Bác sĩ Lim Kok Bin: 'Tỷ lệ hiếm muộn do nam giới tăng nhanh hơn nữ giới'

Bác sĩ Lim Kok Bin là đại diện duy nhất của Trung tâm Tiết niệu Raffles thuộc Bệnh viện Raffles Singapore tham dự Hội nghị Tiết niệu Đông Nam Á 2023, diễn ra ngày 8/9 tại TP HCM. Ông là chuyên gia tiết niệu có kinh nghiệm dày dặn trong điều trị các bệnh về tiền liệt tuyến (bao gồm ung thư tiền liệt tuyến), rối loạn tiểu tiện, rối loạn chức năng tình dục và hiếm muộn nam giới.

Trong khuôn khổ hội nghị, bác sĩ đã có phần chia sẻ về nguyên nhân, lý do dẫn đến tỷ lệ vô sinh ở nam giới gia tăng những năm gần đây. Đồng thời, ông cũng chỉ ra một số phương pháp điều trị hiếm muộn ở nam giới phổ biến nhất hiện nay.

- Bác sĩ đánh giá thế nào về tỷ lệ hiếm muộn do nam và nữ trên thế giới?

- Nhìn chung tỷ lệ hiếm muộn, vô sinh ở các quốc gia từng khu vực so với thế giới không có nhiều chênh lệch với khoảng 15% các cặp đôi. Tuy nhiên con số này ngày càng gia tăng, bắt nguồn từ nhiều lý do khách quan lẫn chủ quan. Trước đây nguyên nhân đa phần từ nữ do vấn đề sinh sản thường là chức năng của giới tính này. Tuy nhiên hiện nay tỷ lệ hiếm muộn do nam giới cũng gia tăng nhanh chóng. "Nhà kho" tinh trùng của họ quyết định đến 30%, thậm chí cao hơn, tỷ lệ thụ tinh thành công.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra một số lưu ý rằng lượng tinh trùng của nam giới có dấu hiệu suy giảm trong vài năm qua. Theo một số báo cáo, trong vòng khoảng 12-15 năm, con số này giảm đến hơn 50%.

- Vì sao tỷ lệ nam giới vô sinh, hiếm muộn ngày càng gia tăng những năm gần đây?

- Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố. Song đến nay khoa học vẫn chưa thể biết hết toàn bộ. Một số lý do khách quan có thể kể đến như môi trường ô nhiễm do khí thải, các chất hóa học độc hại... Thậm chí biến đổi khí hậu cũng có khả năng khiến lượng tinh trùng nam giới suy giảm, ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản.

Ngoài ra rác thải nhựa và thói quen sử dụng các đồ dùng làm từ chất liệu khó phân hủy này cũng có thể là nguyên nhân gián tiếp. Nhựa tồn tại lâu trong môi trường tự nhiên vì khó phân hủy. Việc con người dùng các đồ dùng nhựa, vứt rác bừa bãi, khiến các chất này vô tình lẫn vào nguồn nước và theo ra biển.

Vi sinh vật và cá có thể nhiễm độc theo đường này và chất độc sẽ đi vào cơ thể do chúng ta ăn các thực phẩm "nhiễm nhựa". Đây cũng là một trong những lý do khiến sức khỏe chúng ta yếu đi, bao gồm cả chức năng sinh sản ở nam giới.

Tuy nhiên không phải cứ gặp các vấn đề liên quan đến tinh trùng sẽ khiến chức năng này bị vô hiệu hóa hoàn toàn. Cụ thể, có khoảng 15% nam giới dù mắc các bệnh hoặc có vấn đề về tinh trùng, vẫn có khả năng khiến nữ giới thụ thai sau khi quan hệ tình dục không dùng các biện pháp ngừa thai.

Họ vẫn có khả năng, nhưng với tỷ lệ thấp hơn và khó khăn hơn. Vì vẫn chưa biết hết các nguy cơ có thể khiến chức năng này bị vô hiệu hóa hoặc giảm ở nam giới, nên đến nay chưa có giải pháp tối ưu khắc phục hoặc ngăn ngừa hoàn toàn tình trạng này.

- Theo bác sĩ, nguyên nhân phổ biến nhất gây vô tinh (không có tinh trùng) ở nam giới là gì?

- Các bác sĩ chuyên khoa thường phân loại bệnh lý này thành hai loại là vô tinh do tắc nghẽn và không do tắc nghẽn. Trong đó, tình trạng vô tinh không do tắc nghẽn (Non-obstructive azoospermia NOA) chiếm chủ yếu, cũng là nguyên nhân nặng nhất gây hiếm muộn ở nam giới.

Một trong những lý do phổ biến nhất dẫn đến vô tinh ở nam giới hiện nay là nhiễm bệnh, virus, vi khuẩn... làm suy yếu chức năng này từ khi còn nhỏ hoặc khi còn trẻ, sau đó dần bộc lộ ra khi có nhu cầu thụ thai, sinh con. Lý do có tỷ lệ cao không kém là di truyền.

