Thảo luận kinh tế - xã hội tại Quốc hội sáng 31/5, Bí thư Thành ủy TP HCM Nguyễn Thiện Nhân đã đề cập vấn đề "phải làm ngay" để đất nước phát triển bền vững trong tương lai. Theo ông, quốc gia phát triển bền vững cần đảm bảo 5 yếu tố về chính trị, kinh tế, xã hội, môi trường, cuối cùng là lao động và dân số.
Đi sâu vào vấn đề lao động, dân số, ông Nhân phân tích, nếu 2 người trưởng thành (một cặp vợ chồng) sinh 2 con, thì khi nghỉ hưu, mất đi, xã hội sẽ có 2 lao động thay thế. Đó là công thức đơn giản và tỉ suất sinh đó hướng tới mức sinh thay thế. Tuy nhiên, thống kê cũng cho thấy, ở Việt Nam, cứ 20 trẻ đến 20 tuổi thì có một trẻ mất do đau yếu, chỉ còn 19 trẻ.
Như vậy, 10 cặp vợ chồng sinh đúng 20 người con thì khi lớn lên chỉ còn 19 trẻ, không đủ lao động thay thế. Có tổ chức khuyến cáo, 10 cặp vợ chồng phải sinh được 21 cháu, tức là tỉ suất sinh 2,1 cháu trên một phụ nữ mới đảm bảo thay thế, xã hội phát triển bền vững.
Bí thư TP HCM Nguyễn Thiện Nhân. Ảnh: Trung tâm báo chí Quốc hội.
Điều này theo ông Nguyễn Thiện Nhân là "nói dễ nhưng làm không dễ". Thực tế, nhiều quốc gia đã không thành công trong việc duy trì tỉ suất sinh thay thế. Ví dụ như Nhật Bản, sau hàng chục năm nỗ lực thì bây giờ mức sinh là 1,4 cháu trên một phụ nữ. Theo dự báo, trong vòng 50 năm tới, dân số Nhật Bản giảm 40 triệu người, thiếu lao động trầm trọng, dư thừa năng lực giao thông, trường học, bệnh viện, quỹ an sinh xã hội, bảo hiểm.
Nguyên nhân tình trạng này nằm ở văn hóa "lao động là trên hết", lập gia đình và sinh con là phụ. Nhiều nước như Hàn Quốc, một nửa thế kỷ làm việc liên tục nhiều giờ trong ngày, vấn đề gia đình, sinh con để sang một bên nên hiện nay giải quyết hậu quả rất khó khăn. Bên cạnh đó, điều kiện xã hội, y tế, hỗ trợ người có con... không phù hợp; có con dễ mất việc cũng là nguyên nhân khiến họ không sinh con.
Ở Việt Nam, ông Nhân cho biết, năm 2017 hội nghị Trung ương lần thứ 6 đã có Nghị quyết 21 về vấn đề công tác dân số trong tình hình mới. Đây là nghị quyết quan trọng, xác định mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế của đất nước với tỉ lệ sinh bình quân 2,1 trẻ trên một phụ nữ.
Theo kế hoạch trước đây, phấn đấu năm 2020 giảm xuống còn 1,8, nhưng mục tiêu không hợp lý nên Nghị quyết trung ương đã đề nghị thay đổi. Đến 31/12/2017, Chính phủ có nghị quyết 37 về công tác dân số, theo đó chỉ tiêu hàng đầu là duy trì vững chắc mức sinh thay thế và coi dân số là một chỉ tiêu kế hoạch kinh tế xã hội, vận động mỗi cặp vợ chồng nên sinh đủ hai con.
Bí thư TP Hồ Chí Minh cho biết, hiện nay, đồng bằng sông Hồng có mức sinh trung bình 2,16 cháu, Tây Bắc và miền núi phía Bắc 2,4 cháu, Bắc Trung Bộ và duyên hải Trung Bộ 2,3 cháu, Tây Nguyên 2,4 cháu. Một số vùng có mức sinh hơi cao nhưng cần thiết vì Đông Nam Bộ chỉ có 1,62 cháu trên mỗi phụ nữ, Tây Nam Bộ là 1,8.
"Chừng nào Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ sinh vẫn thấp thì việc sinh trên 2 cháu, có con thứ 3 ở phần còn lại của đất nước là cần thiết để bù lại", ông Nhân nói.
Từ thực tế trên, ông Nhân kiến nghị, Chính phủ có quy hoạch để đất nước đạt 2,1 cháu mỗi gia đình, một bộ phận vợ chồng phải sinh con thứ 3 để đảm bảo đủ lao động thay thế.
"Phải có quy hoạch để không băn khoăn việc này. Vì vậy, tôi đề nghị Chính phủ cần có hướng dẫn mức sinh phù hợp cho các địa phương chứ không phải chỗ nào cũng giảm. Chừng nào miền Nam mà chưa đạt thay thế thì miền Bắc còn bù, để đến 2035 - 2045 thì dân số vẫn bền vững", Bí thư TP HCM nhấn mạnh.