Tại xã Hải Ninh, huyện Quảng Ninh, nghề làm khoai deo có từ lâu đời. Toàn xã hiện có khoảng 250 hộ dân làm nghề, chủ yếu ở thôn Tân Định và Hiển Trung. Sản lượng sản xuất hàng năm khoảng 270-290 tấn.
Năm nay, khoai tươi lên giá, khoảng 20.000 đồng/kg. Khoai trồng ở vùng đất cát, khoảng 3,5-4 tháng, đến tháng 1-2 hàng năm thì thu hoạch. Cùng thời điểm này, người làm khoai deo vào vụ, kéo dài 4 tháng mùa nắng.
Theo các cụ cao niên, ngày trước người dân vùng này trồng nhiều khoai, dư thừa nên luộc cắt ra phơi khô để tích trữ ăn dần, chống đói những khi mất mùa, mưa bão. Lâu dần người dân đúc rút kinh nghiệm để cho ra quy trình chế biến sản phẩm đạt chất lượng cao nhất.
Khoai tươi mua về để khô ráo, rụng hết cát, xuống bột trong 7 ngày, sau đó phơi ba tiếng ngoài nắng rồi ủ chăn 3 ngày. Tiếp đó, khoai phơi thêm 1,5 tiếng và ủ 10 ngày mới cho vào nồi luộc.
Người dân thường chọn giống khoai địa phương, được trồng trên đất cát để chế biến. Loại này vỏ màu đỏ, luộc lên ruột trắng hoặc vàng nhạt, có nhiều bột, vị bùi, ngọt, ăn bở và thơm.
Chị Trương Thị Nhài cho hay luộc khoai phải có kinh nghiệm, nếu không sẽ bị nát hoặc sượng. Công việc phụ thuộc vào trời nắng nên phải thức khuya, dậy sớm, đòi hỏi người làm phải có sức khỏe.
Tờ mờ sáng, các nhân công đến nhà chị Nhài bóc vỏ khoai, cắt lát để nắng lên mang ra phơi. Cơ sở của chị Nhài thường xuyên có 20-25 người làm, phần lớn từ 40 tuổi trở lên, thu nhập khoảng 6-8 triệu đồng/tháng.
Chị Nguyễn Thị Như Mận, chủ một cơ sở làm khoai deo ở Hải Ninh, cho hay nghề chủ yếu làm thủ công, từ khâu bóc vỏ, cắt lát, phơi khô. Chị đã đi nhiều nơi đặt máy móc về cắt, bóc vỏ nhưng chưa thành công.
Khoai luộc xong phải phơi 10-15 ngày dưới nắng 30-35 độ C nhằm tránh mối, sâu bọ và để được lâu. Trời càng nắng, người làm nghề càng vất vả, nhưng ngược lại họ phấn khởi vì sản phẩm ngon, dẻo.
Nghề phụ thuộc vào thời tiết, trời râm quá phải nhanh chóng thu dọn khoai. Những năm gần đây, người làm nghề trang bị máy sấy nhưng họ vẫn ưu tiên phơi nắng do chất lượng ngon hơn.
Khoai deo có vị dai, dẻo, ngọt bùi. Trung bình 4 kg khoai tươi chế biến thành được một kg khoai deo, loại một bán 200.000 đồng/kg.
Khoai deo Hải Ninh trở thành đặc sản của tỉnh Quảng Bình, bán khắp cả nước và xuất đi một số nước Đông Á, châu Âu. Ảnh: Nh.M
Nghề làm khoai deo ở Quảng Bình. Video: Hoàng Táo