Bộ trưởng Hầu A Lềnh: Đồng bào dân tộc thiếu đất ở

Sau khi một số đại biểu chất vấn, Chủ tịch Quốc hội yêu cầu Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh chuẩn bị nội dung, trả lời đại biểu vào phiên làm việc sáng mai.

Đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội), nói trong các chuyến đi ông gặp nhiều đồng bào dân tộc tái mù chữ. "Ủy ban Dân tộc có khảo sát nào về tình trạng này và có phương án nào để giải quyết", ông Hiếu đặt câu hỏi.

Trả lời, Bộ trưởng Hầu A Lềnh thừa nhận người dân tộc thiểu số chưa nói thông viết thạo tiếng Việt khoảng 15%, dù Đảng, nhà nước đã có nhiều chính sách. Trong số này có cả những người tái mù, chưa được đi học. "Đây là điều rất trăn trở", ông Lềnh chia sẻ và cho biết sẽ phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo để xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc.

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai (Phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách) nói qua phần trả lời của Bộ trưởng thì việc thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về đồng bào dân tộc thiểu số là rất tốt. Nhưng bà Mai cho rằng thực tế không phải như vậy. Báo cáo của Chính phủ cho thấy hướng dẫn chậm, sai, giải ngân kém, huy động vốn chưa tốt, phải trình Quốc hội kéo dài thời gian thực hiện.

Tuy nhiên, nguyên nhân mà Ủy ban Dân tộc nêu là do thời tiết, Covid-19, biến động quốc tế. "Đề nghị Bộ trưởng chỉ rõ nguyên nhân chủ quan và trách nhiệm của Bộ trưởng?", bà Mai chất vấn.

Theo bà, việc sử dụng vốn chưa ổn khi ngoài giải ngân rất thấp (chỉ đạt 4.600 tỷ đồng, 51%) thì một phần không nhỏ được giải ngân cho hội thảo, tập huấn. Bà Mai dẫn chứng hội thảo bình đẳng giới hết 64 tỷ đồng, tư vấn quan hệ hôn nhân tốn 102 tỷ, kiểm tra hội thảo hết 88 tỷ; nhưng xây dựng mạng lưới cơ sở chỉ đạt 38 tỷ. "Đề nghị Bộ trưởng cho biết việc thực hiện như vậy có hợp lý hay không?", bà Mai hỏi.

Đáp lại, ông Hầu A Lềnh nói "đã từng nhận trách nhiệm trước Chính phủ" về triển khai chậm văn bản hướng dẫn thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia. Tuy nhiên, ông Lềnh giải thích từ tháng 2/2021 các bộ ngành mới xây dựng các văn bản hướng dẫn. Đến cuối năm 2022 văn bản mới cơ bản hoàn thành. Quá trình triển khai cũng có công việc chậm. "Năm ngoái, Chính phủ đã nhận trách nhiệm trước Quốc hội, sau đó chỉ đạo các bộ ngành tích cực tập trung thực hiện, đến nay cơ bản hoàn thành", ông Lềnh nói.

Phần chất vấn của bà Mai về việc giải ngân thấp chưa được ông Lềnh giải đáp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đề nghị ông Lềnh nói rõ về vấn đề này.

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc cho biết các hội thảo mà bà Mai phản ánh thuộc chương trình truyền thông do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam chủ trì. "Chúng tôi sẽ cùng Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam sẽ đánh giá lại và báo cáo đại biểu", ông Lềnh cho hay.

Chưa hài lòng, bà Mai giơ biển tranh luận. Bà nói, Bộ trưởng trả lời đến hết năm 2022 đã hoàn thành ban hành các văn bản hướng dẫn triển khai chương trình mục tiêu quốc gia "nhưng thực tế không phải như vậy". Bà dẫn báo cáo tháng 4/2023 của Chính phủ nêu, Ủy ban Dân tộc chưa hoàn thành ban hành văn bản về thuộc chương trình phát triển kinh tế - xã hội đồng bào dân tộc thiểu số; một số nội dung hướng dẫn trái Luật Đầu tư công. "Bộ trưởng cần sâu sát hơn khi đưa ra thông tin cho cử tri và đại biểu được biết", bà Mai đề nghị.

