đổi mới sáng tạo. Ông đề nghị Bộ trưởng chia sẻ về việc quản lý mô hình này 4 năm qua (từ 2019) rút ra kinh nghiệm gì, ứng dụng trong ba trung tâm mới ra sao?

"Định hướng phát triển nhân tài thực hiện rất khó khăn, đề nghị Bộ trưởng nêu giải pháp chiêu mộ nhân tài về Bộ làm việc", ông Hiếu đặt vấn đề.

Ông Huỳnh Thành Đạt nói Trung tâm Đổi mới sáng tạo được thành lập ở Hà Nội, tại khu công nghệ cao Hòa Lạc. Ở đây có nhiều mô hình, cách làm đáng để học tập, lan tỏa ra các trung tâm ở nơi khác. Kinh nghiệm là cần có chính sách đặc thù giãn thuế, kết nối với các quỹ đầu tư bảo hiểm hiệu quả. Ngoài ra, cần phát triển không gian làm việc chung cho các nhà khoa học, nghiên cứu và đầu tư.

Về thu hút nhân tài, ông Đạt nói đây là điều rất trăn trở khi ông nhận công tác ở Bộ, cũng như trước đây ở cơ sở giáo dục đại học. "Có chủ trương, nhưng khi triển khai rất loay hoay do vướng quy định, luật công chức, viên chức, quy định về tài chính", Bộ trưởng nói.

Vừa qua, Bộ triển khai Nghị quyết 27 về xây dựng đội ngũ tri thức, Bộ đang xây dựng đề án, cố gắng để thật sự thu hút được nhà khoa học trong và ngoài nước về làm việc, cống hiến hiệu quả nhất. Bộ sẽ lấy ý kiến cơ quan quản lý, địa phương và các nhà khoa học, mong đại biểu Quốc hội đóng góp cho đề án này.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Long An) cho biết việc ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp là rất cần thiết góp phần giúp bà con nông dân tăng năng suất lao động. Tuy nhiên thời gian qua, việc ứng còn có nhiều hạn chế. Bà đề nghị Bộ trưởng cho biết các giải pháp ứng dụng công nghệ nâng cao năng suất.

Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt đồng tình đây là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước. Bộ Khoa học Công nghệ đang kết hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn để triển khai ứng dụng đổi mới sáng tạo, công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp. Đến nay, nhiều doanh nghiệp đã tham gia, ứng dụng công nghệ mới vào phát triển nông nghiệp như tập đoàn Lộc Trời sản xuất gạo, TH True Milk sản xuất sữa, Dabaco chăn nuôi.

Ngoài ra, có 290 doanh nghiệp đang ứng dụng công nghệ, 690 vùng sản xuất với 70% đạt tiêu chí vùng ứng dụng công nghệ cao và gần 2.000 hợp tác xã đã chuyển đổi công nghệ. "Kim ngạch nông lâm thủy sản đạt 52 tỷ USD, đây là thành tựu chung của ngành nông nghiệp có phần đóng góp của khoa học công nghệ", Bộ trưởng Đạt nói, cho rằng đây là con số "rất phấn khởi".

Tuy nhiên, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào nông nghiệp còn nhiều rào cản. Để ứng dụng cần nguồn vốn rất lớn để xây dựng hạ tầng, sản xuất, đào tạo nhân lực, trong khi đó tiếp cận nguồn vốn còn khó khăn. Đây cũng là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro nhưng thiếu công cụ phòng ngừa như bảo hiểm, quỹ đầu tư. Bộ sẽ nghiên cứu, sửa đổi cơ chế chính sách; đề nghị địa phương đảm bảo khu nông nghiệp công nghệ cao phát triển đúng mục tiêu, định hướng; nâng cao năng suất, chất lượng hàng hóa.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (Cao đẳng Lào Cai) cho rằng xử lý tro, xỉ của các nhà máy nhiệt điện, xử lý hóa chất, phân bón trong thời gian qua đã gây bức xúc tại nhiều địa phương trên cả nước. Thủ tướng đã chỉ đạo và giao trách nhiệm cho các bộ, ngành để xử lý vấn đề này. Bà đề nghị Bộ trưởng cho biết trách nhiệm và giải pháp cụ thể với các vấn đề như trên.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ nói năm 2021, tổng tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện toàn quốc khoảng 16 tỷ tấn; đến cuối năm 2021 tổng lượng tro xỉ đã tiêu thụ khoảng 48,4 tỷ tấn. Tro xỉ ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe người dân nên Thủ tướng giao Bộ Khoa học và Công nghệ có giải pháp xử lý.

