Trong nhật ký, Kudo, giáo viên cấp hai, bày tỏ mệt mỏi vì những ngày làm việc dài đằng đẵng, từ sáng sớm cho đến gần nửa đêm, không có thời gian nghỉ ngơi.
Trường hợp của Kudo không phải ngoại lệ ở Nhật Bản, nơi giáo viên có số giờ làm việc dài nhất thế giới. Họ gánh vác nhiều nhiệm vụ, từ dọn vệ sinh tới giám sát học sinh ở các câu lạc bộ sau giờ học.
Theo khảo sát năm 2018 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), giáo viên trung học ở Nhật Bản làm việc 56 giờ một tuần, so với mức trung bình 38 giờ ở đa số các nước phát triển.
Masako Shimonomura (giữa), giáo viên thể dục cấp hai, trong lớp học ở Tokyo ngày 22/11. Ảnh: AFP
Con số này vẫn chưa tính đến thời gian làm quá giờ. Một cuộc thăm dò do tổ chức tư vấn hợp tác với công đoàn cho thấy giáo viên Nhật làm thêm trung bình 123 giờ mỗi tháng, khiến khối lượng công việc hàng tuần của họ vượt xa con số 80 giờ, ngưỡng "karoshi" - chết vì làm việc quá sức.
Giới giáo viên Nhật Bản cho hay họ đã tới điểm cực hạn. Một số người cố gắng thay đổi vấn đề này bằng các vụ kiện. Năm nay, đảng cầm quyền Nhật Bản đã thành lập một nhóm chuyên trách để nghiên cứu.
Tuy nhiên, mọi chuyện đã quá muộn với Kudo, người qua đời vì xuất huyết não năm 2007 khi 40 tuổi. Trong đám tang, học sinh nói với bà Sachiko, vợ ông, rằng thầy Kudo là giáo viên thể dục luôn sôi nổi, "người không ai ngờ sẽ chết vì kiệt sức".
"Anh ấy rất yêu quý học sinh", Sachiko, 55 tuổi, nói.
Nhưng trong những tuần cuối đời, Kudo quá mệt mỏi vì làm việc không nghỉ ngơi. "Cuối cùng, anh ấy nói với tôi giáo viên nên ngừng làm việc kiểu này, anh ấy muốn tương lai thay đổi".
Chính quyền Nhật Bản đang thực hiện một số bước cải cách như thuê thêm giáo viên bên ngoài và số hóa nhiệm vụ. "Các biện pháp cải cách điều kiện làm việc cho giáo viên đang có tiến bộ", Bộ trưởng Giáo dục Keiko Nagaoka phát biểu trước quốc hội vào tháng 10. Nhưng bà thừa nhận nhiều người "vẫn tiếp tục làm việc nhiều giờ liên tục" và "cần tăng tốc biện pháp cải thiện".
Dữ liệu của Bộ Giáo dục Nhật Bản cho thấy số giờ làm thêm đang giảm nhưng các chuyên gia nhận định có rất ít thay đổi về cơ bản.
Bà Sachiko Kudo tai nhà riêng ở Machida ngày 24/11. Ảnh: AFP
Từ công việc giấy tờ cho tới nhiệm vụ như phát bữa trưa, hướng dẫn học sinh dọn vệ sinh, giám sát học sinh đi học và về nhà, giáo viên Nhật Bản "đang trở thành người vạn năng", theo Masatoshi Senoo, cố vấn quản lý trường học.
"Giáo viên đôi khi phải gánh cả trách nhiệm của phụ huynh. Họ thậm chí được cử đi xin lỗi người dân địa phương khi học sinh phạm lỗi trong công viên hay cửa hàng tiện lợi", ông nói.
Một trong những nhiệm vụ tốn nhiều công sức nhất là giám sát các câu lạc bộ văn hóa và thể thao của học sinh sau giờ học và cuối tuần.
"Được chỉ định làm giáo viên giám sát chính của một câu lạc bộ nghĩa là bạn sẽ phải tạm biệt ngày cuối tuần", Takeshi Nishimoto, giáo viên lịch sử một trường cấp ba ở Osaka, nói.
Hồi tháng 6, Nishimoto, 34 tuổi, thắng kiện đòi bồi thường căng thẳng do làm việc quá sức. Anh đệ đơn kiện sau khi bị suy nhược thần kinh năm 2017, khi được chỉ định làm người giám sát câu lạc bộ bóng bầu dục và làm việc ngoài giờ 144 tiếng một tháng.
Các chuyên gia cho hay giáo viên là đối tượng dễ bị làm việc quá sức vì luật pháp tồn tại hàng chục năm nay khiến họ không được trả tiền theo số giờ làm thêm. Thay vào đó, luật bổ sung số tiền tương đương 8 tiếng làm thêm vào lương tháng của giáo viên, khiến Nishimoto nhận định "giáo viên phải làm việc không giới hạn với mức lương cố định".
Masako Shimonomura, giáo viên thể dục cấp hai ở quận Edogawa, Tokyo, cho biết khó có thể nghỉ ngơi trong ngày. "Nhưng không phải mọi thứ về nghề giáo viên đều 'tối tăm'", cô nói, sử dụng thuật ngữ tiếng Nhật chỉ bóc lột lao động.
"Có những lúc tôi cảm thấy mình làm giáo viên vì những giây phút tuyệt vời, như khi xem học sinh trong câu lạc bộ bóng mềm tỏa sáng và tươi cười khi thi đấu", cô giáo 56 tuổi bày tỏ, bên cạnh là bàn làm việc chất đầy hồ sơ và tài liệu.
Shimonomura e ngại nếu điều kiện làm việc của giáo viên không cải thiện, "ấn tượng rằng nghề giáo là 'tối tăm' sẽ ảnh hưởng tới thế hệ trẻ".
Bà Sachiko giới thiệu nhật ký của ông Kudo tại nhà riêng ở Machida ngày 24/11. Ảnh: AFP
Theo điều tra của báo Minichi, từ năm 2006 tới 2016, có 63 giáo viên trường công chết vì làm việc quá sức. Nhưng bà Sachiko mất tới 5 năm để ông Kudo được công nhận chết vì "karoshi" do thiếu hồ sơ về số giờ làm việc.
Bà cho hay dạy học thường được coi là "công việc thiêng liêng" dành cho trẻ em, nên việc ghi lại số giờ làm thêm có thể bị chỉ trích là "ích kỷ".
"Có rất nhiều giáo viên hối hận vì sống cả đời mà không có thời gian dừng lại để nhìn con cái trưởng thành", bà nói.
Bản thân Sachiko từng là giáo viên. Bây giờ, bà đứng đầu một nhóm chống karoshi ở miền trung Nhật Bản. "Tôi cảm thấy đang cùng chồng đấu tranh để thực hiện di nguyện của anh ấy, thay đổi thói quen làm việc của giáo viên", bà tâm sự.
Hồng Hạnh (Theo AFP)