'Áo dài Le Mur' - sách về cải cách trang phục phụ nữ Việt một thời

Quyển sách gồm ba phần: Người thiết kế áo dài Le Mur, Vài nghiên cứu và khám phá về hai tờ báo Phong Hóa và Ngày Nay (thời kỳ 1930-1945), Một số tranh cùa họa sĩ Việt Nam đầu tiên. Trong đó, phần đầu mang đến  nhiều thông tin về cuộc đời và sự nghiệp họa sĩ Cát Tường - "cha đẻ" tà áo dài Le Mur nổi tiếng trong làng thời trang Việt Nam.

Ngày 11/2/1934, ở số 85 dịp Tết, báo Phong Hóa do nhà văn Nhất Linh làm chủ bút ra mắt chuyên mục đầu tiên mang tên Vẻ đẹp riêng tặng các bà, các cô. Chuyên mục này được giao cho nhà thiết kế, họa sĩ Le Mur Nguyễn Cát Tường - vừa tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương năm 1933. Loạt bài đăng trên chuyên mục của họa sĩ tạo tiền đề dẫn đến trào lưu cải cách y phục, phong cách thời trang phụ nữ.

Giải thích việc vì sao cần cải cách y phục phụ nữ, đầu xuân 1935, trên báo Ngày Nay số 1, Việt Sinh (tức nhà văn Thạch Lam) viết bài mang tên Quần áo mới: "Vật chất thường bao giờ cũng đi trước tinh thần và tư tưởng của phụ nữ. Sự cải cách này giúp và cần yếu cho sự cải cách kia". Còn ở Phong Hóa số 86, họa sĩ Cát Tường viết: "Quần áo tuy dùng để che thân thể, nhưng có thể như tấm gương phản chiếu trình độ trí thức một nước".

Qua từng kỳ báo, Cát Tường chỉ dẫn cho các chị em về cách ăn mặc hợp mốt, thuận lợi cho sinh hoạt hàng ngày. Những thay đổi về phục trang được ông đề cập cặn kẽ qua việc phải thay đổi ở phom dáng, cấu trúc quần áo. Ví dụ, ông góp ý phải có sự thay đổi trong cổ áo của phụ nữ để hợp hơn với thời tiết xứ nhiệt đới: "Ta nên bỏ chiếc cổ áo, để cổ được mở rộng, có thể thay thế bằng nhiều kiểu cổ tân kỳ khác như: cổ bẻ, cổ viền, cổ đính đăng ten hình bánh bẻ (feston), cổ trái tim...".

Nhà thiết kế cũng chú trọng thay đổi kiểu quần của phụ nữ với nhiều mẫu: Cạp quần buộc xéo một bên (có thể cài khuy bấm), cạp quần mở ở giữa, cài khuya như quần đàn ông... Trên Phong Hóa 96, họa sĩ trình bày ba mẫu quần mới gọi là quần ống loa vì ống xòe như cái loa ... Theo sách, mẫu quần phụ nữ do họa sĩ Cát Tường vẽ năm 1934, trước khi nhà thiết kế Coco Chanel nổi tiếng của Pháp vẽ mẫu quần nữ vào năm 1954.

Mượn giọng trào phúng của Phong Hóa và Ngày Nay, họa sĩ Cát Tường nghịch ngợm dùng tên ông đặt tên cho tà áo dài. Tiếng Pháp "le mur" là cái tường, là bức tường. "Tên ấy cũng là cái mới đang đánh nhau với cái cũ, cái cũ ở đây là hai chữ Hán 'Cát Tường', rất bác học, rất nghiêm trang, rất không biết cười. Cát Tường đưa tiếng cười vào áo: áo dài Lemur trước hết là một tiếng cười, tiếng cười trẻ trung, tươi vui, lạc quan, yêu đời của những nhan sắc đôi mươi thấy mình đã là bướm, không còn bị giam giữ nữa trong chiếc kén bí hiểm của gia đình, xã hội. Phải đặt áo ấy vào trong bối cảnh tươi vui của Phong Hóa và Ngày Nay mới thấy rõ toàn diện bức tranh của một xã hội chuyển mình, đổi mới từ trong ra ngoài, từ tâm hồn đến y phục", giáo sư Cao Huy Thuần nhận định.

Sách giới thiệu nhiều kiểu mẫu áo dài Le Mur, phù hợp với từng mùa khác nhau, kèm theo phụ kiện đa dạng. Áo dài này được thiết kế không chỉ cho người lớn mà cả trẻ con. Từ năm 1934, phong trào cải cách y phục phụ nữ lần thứ hai cũng chính là phong trào Le Mur từ Hà Nội lan ra các tỉnh thành trong nước, chinh phục nữ giới ở nhiều tầng lớp xã hội khác nhau. Họa sĩ Cát Tường còn thực hiện một chuyến xuyên Việt để giới thiệu cho phụ nữ toàn quốc về chiếc áo dài tân thời.

Trong bài viết mang tên Cõi đẹp, đăng ở đầu sách, giáo sư Cao Huy Thuần nhận xét: "Tác giả Phạm Thảo Nguyên là một trong những người đã có công lớn sưu tầm để đưa lên mạng toàn bộ Phong Hóa và Ngày Nay tản mác khắp nơi. Đọc lại hai tờ báo oanh liệt một thời ấy, chị có dịp khám phá thêm tài ba xuất chúng của Nhất Linh trong những địa hạt mà ít người biết đến, nhất là mỹ thuật... Công lớn nhất về mỹ thuật của Nhất Linh, nghĩa là của Phong Hóa và Ngày Nay, là đưa một tài ba hiếm có lên ngai vàng của một vương quốc mà tôi xin được gọi là Cõi đẹp. Tài ba ấy là Cát Tường, tác giả của 'Áo dài Lemur', chiếc áo đã nhập vào hình hài Việt Nam một cách hài hòa đến nỗi bây giờ nghiễm nhiên trở thành biểu trưng của bản sắc Việt Nam".

Bà Phạm Thảo Nguyên cho biết các tư liệu trong bài viết về cuộc đời và sự nghiệp họa sĩ Cát Tường phần lớn do anh Nguyễn Trọng Hiền, con trai họa sĩ sưu tầm, gìn giữ từ 60 năm nay. Họa sĩ Nguyễn Cát Tường sinh năm 1912 ở Sơn Tây. Năm 16 tuổi, ông thi đỗ vào Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương khóa bốn (1928-1933). Ông là một trong bốn sinh viên giỏi nhất của các khóa vẽ sơn dầu ở trường, bên cạnh họa sĩ Lê Phổ, Tô Ngọc Vân, Lê Thị Lựu.

Chi Mai