Đến nay, Bộ Khoa học và Công nghệ, Giao thông Vận tải, Tài nguyên và Môi trường đã bàn và đưa ra nhiều giải pháp, như tro xỉ được dùng làm vật liệu xây dựng, sản xuất bê tông, gạch không nung, vật liệu xây lắp. Bộ Khoa học và Công nghệ đã công bố 15 tiêu chuẩn Việt Nam và một quy chuẩn liên quan đến tro xỉ để hạn chế phát thải tro xỉ vào môi trường.

Những năm qua, Bộ trình Thủ tướng ban hành danh mục, lộ trình, phương tiện, thiết bị năng lượng phải loại bỏ, trong đó có tổ máy nhiệt điện, tổ máy đốt than có hiệu suất thấp. Thời gian tới, Bộ sẽ nghiên cứu nguồn năng lượng mới bù đắp để khi giảm nhiệt điện than thì sẽ có nguồn năng lượng bổ sung.

Đại biểu Đinh Ngọc Quý (Thường trực Ủy ban Xã hội) nêu thực trạng doanh nghiệp, người dân than phiền về tình trạng xử lý Đơn đăng ký quyền sở hữu công nghiệp tồn đọng kéo dài, đặc biệt là đơn đăng ký nhãn hiệu hàng hóa và kiểu dáng công nghiệp. Số đơn tồn đọng lên đến hàng chục nghìn, kéo dài từ nhiệm kỳ Quốc hội khóa 14, làm ảnh hưởng quyền lợi của người dân, doanh nghiệp, thậm chí dẫn tới tranh chấp thương mại. Ông đề nghị Bộ trưởng nêu giải pháp giải quyết.

Bộ trưởng Đạt nói đây là vấn đề ông rất trăn trở. Số đơn đăng ký ngày càng tăng cho thấy kinh tế xã hội phát triển nhưng khả năng xử lý đơn của các đơn vị còn chậm vì số lượng lớn, quy trình thủ tục nhiều, nhân lực thiếu. Đây cũng là lĩnh vực mới so với các nước đã có nền tảng hàng trăm năm.

Hiện nay, số đơn tồn đọng lên tới hơn 100.000, trong đó đơn đăng ký kiểu dáng và nhãn hiệu hàng hóa liên tục gia tăng và bị chậm xử lý nhiều nhất. Giai đoạn 2017- 2019, đơn vị chức năng xử lý được 102.000 đơn, đến 2020-2022 khoảng 150.000 đơn. Tới cuối năm 2022 thì còn 64.000 đơn chưa được xử lý. Số đăng ký sáng chế số lượng thấp hơn, khoảng 20.000 đơn.

Bộ trưởng cho biết thời gian tới, Bộ sẽ tập trung xử lý đơn tồn đọng này với các giải pháp căn cơ là ứng dụng công nghệ thông tin lẫn điều chỉnh quy trình nhận đơn, xét chọn. Đồng thời, Bộ cũng phân cấp về cho các Sở Khoa học Công nghệ để chia sẻ khối lượng công việc và tăng nguồn nhân lực. Dù vậy, Bộ tính toán đến năm 2025-2026 mới giải quyết hết vì việc này liên quan đến đầu tư, chuyển đổi quy trình, đào tạo tuyển dụng con người.