Bà cũng nói Quốc hội yêu cầu tăng chi đầu tư, giảm chi thường xuyên trong đó có hội thảo, hội nghị, bởi nguồn lực có hạn. "Mong Bộ trưởng quan tâm để làm sao trong lúc nguồn lực có hạn, các sản phẩm đến được đồng bào dân tộc thiểu số còn đang rất khó khăn", bà Mai nói.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Phó đoàn Đồng Tháp) đề nghị Bộ trưởng cho biết nguyên nhân và giải pháp trước tình trạng đồng bào dân tộc không muốn thoát nghèo? "Dù được địa phương tạo điều kiện về đất sản xuất, nhà ở, hỗ trợ đời sống để người dân bám đất, giữ nhà nhưng chưa hiệu quả. Đâu là giải pháp để giữ đồng bào, hạn chế di cư tự do?", ông Hòa đặt vấn đề.

Bộ trưởng Hầu A Lềnh cho hay có nhiều cộng đồng dân cư điều kiện rất tốt, được bố trí tái định cư nhưng họ vẫn đi. Nguyên nhân chủ yếu do kinh tế, tập quán, "là thực tiễn đang diễn ra". Vì vậy, cần tuyên truyền, thuyết phục người dân.

Chưa hài lòng, ông Hòa bấm nút tranh luận, đề nghị Bộ trưởng nói rõ về tâm lý không muốn thoát nghèo của đồng bào dân tộc, bởi việc này xảy ra ở nhiều nơi. Di cư dẫn đến chặt phá rừng sản xuất, gây hậu quả rất lớn. "Ngoài cấp đất, cấp nhà, tuyên truyền còn có giải pháp nào nữa không, bởi nhiều gia đình đồng bào dân tộc dù được cấp đất, cấp nhà nhưng vẫn di cư tự do, đến nơi mới dù không được hưởng chính sách hỗ trợ gì họ vẫn đi", ông Hòa nói.

Bộ trưởng Hầu A Lềnh nói Ủy ban Dân tộc không phải cơ quan đánh giá chính thức nguyên nhân này, nhưng "hiện tượng không muốn thoát nghèo này có thật". Nguyên nhân là do họ thoát nghèo nhưng cuộc sống thực tế rất khó khăn. Thoát nghèo theo tiêu chí mới là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người mỗi tháng 1,5 triệu đồng, cận nghèo là 1,6 triệu. Người dân lo sợ khi thoát nghèo sẽ không được hưởng các chính sách an sinh xã hội.

"Cần giúp đồng bào yên tâm hơn, hiểu chính sách của Đảng, Nhà nước, tự nguyện xin ra khỏi hộ nghèo", ông Lềnh nói, cho rằng hệ thống tiêu chí giảm nghèo phụ thuộc vào điều kiện đất nước, cần tính toán phù hợp hơn để người thoát nghèo yên tâm không tái nghèo và có thể sống được.

Đại biểu Quàng Thị Nguyệt (Hội đồng Dân tộc của Quốc hội) đặt vấn đề, mỗi dân tộc ở Việt Nam có phong tục tập quán và nét văn hóa đặc trưng riêng. Tại nghị quyết 88 năm 2019 của Quốc hội xác định giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của các dân tộc. Hiện nay, bản sắc các dân tộc gắn với mô hình du lịch địa phương được du khách quan tâm, giúp người dân có cuộc sống ổn định.

"Thời gian qua, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc được thực hiện thế nào", bà Nguyệt hỏi và đề nghị Bộ trưởng Văn hóa Thể thao và Du lịch cùng giải đáp.

