Trong gia tài âm nhạc đồ sộ của Phạm Duy, mảng Tục ca dường như ít được phổ biến hơn cả dù những gì ông đề cập đến trong mảng này đều gắn liền với hiện thực xã hội một thời.
Theo nữ danh ca, Phạm Duy viết nhạc muôn màu muôn vẻ, lối nào ông cũng đi đến nơi. Trong mảng Tục ca, ông đi đến tận cùng cái hỉ nộ ái ố và đến tận đáy nỗi sâu cay của sự đời. Ông đã khéo léo dùng âm nhạc làm phương tiện phản ánh quá thật thực trạng của đời sống, của xã hội bằng phong cách trào lộng, lối châm biếm riêng có. Ai hiểu thì mới cảm thấu, còn không sẽ khó lòng chấp nhận. Ông viết từ rất lâu nhưng vì ông lột tả quá trần trụi nên người ta khó chấp nhận, chứ đời thật con người ta ăn nói và làm tục hơn thế.
Những chuyện ông nói trong Tục ca rất người, chính vì thế mà không ai dám nói. "Tôi cho là ông sống rất thật, rất hồn nhiên, rất hiên ngang như chính con người ông, ông không sợ ai để phải nói dối hay giấu diếm. Tôi không đủ sức để nhận xét về ông. Tôi chỉ nói một phần những gì tôi hiểu được mà thôi", Ánh Tuyết bộc bạch.
- Chị nghe Tục ca Phạm Duy từ khi nào?
- Từ ngày nhỏ, khi các anh lớn hát, tôi đã nghe. Những bài đó chỉ để truyền tai nhau thôi. Người Việt mình đến giờ cũng còn ngại lắm. Ở nước ngoài họ sẵn sàng hát đúng thực trạng, hát càng rõ sự thật thì họ thích. Gần đây tôi mới nghe trên mạng. Đúng là có bài tôi mới nghe thì giật mình vì chưa quen (cười), bình tĩnh nghe kỹ thì mới ngấm nỗi ý sâu xa. Tôi phải thừa nhận ông giỏi, như thế cũng viết được, cũng đưa vào âm nhạc được, và ông hát một cách rất rõ ràng, thật tự nhiên, không ngần ngại. Đúng là, cái tục mà ông đưa vào âm nhạc để ca nó thành thoát tục, thành lẽ thường như mọi thứ trong đời thôi. Nếu trong đầu ta có tạp ý sẽ không ca được như ông.
- Nhận xét chung của chị về loại nhạc này là gì?
- Nhiều bài cũng giống những câu hát dân gian, theo kiểu xẩm và rất đời thường, không có gì lạ tai cả.
- Nếu hát Tục ca của Phạm Duy, chị sẽ chọn bài nào?
- Không! (cười) Tôi chưa có ý nghĩ đó. Vì người Việt Nam mình chưa chấp nhận được cái cách dám nói của Phạm Duy dù sự thật trong đời thường còn hơn thế, đa phần con người ta không quen nghe nói thẳng việc họ làm...
Thực ra trong dân gian Việt Nam từ thời xa xưa đã có. Ví dụ: Con Đượng trong hô bài chòi ở Quảng Nam có chuyện con cu (con chim cu) của ông nọ qua nhà bà hàng xóm ăn vụng bị bắt, bị đè đầu định nhổ lông, nên có câu hát: Con cu tui hắn ăn đậu ăn mè/ Chớ ăn chi của chị/ Mà chị đè con cu tui. Hay bài Con Hương: Lấy chồng từ thuở 13, chồng chê em bé không nằm với em/ Đến năm mười tám, đôi mươi, em có nằm dưới đất chồng cũng lôi em lên giường/ Lên giường chồng nói chồng thương. 1 anh thương, 2 anh thương, 3 anh thương, 4 anh thương/ Chớ anh thương chi hung rứa cho bốn cái cẳng giường hắn rung rinh/ Ớ bạn mình ơi...
Dân ca Việt Nam từ xưa vốn đã có những bài rất trần trụi nhưng lại rất thâm thúy. Chứ đâu chỉ có mỗi Phạm Duy viết Tục ca.
- Mảng Tục ca của Phạm Duy không phổ biến công khai nhưng lại có sức lan tỏa riêng. Nhiều người cho rằng nó còn phổ biến hơn Thiền ca, Đạo ca của ông, chị nghĩ sao?
- Thực ra Thiền ca, Đạo ca của ông nhiều người đã nghe đã hát nhiều rồi. Kể cả những người bên Công giáo hay Phật giáo cũng đã nghe và hát nhiều rồi. Tôi cho là dù Tục ca hay Đạo ca, nhạc sĩ Phạm Duy đã tu tới cảnh giới mà mình khó tới được. Mọi hình ảnh ông đều "tu" tới nơi tới chốn. Quá giỏi!
Nguyễn Mạnh Hà thực hiện
|
Tục ca Phạm Duy kế thừa văn hóa truyền thống
Thời kỳ đầu thế kỷ 20, các nhạc sĩ Việt Nam đều lấy nguyên lý nhạc châu Âu nói chung, nhạc Pháp nói riêng làm cơ sở. Trong bối cảnh đó, có thể khẳng định Phạm Duy là một trong những nhạc sĩ tiên phong khởi nguồn phương thức sáng tác tân nhạc dựa trên âm hưởng dân ca Việt Nam. Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, bởi nó đặt nền móng cho một sắc thái dân tộc thực thụ trong khuôn diện tân nhạc dân tộc. Những tác phẩm của ông hiện vẫn còn nguyên giá trị, sống mãi cùng với lịch sử âm nhạc Việt Nam. Đáng chú ý, bên cạnh vai trò một nhạc sĩ sáng tác, Phạm Duy còn là một nhà nghiên cứu âm nhạc thực thụ. Ông viết nhạc không chỉ bằng cảm hứng sáng tạo nói chung mà hẳn còn bằng cả sự tính toán, tư duy lý tính của một nhà nghiên cứu. Có thể vì thế mà chất liệu dân gian trong các tác phẩm của ông được đánh giá là nhuần nhuyễn hòa quyện với những tinh chất chắt lọc, chứ không "thuổng" nguyên vẹn từng chuỗi giai điệu cổ nhạc như nhiều nhạc sĩ khác. Nhà nghiên cứu âm nhạc Bùi Trọng Hiền |