Dư luận Mexico rúng động sau khi Thị trưởng Alejandro Arcos, người chủ trương chống bạo lực băng đảng ở thành phố Chilpancingo, thủ phủ bang Guerrero, bị sát hại hôm 6/10, chỉ sau 6 ngày nhậm chức.
Trước khi ông Arcos bị sát hại, Francisco Tapia, tân thư ký hội đồng thành phố cũng bị bắn chết. Các nghị sĩ Mexico đang kêu gọi mở rộng điều tra, khi tình hình bạo lực băng đảng ở bang Guerrero vượt tầm kiểm soát của chính quyền.
Guerrero, nằm ở tây nam Mexico, hiện là một trong những bang nguy hiểm nhất đối với các quan chức, nhà báo. Ít nhất 6 ứng viên quan chức đã thiệt mạng trước thềm cuộc bầu cử chính quyền địa phương hồi tháng 6.
Theo điều tra của InSight Crime, bang Guerrero có vai trò chiến lược với các tập đoàn tội phạm có tổ chức, chủ yếu liên quan đến hoạt động buôn bán ma túy và tống tiền.
Bang này từng là trung tâm trồng thuốc phiện, cần sa của Mexico, sau đó chuyển sang trồng cây coca, nguyên liệu để sản xuất cocaine. Cùng với đó, các băng đảng trỗi dậy để kiểm soát các hoạt động kinh tế ngầm, đặc biệt là tống tiền.
Tình trạng tham nhũng trong chính quyền địa phương làm trầm trọng thêm vấn đề an ninh. Các vụ giết người do tranh giành địa bàn của băng đảng liên tiếp xảy ra từ đầu năm, khiến người dân sống trong sợ hãi.
Người Mexico tiễn đưa Thị trưởng Alejandro Arcos ngày 8/10. Ảnh: AFP
Bạo lực băng đảng là vấn đề nhức nhối với nhiều địa phương ở Mexico. Hơn 450.000 người đã bị sát hại, hàng chục nghìn người mất tích do bạo lực băng đảng, dù chính phủ nước này đã huy động quân đội tuyên chiến với các băng đảng ma túy từ năm 2006.
Giới quan sát quốc tế cho hay chiến dịch chống băng đảng của quân đội Mexico đã khiến nhiều ông trùm bị bắt. Nhưng hệ quả của nó là các băng đảng lớn phân rã thành những nhóm nhỏ hơn, đi kèm tình trạng tranh giành địa bàn đẫm máu hơn.
Khoảng 40 băng đảng đang hoạt động trên khắp bang Guerrero, trong đó nhiều băng từng là chi nhánh của các tập đoàn tội phạm xuyên quốc gia lớn hơn như Zetas, Beltran Leyva Organization (BLO). Các nhóm bắt đầu lớn mạnh kể từ khi BLO gần như tan rã năm 2008, trong khi Zetas bị chia thành nhiều băng nhỏ.
Ngày nay, băng Jalisco Thế hệ Mới (CJNG), Guerreros Unidos, Viagras, Rojos, Tlacos, Ardillos, Familia Michoacana và Tequileros được xem là những tổ chức tội phạm mạnh nhất, bạo lực nhất tại bang Guerrero.
Tại vùng Tierra Caliente nằm giữa bang Michoacan và Guerrero của Mexico, băng Familia Michoacana và Tequileros là hai đối thủ "không đội trời chung" những năm qua. Tháng 10/2022, các thành viên Tequileros xông vào tòa thị chính thành phố San Miguel Totolapan, xả súng giết 20 người, trong đó có cha con thị trưởng.
Còn tại khu vực miền núi Costa Chica, những cuộc đấu đá kéo dài giữa băng Tlacos và Ardillos khiến nơi này chìm trong bạo lực liên miên, người dân luôn sống trong nơm nớp lo sợ.
Binh sĩ Mexico tuần tra trên đường phố Guerrero. Ảnh: AFP
Hoạt động tống tiền của băng đảng ở Guerrero nở rộ, nhắm vào nhiều lĩnh vực, từ giao thông, doanh nghiệp, du lịch, tôn giáo, khai mỏ, cho đến các tiểu thương nhỏ.
Những người không chịu nộp tiền bảo kê cho các băng đảng có nguy cơ bị trả thù, thậm chí mất mạng. Hoạt động tống tiền cho phép các băng đảng thao túng cả giá cả hàng hóa ở địa phương.
Năm 2022, giá gà ở Chilpancingo tăng đột biến do thiếu nguồn cung, khi các băng nhóm đe dọa những người buôn gà. Tại Iguala, áp lực băng đảng khiến giá bánh ngô tortilla giảm.
"Hệ thống tống tiền với các quy định do băng đảng áp đặt thao túng tất cả những gì địa phương tạo ra. Đây được xem là chuyện thường ngày", một chuyên gia tội phạm Mexico giấu tên cho biết.
Vị trí bang Guerrero ở tây nam Mexico. Đồ họa: Wikipedia
Theo giới chuyên gia, băng đảng còn coi nhiệm vụ tiếp cận, khống chế các chính trị gia địa phương quan trọng tương đương việc kiểm soát địa bàn ma túy, tống tiền. Những băng tội phạm này sẵn sàng chi tiền mua chuộc ứng viên và cử tri trong các cuộc bầu cử, tạo cơ hội can thiệp chính trị.
Nạn tham nhũng trong chính quyền cũng tạo điều kiện cho các băng đảng thực hiện các hành vi bạo lực ở bang Guerrero mà không sợ bị trừng phạt.
Hồi đầu năm, khi điều tra vụ giết 7 người ở Chilpancingo do mâu thuẫn giữa băng Ardillos và Tlacos, giới chức phát hiện một quan chức cấp cao trong Bộ An ninh Công cộng có dính líu đến vụ án.
Tháng 8/2023, camera an ninh đã ghi lại cảnh cựu thị trưởng Chilpancingo Norma Otilia Hernandez gặp một thủ lĩnh của băng Ardillos.
"Tình trạng này không chỉ tạo điều kiện cho hoạt động tội phạm, mà còn cản trở nỗ lực điều tra, thực thi pháp luật, khi các băng đảng gần như được hưởng quyền miễn trừ tuyệt đối về pháp lý", Sara Garcia và Daniela Valle, hai bình luận viên của InSight Crime, nhận định.
Văn phòng Tổng chưởng lý Guerrero cho biết đang điều tra về cái chết của Thị trưởng Arcos, nhưng không nêu cụ thể. Họ chưa công bố tên bất cứ nghi phạm nào liên quan đến cái chết của ông Arcos.
Đức Trung (Theo InSight Crime, AP, AFP)