Vô tinh không do tắc nghẽn thường có nguồn gốc bẩm sinh, mắc phải hoặc không rõ nguyên nhân và được ước tính chiếm khoảng 60% tổng số ca bệnh. Tuy nhiên, nguyên nhân bẩm sinh chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, thường rơi vào nhóm người mắc hội chứng Klinefelter hoặc đột biến vì mất đoạn AZF nhiễm sắc thể Y.

Còn lại, phần lớn các ca vô tinh không do tắc nghẽn (khoảng 70%) thuộc nhóm không rõ nguyên nhân. Mặc dù xét nghiệm hình thái học cho kết quả rất ít hoặc không có tế bào sinh tinh, tinh trùng có thể được tìm thấy ở 10% bệnh nhân vô tinh không rõ nguyên nhân qua phẫu thuật.

Dù khoa học y tế hiện nay đã tiên tiến và phát triển vượt trội song vẫn khó thể khắc phục hoàn toàn các vấn đề vô sinh. Thậm chí dù bệnh nhân có dùng phương pháp thụ tinh nhân tạo, đứa bé sau này vẫn có nguy cơ sở hữu gene di truyền của người bố hiếm muộn.

Vấn đề bất cập khiến việc phát hiện vô tinh chậm trễ là do bệnh nhân chỉ tìm hiểu, thăm khám khi họ có ý định sinh con. Dù thường xuyên khám sức khỏe định kỳ song vì vẫn chưa rõ hết tất cả nguyên nhân dẫn đến tình trạng này ở nam giới nên rất khó để bác sĩ chỉ ra vấn đề chỉ với những bước đánh giá sơ bộ. Sau thời gian nỗ lực nhưng không có kết quả, nhiều người mới chủ động tìm đến các phương pháp thăm khám, xét nghiệm và phát hiện vấn đề.

- Hiện nay có những cách nào giúp khắc phục, điều trị các vấn đề hiếm muộn do vô tinh?

- Về cơ bản, không phải cứ bị suy giảm chức năng sinh sản là sẽ không thể thụ tinh, trừ khi người đó sinh ra đã không có ống dẫn tinh. Ngoài ra còn trường hợp do trước đó nhiễm bệnh, nhiễm trùng, dẫn đến lây lan, di chứng qua bộ phận này. Nếu nguyên nhân là do không có hoặc nhiễm trùng, dị dạng... bệnh nhân có thể thực hiện một số loại phẫu thuật như nối hoặc thông ống dẫn tinh.

Tuy nhiên nếu do di truyền, tinh hoàn gặp vấn đề... sẽ rất khó để chẩn đoán chính xác và có phương pháp điều trị tối ưu. Tùy từng trường hợp sẽ có những phương án và liệu trình điều trị phù hợp. Nếu có thể thu được tinh trùng từ tinh hoàn, người bị vô tinh không tắc nghẽn có cơ hội làm cha qua những kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như thụ tinh ống nghiệm IVF hay bơm tinh trùng vào bào tương noãn ICSI.

Song theo tôi, nam giới nên thường xuyên kiểm tra, thăm khám để sớm phát hiện nếu có vấn đề. Với khoa học hiện nay, chỉ cần một số xét nghiệm tinh trùng và một bài kiểm tra đơn giản là đã có thể đưa ra chẩn đoán và phân tích số liệu.

Tuy nhiên cách kiểm chứng dễ và nhanh nhất vẫn là kết hôn và sinh con sớm vì tỷ lệ thụ thai sẽ cao hơn ở người trẻ và giảm dần khi về già. Tuổi tác sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và số lượng tinh trùng. Ngay cả các phương pháp điều trị cũng phụ thuộc vào độ tuổi. Bệnh nhân càng trẻ, tỷ lệ thụ tinh thành công càng cao.

- Những phương pháp điều trị vô tinh nào đang được bệnh viện Raffles Singapore áp dụng?

- Tiến hành điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật ống dẫn tinh là hai trong số các phương pháp được áp dụng nhiều nhất hiện nay để điều trị vô tinh, hiếm muộn ở nam giới. Tùy nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ sẽ có phác đồ phù hợp. Nếu tắc nghẽn ống dẫn tinh, bệnh nhân có thể chọn phẫu thuật thông tắc. Nếu vấn đề do nội tiết tố, họ có thể điều trị tại nhà bằng thuốc.

Bệnh nhân cũng cần lưu ý rằng tuy phẫu thuật tinh hoàn hay ống dẫn tinh không phải ca đại phẫu, vẫn tồn tại khả năng biến chứng trong một số trường hợp. Yếu tố tuổi tác rất quan trọng vì dù chọn phương pháp nào, nam giới cũng cần sức khỏe tốt để sớm phục hồi hậu phẫu.

Tỷ lệ điều trị thành công, giúp khôi phục khả năng sản xuất tinh trùng cho nam giới bằng các phương pháp trên là khoảng 20% trở lên. Nghĩa là dù lớn tuổi, nồng độ hormone thấp, bệnh nhân vẫn có khoảng 20% cơ hội thụ thai thành công sau điều trị.

Thy An