Một tù nhân ôm chầm lấy những người thân khi được giải thoát khỏi nhà tù Abu Slim Ảnh: AFP |
Những vụ nổ rung chuyển cả khu nhà giam, điện chập chờn, đồ ăn bị cắt giảm và các lính canh bắt đầu hoảng loạn. Nhóm phân phát đồ ăn cho tù nhân thì thầm tin tức với những người bên trong song sắt - hầu hết đều là tù nhân chính trị. Đêm 20/8, họ cho biết phe đối lập Libya đã gần tiến vào thành phố Zawiya và sắp tiếp cận thủ đô.
"Ngày tiếp theo, chúng tôi nghe thấy họ đã vào đến Jazoor, cách Tripoli 27 km. Đó là nơi lữ đoàn Khamis đóng. Lại có tin rằng Saif al-Islam, con trai của Gadhafi, đã bị bắt", al-Gadamsi, một kỹ sư dầu khí 31 tuổi, bị lực lượng chính phủ bắt giữ một tháng trước khi đang làm việc cho một tổ chức ngầm của phe đối lập, nói.
Có 10 người nữa ở cùng buồng giam với Mohamed. Dù cho rằng những tin tức trên chỉ là tin đồn, họ vẫn sợ hãi về điều đó. "Chúng tôi sợ phe Gadhafi sẽ trả thù", anh giải thích.
Tuy nhiên vào chiều 24/8, một tiếng nổ lớn làm chấn động hàng trăm buồng giam. Những người phục vụ đồ ăn đã biến mất vào đêm hôm trước. Tiếng la hét ầm ĩ khắp các phòng giam. "Chúng tôi không chắc điều gì đang xảy ra nhưng sau đó khoảng 15, 20 phút, chúng tôi nghe thấy trong nhà tù những tiếng hét lên rằng quân đối lập đang đến và các tay súng đang phá cửa nhà tù".
Lần lượt từng phòng giam một, lực lượng nổi dậy bắn và phá khóa phòng giam, giải thoát cho hàng nghìn tù nhân. Nhiều người được giải thoát còn mặc đồng phục tù nhân màu xanh đặc trưng của Abu Slim, những người khác mặc chiếc quần màu hồng và áo sơ mi vì thuộc diện bị kết án tử hình còn tù nhân mới vẫn mặc áo quần bình thường.
Khi phe nổi dậy xông vào khắp khu nhà tù rộng lớn, họ yêu cầu tù nhân bình tĩnh. Họ đưa cho những người đã tự do dụng cụ và vũ khí để giải thoát cho số người còn lại. Họ dẫn các tù nhân qua cánh cổng đã mở sẵn, qua một khu vực nguy hiểm gần đó, đến một nhà thờ Hồi giáo và những ngôi nhà an toàn, nơi các tình nguyện viên đang đợi sẵn với thực phẩm và điện thoại di động. Hơn 10.000 tù nhân đã được giải thoát nhưng vẫn còn 50.000 người mất tích chưa được tìm thấy.
Người dân Libya xem xét các tài liệu tìm thấy bên trong nhà tù Abu Slim hôm 27/8. Ảnh: AP. |
Abu Slim gợi nhiều ý nghĩa nhất trong di sản tàn bạo mà Gadhafi để lại cho các thế hệ người Libya chống đối ông. Đó là một vực thẳm mà trong đó những tù nhân chính trị và tôn giáo biến mất. Năm 1996, lực lượng chính phủ đã thảm sát 1.200 tù nhân tại đây, mà phải nhiều năm sau số người chết mới thống kê được. Mãi đến năm 2004 Gadhafi mới công khai thừa nhận về vụ thảm sát này. Nhiều năm sau, thông qua các cuộc điều tra, người thân của các nạn nhân mới biết rằng những người mà họ vẫn gửi quần áo, tiền bạc trong gần một thập kỷ thực ra đã chết từ lâu.
Những ngày sau khi được giải phóng khỏi nhà tù Abu Slim, những người Libya bắt đầu quay lại đây, tìm câu trả lời cho những câu hỏi bấy lâu, ở một nơi đã trở thành biểu tượng tàn bạo. Khi quân nổi dậy, các cựu tù và những người thân của họ đi qua từng phòng giam, nhiều người cảm nhận trong mình những cảm xúc trái ngược nhau: đau buồn, giận dữ, hy vọng.
Những người tù sống năm này qua năm khác ở trong những buồng giam sử dụng bất cứ thứ gì có thể để vượt qua khoảng thời gian đó. Họ dùng vỏ hộp đựng cơm để viết nhật ký, tiếng Anh và các bài toán. Họ vẽ lên tường những bức tranh, tạo ra những cuốn vở từ hộp nước trái cây cũ, tập tạ với những chai nước chứa đầy cát, làm móc treo áo quần bằng những mảnh nhựa. Họ xé đồng phục làm thang dây nối bồn rửa mặt đến một cửa sổ nhỏ và cao. Những song sắt to chắn ngang cửa sổ nên chiếc thang không thể giúp họ tẩu thoát mà chỉ để nhìn thấy ánh sáng bên ngoài.
Những người khác nói rằng họ đang tìm kiếm những buồng giam ngầm trong khu liên hợp và những tù nhân chưa được giải thoát. Vẫn còn những cánh cửa sắt đóng kín mà phe đối lập không mở được. Nhiều người biến mất trong Abu Slim những tháng trước vẫn mất tích. Nhiều người thuộc phe nổi dậy cho rằng cần điều xe ủi đất đến để tìm kiếm những ngôi mộ tập thể có thể bị giấu dưới sàn bê tông của nhà tù.
Dù đã không còn tù nhân nào ở đây, câu chuyện về Abu Slim vẫn sẽ còn được nhắc đến. Phe đối lập cho rằng việc mở được cửa nhà tù lớn nhất Libya là một dấu mốc lớn và là một điều đáng để ăn mừng.
"Chúng tôi hy vọng sẽ không cần đến Abu Slim trong tương lai", một người dân địa phương nói. Anh hình dung ra một tương lai khác về nước Libya công bằng, khi Gadhafi bị bắt giữ và người Libya có thể tự do để lựa chọn chính phủ riêng của họ. "Các nhà tù nên dành cho những tội phạm bình thường chứ không phải những tù nhân chính trị, truyền thông hay những người dám nêu ý kiến".
Anh Ngọc (theo Time)