Theo ông, báo khoa học công nghệ dù phát triển đến mấy cũng không tránh khỏi con đường đi xuống. Ngay cả những tạp chí chuyên đề danh tiếng của nước ngoài cũng chỉ có vài nghìn người đọc, nhưng đó là những tài liệu quý, được giới chuyên môn trân trọng. Việt Nam chưa có được những tờ báo như thế bởi tạp chí khoa học công nghệ không thể tồn tại giống như báo về thời trang. Tuy nhiên, không có những tạp chí mang tính định hướng, chuyên sâu và nghiêm túc thì ngành khoa học công nghệ không thể phát triển, do đó cần được ưu tiên và tạo điều kiện.
Không chỉ là một nhà báo, Tiến sĩ Nguyễn Trọng còn là một chuyên gia CNTT và đã gắn bó với ngành gần 40 năm, từng giữ các chức vụ như Chủ tịch Hội Tin học TP HCM nhiệm kỳ 2-3, Chánh văn phòng Ban Chỉ đạo CNTT Quốc gia và Hiệu trưởng trường CNTT ISPACE. VnExpress.net đã có cuộc trò chuyện với ông nhân ngày thành lập Tạp chí Thế Giới Vi Tính - PC World Việt Nam (16/11/1992 - 16/11/2012).
- Ông có thể mô tả đôi nét về tình hình CNTT hồi đầu thập niên 90 của thế kỷ trước?
- Khi đó CNTT nước ta còn nhỏ bé, theo thống kê không chính thức thì lượng máy vi tính mới chỉ có vài nghìn chiếc. Nguyên nhân là do một máy được xếp vào loại mạnh có giá lên đến 4.000-5.000 USD nên không phải dễ dàng mua được. Nói là mạnh chứ cấu hình máy còn không bằng một chiếc điện thoại ngày nay.
Trước đó, Việt Nam cũng có các máy tính cỡ lớn (mainframe) nhưng bắt đầu dần bị thay thế bằng máy tính cá nhân (PC). Nhìn chung, CNTT tại Việt Nam, thời đó vẫn gọi là tin học, ít phát triển và mới chỉ được coi là ngành khoa học kỹ thuật ứng dụng, chứ chưa phải một ngành kinh tế (có sản phẩm và dịch vụ) như từ những năm 2000 trở đi.
- Vậy vì sao khi máy tính còn hiếm tại Việt Nam, ông đã quyết định xây dựng một tờ báo về tin học từ năm 1992?
- CNTT chưa phổ biến nhưng không khí phát triển CNTT ở nước ngoài đang lên rất cao và dội vào trong nước khiến những người ít nhiều am hiểu lĩnh vực này cảm thấy rất sốt ruột, cảm thấy thua xa bạn bè các nước và mong muốn có cơ hội tìm hiểu. Khi các tạp chí như PC World, PC Magazine... thi thoảng được chuyển về Việt Nam bằng nhiều con đường thì mọi người thi nhau đọc, photo và truyền tay nhau, cho thấy nhu cầu về thông tin công nghệ rất lớn.
Trung tâm thông tin khoa học kỹ thuật ở TP HCM, nơi tôi làm việc, có một số tạp chí, trong đó có tờ Điện tử - Tin học. Tuy nhiên, tôi thấy nó khó phát triển bởi độc giả mảng điện tử chỉ quan tâm tới sơ đồ điện tử sửa chữa TV, radio... còn độc giả mảng tin học lại rất 'khát' thông tin nhưng nội dung trên trang thì nghèo nàn. Tạp chí hướng đến lượng người đọc quan tâm cả tới "điện tử" và "tin học" trong khi khoảng giao này gần như bằng không. Cho nên, tôi quyết tâm rằng muốn phát triển thì phải làm sao tách hai mảng ra. Tuy nhiên, ý kiến đó bị rất nhiều người phản đối vì Internet chưa xuất hiện trong khi chúng ta không chủ động về thông tin bởi tạp chí in chuyển từ nước ngoài về rất khó.
- Trong hoàn cảnh như thế, cơ hội nào đã giúp Tạp chí Thế Giới Vi Tính - PC World Việt Nam ra đời và phát triển?
- Tháng 8/1992, một đại diện của tập đoàn IDG tới Việt Nam tìm cơ hội hợp tác nhưng không thấy có tạp chí nào về CNTT. Ông ta hỏi Tiến sĩ Đồng Thị Bích Thủy, công tác tại ĐH Khoa Học Tự Nhiên, và bà nói rằng ở TP HCM có một tạp chí na ná như vậy rồi giới thiệu với tôi. Chúng tôi gặp nhau ở một quán cafe và ông ta để nghị hỗ trợ xuất bản một tạp chí về CNTT tại Việt Nam. Ông ta cho tôi xem danh sách 150 ấn phẩm công nghệ của IDG ở các nước và nói sẽ gửi mọi tài liệu mà tôi yêu cầu (tôi chọn 10 tạp chí vì nhiều quá cũng không thể xử lý hết được). Hơn thế, họ cho phép sử dụng một nhãn hiệu (trademark) như Computer World, MacWorld... và tôi chọn PC World. Chúng tôi ký ngay một thỏa thuận hợp tác tại quán. Sau đó, IDG đều đặn chuyển tài liệu, nhờ thế chúng tôi trở nên giàu có về thông tin. Đó thực sự là cơ may bởi ý tưởng thì đã có nhưng nếu IDG không hỗ trợ thì không thể thực hiện được.
