Mà bởi, ba nơi đó chính là ba tấm gương soi chiếu những giá trị căn cốt nhất của đời người: sức khỏe, tự do và thời gian. Chúng ta thường chỉ nhận ra mình đang có những điều quý giá nhất... sau khi đã mất đi.
Bệnh viện là nơi ta đối diện với sự sống trong hình hài mong manh nhất. Tôi từng nhắn một người em đang rơi vào khủng hoảng vì tình cảm đổ vỡ và công việc bế tắc: "Nếu rảnh, em thử ghé qua Bệnh viện Ung Bướu hoặc Chợ Rẫy một buổi đi". Bởi tôi muốn em chứng kiến một lát cắt khác của cuộc sống - nơi mỗi ngày, hàng trăm con người đang gồng mình chống lại bệnh tật để giành giật lấy từng hơi thở.
Tôi từng ngồi ở hành lang bệnh viện, đợi kết quả chụp MRI. Cạnh tôi là cô bé chỉ khoảng 10 tuổi, đầu trọc lóc, nằm gọn trong lòng mẹ. Tay người mẹ đang cầm tờ đơn xin hỗ trợ một phần chi phí khám, chữa bệnh. Hai mẹ con im lặng. Không khóc, không than. Mắt bé hướng lên trần nhà, người mẹ nhìn như vô định vào đám đông bệnh nhân trước mặt.
Cách đó không xa, một bác lớn tuổi thì thào vào điện thoại: "Bác ổn... không sao đâu... con lo công việc đi". Nhưng giọng ông run lên, như đang cố kìm sự xúc động.
Ở bệnh viện, tôi từng thấy một người đàn ông to cao bật khóc như trẻ con khi nhận được thông tin mắc ung thư giai đoạn muộn; cũng từng thấy một cặp vợ chồng trẻ ôm nhau cười rạng rỡ vì kết quả xét nghiệm của người vợ không phải là u ác.
Sự sống ở đó, hiện ra trong hình hài mong manh và trần trụi nhất. Bạn sẽ thấy rằng: chỉ cần còn có thể tự thở, tự bước đi, ăn ngủ được thì bạn đã là người rất may mắn. Chúng ta thường đòi hỏi quá nhiều ở cuộc sống, mà quên mất việc cảm ơn thân thể này - người bạn đồng hành âm thầm chịu đựng stress, những đêm thức khuya, đồ ăn độc hại... Chỉ khi cơ thể lên tiếng bằng những cơn đau ta mới sực tỉnh, rằng mình đã sống quá bất cẩn với bản thân.
Nhà tù là nơi con người học lại khái niệm tự do. Tôi từng tới trại giam để thăm nom một người thân. Tôi vẫn nhớ rõ âm thanh buốt lạnh của cánh cửa sắt đóng lại sau lưng, ánh mắt dò xét của những người gác trại và mùi ẩm nồng của không gian bị giam giữ. Đó là nơi mà từng bước đi, từng hành động nhỏ đều có ánh mắt theo dõi. Nơi mà chiếc muỗng nhựa cũng phải kiểm kê, một cái ôm người thân phải xin phép và diễn ra chóng vánh.
Một người trong tù nói với tôi: "Em không mong gì nhiều, chỉ ước có ngày còn được ngồi một mình ở quán cà phê ven đường, nghe bản nhạc cũ, nhìn xe cộ qua lại...". Người ta thường chỉ thấy tự do là điều mặc nhiên cho đến khi bị tước đoạt. Bạn có thể thức dậy trễ, đi dạo phố, ăn món mình thích, cãi nhau rồi lại làm hòa, đăng gì tùy thích lên mạng xã hội - đó là tự do. Nhưng chỉ cần một quyết định sai lầm - một phút bốc đồng, một cú chạm tay vào thứ không nên chạm - bạn có thể đánh mất tất cả. Nhà tù không chỉ giam cầm thân thể. Nó còn giam giữ ký ức, niềm tin và tương lai. Một người từng phạm sai lầm có thể phải mất hàng chục năm để làm lại.
Có người nói, nhà tù là nơi con người trả giá cho lỗi lầm. Tôi thì nghĩ, nhà tù cũng là nơi nhắc nhở chúng ta: hãy sống tỉnh táo, bởi từng lựa chọn nhỏ nhất cũng có thể dẫn ta đến chỗ không quay lại được.
Cuối cùng, nghĩa trang là nơi thời gian dừng lại và lặng lẽ nhắc ta sống sao cho trọn vẹn.
Tôi hay ghé nghĩa trang vào dịp lễ 27/7, ngày Tết, khi phải đưa tiễn một người thân, quen. Giữa những hàng bia mộ đều tăm tắp, tôi đọc tên, năm sinh, năm mất của từng người. Có người mất khi chưa đầy 30 tuổi. Có người sống thọ đến 90. Nhưng rồi, tất cả đều giống nhau: nằm yên trong lòng đất, lặng lẽ như chưa từng có bão giông hay huy hoàng lúc sinh thời.
Một người bạn của tôi từng viết: "Ở nghĩa trang, mọi danh hiệu trở nên vô nghĩa. Tất cả đều là cát bụi. Điều còn lại là: ai sẽ nhớ đến bạn và vì điều gì?".
Nghĩa trang dạy tôi bài học thấm thía: đời người không dài. Không ai biết ngày mai sẽ còn hay biến mất. Bạn có thể giận ai đó nhiều đến mức không muốn nói chuyện. Nhưng nếu một ngày, đứng trước bia mộ của người ấy, bạn sẽ ước được nói thêm một lời, dù chỉ là "xin lỗi" hay "cảm ơn".
Khi tiễn mẹ tôi về với đất, tôi nhớ mình đã ước: giá như ôm mẹ nhiều hơn, nói yêu mẹ rõ ràng hơn, dành cho mẹ nhiều thời gian hơn. Nhưng không có nút "quay lại".
Bệnh viện dạy ta trân quý sức khỏe - thứ không ai có thể cho ta và khi đã mất đi thì mọi ước mơ đều trở nên xa vời. Nhà tù dạy ta trân quý tự do - điều tưởng như mặc nhiên, nhưng rất dễ bị đánh đổi nếu không sống tỉnh táo. Nghĩa trang dạy ta trân quý thời gian - bởi một ngày kia, tất cả chúng ta sẽ nằm lại trong lòng đất, không kịp nói những lời còn dang dở.
Nguyễn Tuấn Quỳnh