Bệ thờ Vân Trạch Hòa được công nhận bảo vật quốc gia năm 2015 hiện trưng bày ở Di Luân đường thuộc Quốc Tử Giám triều Nguyễn. Các nhà khảo cổ nhận định đây là kiệt tác nghệ thuật của người Chăm Pa.
Năm 1999, từ cuốn danh mục "Thống kê và miêu tả các di tích Chàm ở Trung Kỳ" xuất bản năm 1919 của H.Parmenier (nhà khảo cổ học người Pháp), Viện Khảo cổ học và Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế khai quật khu phế tích đền tháp Vân Trạch Hòa ở xóm Chùa, thôn Vân Trạch Hòa, xã Phong Thu, huyện Phong Điền.
Bệ thờ Vân Trạch Hòa trưng bày tại Di Luân đường. Ảnh: Võ Thạnh
Các nhà khảo cổ đã phát lộ 3 công trình kiến trúc, phục dựng bình đồ của công trình kiến trúc chính và hai bình đồ tháp phụ phía Bắc. Đặc biệt, họ tìm thấy hai bệ thờ, ba mảnh tượng hình đầu voi, đầu tu sĩ, tu sĩ hai tay chắp trước ngực, bệ Yony - Linga...
Ngoài ra, có bốn hiện vật kim loại màu vàng, dát mỏng, một mảnh có hình hoa bảy cánh xòe cân xứng. Từ đó, tên gọi của nhóm hiện vật này gắn liền với địa danh Vân Trạch Hòa.
Bệ thờ được chế tác từ chất liệu đá sa thạch, loại đá cứng sử dụng phổ biến trong các công trình điêu khắc Chăm. Bệ có hai tầng hình trụ vuông chồng khớp lên nhau. Cả bốn mặt được trang trí họa tiết liên quan đến đạo Hindu (Ấn Độ giáo).
Họa tiết trên bệ thờ được khắc tinh xảo. Ảnh: Võ Thạnh
Các họa tiết thể hiện hình tượng các vị thần bảo hộ tương tự ở các di tích Chăm nổi tiếng như Thánh địa Mỹ Sơn (Quảng Nam), tháp Chàm Mỹ Khánh (Phú Vang, Thừa Thiên Huế).
Đó là hình ảnh các con vật, các vị thần được chạm khắc một cách tinh xảo. Các vị thần khắc ở bệ thờ đều ngồi trên tòa sen hoặc ngồi trên con vật biểu trưng như bò, voi.
Họa tiết thần cưỡi voi trên bệ thờ Vân Trạch Hòa. Ảnh: Võ Thạnh.
Các nhà nghiên cứu cho rằng Bệ thờ Vân Trạch Hòa thuộc phong cách điêu khắc Đồng Dương (Quảng Nam), có niên đại khoảng thế kỷ IX-X. Ông Ngô Minh Thuấn, Phó giám đốc Bảo tàng Lịch sử cách mạng tỉnh Thừa Thiên cho biết, nhiều nhà nghiên cứu đánh giá bệ thờ Vân Trạch Hòa xét về giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật điêu khắc là độc đáo, tiêu biểu. Bệ thờ Vân Trạch Hòa còn là độc bản, là sự hiện diện đầy đủ nhất của thần linh trong tín ngưỡng tôn giáo Chăm.
Năm 2010, Hội Châu Á - Hoa Kỳ đã chọn bệ thờ Vân Trạch Hòa tham gia triển lãm tại Bảo tàng New York.
Võ Thạnh