- Giới công nghệ đón nhận tờ báo như thế nào và ông có thể chia sẻ về việc làm báo công nghệ ở giai đoạn đó?
- Thực ra hồi đầu, tạp chí vẫn mang tên Điện tử - Tin học bởi chúng tôi chưa dám liều lĩnh phá vỡ. Tôi sử dụng hai tên song hành, ban đầu chữ Điện tử - Tin học lớn, chữ PC World nhỏ và dần dần cho chữ PC World to lên rồi thay thế hẳn. Tuy số đầu tiên được phát hành từ tháng 11/1992, phải 3 năm sau chúng tôi mới có giấy phép chính thức về cung cấp thông tin máy tính và mạng. Còn thương hiệu "Thế Giới Vi Tính" ra đời năm 1997.
Thời kỳ đầu, việc Việt hóa tài liệu rất vất vả vì trình độ đọc và dịch tiếng Anh còn rất yếu. Ngay cả bây giờ cũng không phải ai cũng đọc hiểu được thông tin công nghệ một cách dễ dàng. Tuy vậy, chúng tôi vẫn rất cố gắng để có được một ấn phẩm hoàn chỉnh. IDG không chỉ giúp về thông tin mà còn hướng dẫn nghiệp vụ và gửi cả từ điển vì biết mình còn khó khăn và chưa có kinh nghiệm trong việc xây dựng một tờ báo.
Như tôi đã nói, giới CNTT Việt Nam còn nhỏ bé, đa phần ở TP HCM và đều là bạn bè của tôi nên tờ báo phát triển theo hướng "hữu xạ tự nhiên hương", anh em đón nhận rất hào hứng bởi thấy thông tin mới, nóng, được việt hóa (dù ban đầu còn ú ớ) chứ tôi không có khái niệm quảng cáo. Giai đoạn đó chúng tôi làm nhiệt tình dù gần như không nhận được đồng xu nào. Sau này phóng viên mới có nhuận bút và cuộc sống khá lên chứ lúc đầu được ví như làm cách mạng vậy.
- Là tạp chí đi đầu về CNTT trong bối cảnh sơ khai, Thế Giới Vi Tính - PC World Việt Nam đã thể hiện tính định hướng của mình ra sao?
- Khoảng 8-9 năm đầu chúng tôi chỉ tập trung hướng tới dân CNTT và luôn đạt tốc độ tăng trưởng năm sau gấp đôi năm trước. Tại các hội nghị thường niên, Chủ tịch của IDG luôn coi Thế Giới Vi Tính như một ngọn cờ đầu dù sau này tốc độ cũng đã giảm đi vì bão hòa. Tuy nhiên, một tạp chí công nghệ cũng cần thể hiện vai trò dẫn dắt thông qua các bài viết đúc kết thành công và thất bại khi ứng dụng CNTT trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Vì thế, năm 2000, chúng tôi xuất bản ấn phẩm PC World B với nội dung chuyên về ứng dụng hiệu quả công nghệ trong kinh tế, xã hội. Tất nhiên để làm được điều này không dễ chút nào nên tạp chí B không phát triển mạnh như tạp chí A chuyên dành cho giới CNTT.
CNTT ở Việt Nam đã trải qua ba giai đoạn. Ở giai đoạn sơ khai, CNTT đóng vai trò như một công cụ, hay còn gọi là ngành khoa học kỹ thuật ứng dụng. Tiếp theo, nó vừa là khoa học ứng dụng vừa trở thành một ngành kinh tế, tức có sản phẩm và dịch vụ. Đến nay, CNTT được coi là hạ tầng của hạ tầng. Nói cách khác, chúng ta không nên quan niệm CNTT chỉ là một ngành kinh tế như bao ngành khác mà nó phải là nền tảng, là móng cho sự phát triển của những ngành khác. Dầu khí có thể làm giàu cho đất nước nhưng nếu không có dầu khí thì ngành khác vẫn phát triển, còn trong bối cảnh hiện nay, CNTT chưa trực tiếp mang lại nhiều tiền nhưng thiếu CNTT thì không ngành nào phát triển được cả. Vì thế, tầm quan trọng của CNTT phải được xếp ngang với điện hay giao thông vận tải, thậm chí còn hơn thế.
Nhưng muốn khoa học - công nghệ phát triển, bên cạnh những vấn đề khác như tăng số bằng sáng chế, nhà nước cũng cần phải có chính sách ưu tiên đặc biệt cho các tạp chí khoa học công nghệ chuyên sâu và nghiêm túc. Báo công nghệ không thể "sống" như báo về thời trang. Viết một bài hay đã khó, để người ta đón nhận còn khó gấp mười. Nhưng nếu không có các tạp chí mang tính định hướng như thế thì làm sao chúng ta có ngành khoa học công nghệ phát triển.
- Hiện không còn công tác tại Tạp chí Thế Giới Vi Tính, ông có lời nhắn nhủ nào tới những người làm tạp chí nhân kỷ niệm 20 năm?
- Mỗi thực thể đều có thời kỳ phôi thai, những năm tháng niên thiếu, thanh xuân, trưởng thành và già đi. Theo quy luật, sau đó con người sẽ chết, nhưng tạp chí không phải là con người, sau giai đoạn thăng trầm, tôi mong nó sẽ lại sẽ có cuộc sống mới dưới sự dẫn dắt của những lãnh đạo có tầm nhìn, hiểu rõ thách thức và biết nắm lấy cơ hội.
Châu An