Bộ trưởng Hầu A Lềnh cho biết sau đại hội Đảng lần thứ 13, cả hệ thống chính trị quan tâm đến văn hóa. Nhiều chính sách như hỗ trợ nghệ nhân, làng văn hóa, gìn giữ phong tục tập quán, lễ hội đã được thực hiện. Tuy nhiên, ông Lềnh cho rằng có những vấn đề cần hoàn thiện hơn như chính sách hỗ trợ nghệ nhân gìn giữ bản sắc văn hóa từng dân tộc; các chính sách xây dựng thiết chế văn hóa phù hợp với phong tục tập quán; hỗ trợ bà con tổ chức sự kiện văn hóa.

"Chính phủ đang xây dựng chương trình mục tiêu phát triển văn hóa trong giai đoạn mới, Ủy ban Dân tộc sẽ đưa nội dung có liên quan vào chương trình mục tiêu", ông Lềnh cho hay.

Trả lời câu hỏi của ông Phạm Trọng Nghĩa (đoàn Lạng Sơn) về điều trăn trở nhất trong thời gian làm Bộ trưởng, chủ nhiệm Uỷ ban dân tộc. Ông Hầu A Lềnh đặt tay phải lên ngực nói với tư cách là Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc, trước hết ông phải hoàn thành trách nhiệm mà Đảng và Nhà nước giao phó. "Tôi có chung trăn trở của bà con nhân dân, từ đó từng bước hoàn thiện chính sách", ông nói.

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc chia sẻ, điều ông suy nghĩ nhiều nhất là dù chính sách đầy đủ đến đâu, nguồn lực nhiều thế nào mà bà con mà không nhận thức, không tiếp nhận được thì sẽ không đồng lòng, chính sách sẽ không thành công. Ông nói, giải quyết vấn đề này không gì hơn là giáo dục để bà con phải biết tiếng Việt, biết về khoa học kỹ thuật, từ đó tiếp nhận chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

"Cộng với sự hỗ trợ từ chính sách, công tác tuyên truyền vận động của các cơ quan, đoàn thể tích hợp lại mới giải quyết được vấn đề. Đây là bài học tốt về xây dựng khối đại đoàn kết các dân tộc", ông Lềnh cho hay.

Đại biểu Trần Văn Khải (đoàn Hà Nam) cho rằng đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ thiếu và chậm giải quyết mà đất sản xuất được giao cho người dân sản xuất thường thiếu nước, thiếu hạ tầng nên họ không thể sản xuất được nên phải bỏ. "Có tình trạng lấn chiếm, bán, sang nhượng khi họ được giao đất. Nguyên nhân, trách nhiệm thuộc tổ chức, cá nhân nào? Bộ trưởng dự kiến đưa vào dự án Luật Đất đai những nội dung gì để giải quyết căn cơ tình trạng này?", ông Khải chất vấn.

Bộ trưởng Ủy ban cùng chính quyền các cấp đang tập trung giải quyết cho những hộ dân chưa được cấp đất lần nào và chưa có đất ở. Ông thừa nhận có một số trường hợp đã được cấp đất ở, sản xuất nhưng sau đó chuyển nhượng, mua bán và xảy ra tranh chấp. Các địa phương có trách nhiệm rà soát vấn đề này.

"Trung ương ban hành luật, chính sách hỗ trợ, kiểm tra, giám sát, còn địa phương thực hiện và chịu trách nhiệm", ông Lềnh nói.

Theo ông, trong dự thảo Luật Đất đai sửa đổi, Ủy ban Dân tộc đã có văn bản gửi Bộ Tài nguyên Môi trường đề nghị có chính sách về đất ở, đất sinh hoạt cho đồng bào dân tộc thiểu số phù hợp thực tế từng vùng; tạo điều kiện để họ trực tiếp sản xuất nông nghiệp.

Đại biểu Vương Thị Hương cho biết ngày 19/6/2020, Quốc hội khóa 14 đã ban hành Nghị quyết 120 về phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030. Khoản 4 Điều 2 giao Chính phủ trong quá trình điều hành, tiếp tục rà soát, cân đối, bố trí ngân sách trung ương bổ sung cho Chương trình tăng chi đầu tư phát triển, hỗ trợ để tăng vốn tín dụng chính sách và có giải pháp huy động nguồn vốn ODA, vốn đầu tư của các thành phần kinh tế, vốn xã hội hóa.

"Với vai trò là cơ quan thường trực của Chương trình, đề nghị Bộ trưởng, Chủ nhiệm cho biết đã tham mưu cho Chính phủ thực hiện nhiệm vụ này như thế nào, kết quả ra sao?", đại biểu Vương Thị Hương chất vấn.

Ông Lềnh cho biết theo nghị quyết 120 đã được phê duyệt, Ủy ban Dân tộc phối hợp với các bộ ngành tham mưu Chính phủ trình Thường vụ Quốc hội bố trí đủ 104.000 tỷ đồng vốn trung ương đến năm 2025, trong đó vốn đầu tư là 50.000 tỷ, vốn sự nghiệp 54.000 tỷ.

Ngoài ra, vốn tín dụng có 19.700 tỷ đồng, vốn đối ứng của địa hương hơn 10.000 tỷ đồng. Vốn huy động ngoài ngân sách khoảng 20.000 tỷ (từ ODA). "Đến thời điểm này, Chính phủ đã trình Quốc hội bố trí đủ vốn", ông Lềnh cho hay.

Sau khi Thủ tướng phê duyệt quyết định đầu tư, Ủy ban Dân tộc phối hợp với các bộ ngành xây dựng kế hoạch huy động các nguồn vốn khác ngoài ngân sách gồm ODA, vốn từ tập đoàn tổng công ty. Nhưng năm 2021-2022 là thời điểm khó khăn nên không huy động vốn từ các tập đoàn, tổng công ty.

Với vốn ODA, Ủy ban Dân tộc, Bộ Giáo dục và Đào tạo và một số bộ ngành làm việc với Ngân hàng thế giới huy động khoảng 9.000 tỷ đồng để đầu tư 75 tuyến đường cho các xã đặc biệt khó khăn. Khung chính sách được ngân hàng thế giới chấp thuận nhưng một số vấn đề còn vướng mắc. Vì vậy, Ngân hàng thế giới đang tạm dừng dự án này. Tới đây, Ủy ban Dân tộc sẽ tham mưu Chính phủ tiếp tục dự án. Còn vốn huy động từ tổ chức trong nước Ủy ban chưa đặt ra bởi đây là giai đoạn khó khăn.

Đại biểu Dương Tấn Quân (đoàn Bà Rịa - Vũng Tàu) nêu tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số dẫn đến du canh, du cư tự phát, chặt phá rừng. Đây là vấn đề nhức nhối nhiều năm nay nhưng chưa được giải quyết dứt điểm. Ông đề nghị Bộ trưởng cho biết những thuận lợi, khó khăn và giải pháp trong thời gian tới để giải quyết tình trạng này?

Trả lời, Bộ trưởng Hầu A Lềnh cho biết, việc thiếu đất ở và sản xuất của đồng bào là việc rất lớn. Năm 2019, nhu cầu về đất ở của đồng bào dân tộc thiểu số là hơn 24.000 hộ gia đình và 42.000 hộ gia đình cần đất sản xuất.

Sau khi tính toán, Ủy ban Dân tộc trình Chính phủ đưa ra mục tiêu đến năm 2025 giải quyết 60% đất ở cho người dân, còn lại giải quyết vào giai đoạn 2026-2030. Giai đoạn đầu sẽ tập trung vào nơi khó khăn nhất, nơi đồng bào chưa được hỗ trợ chính sách nào.

Về đất sản xuất, thống kê cho thấy nhiều nơi có quỹ đất hỗ trợ xây dựng mô hình sắp xếp dân cư tập trung, nhưng cũng có nơi không còn quỹ đất; các bộ ngành, địa phương chậm triển khai chính sách. "Chúng tôi sẽ rà soát để có quỹ đất cấp cho bà con", ông Lềnh nói.