Tại Hollywood, khi nhắc tới cụm từ “Ba Amigos của điện ảnh”, khán giả sẽ lập tức nhớ tới ba người bạn thân thiết cùng là đạo diễn tới từ Mexico với những bộ phim gây tiếng vang trên toàn cầu. Người đầu tiên là Guillermo del Toro, tác giả phim giả tưởng đẹp tựa cổ tích Pan's Labyrinth. Người thứ hai là Alejandro Inarritu, đạo diễn của Amores Perros hay Babel đầy ám ảnh.
Người cuối cùng là Alfonso Cuaron, ứng viên hàng đầu cho tượng vàng Oscar năm nay ở hạng mục “Đạo diễn xuất sắc” - danh hiệu mà hai người bạn trên đã tới rất gần nhưng chưa bao giờ đạt được. Trong năm 2013, không có phim khoa học nào thành công cả về mặt nghệ thuật và thương mại như Gravity - thành quả suốt hơn 4 năm ròng của Alfonso Cuaron.
Đứa con xuất chúng của Mexico
Sinh ra tại Mexico City vào năm 1961, Alfonso Cuaron được thừa hưởng nền giáo dục tốt từ nhỏ khi người cha Alfredo của ông là một chuyên gia về vật lý nguyên tử. Ông có hai người anh em và một trong số đó là nhà khoa học nhưng Alfonso lại không đi theo con đường nghiên cứu như cha hay anh mà theo đuổi môn nghệ thuật thứ bảy.
Đạo diễn người Mexico - Alfonso Cuaron.
Khi được hỏi về nguyên nhân và bộ phim nào đã tác động tới lựa chọn này, Alfonso hé lộ: “Thực sự là không có một bộ phim nào cả. Niềm đam mê tới với tôi qua nhiều năm với nhiều bộ phim. Năm lên 8 tuổi, tôi lần đầu tiên được xem phim đen trắng và đó là bộ phim kinh điển Bicycle Thieves của điện ảnh Italy. Trước đó một năm, tôi từng được xem tư liệu về quá trình thực hiện tác phẩm Butch Cassidy and the Sundance Kid. Khi được nghe đạo diễn George Roy Hill nói về những lựa chọn của ông ấy, tôi lập tức biết rằng đây là sự nghiệp mà mình muốn theo đuổi”.
Những năm tháng niên thiếu của Alfonso Cuaron là những tháng ngày đắm chìm trong điện ảnh với thần tượng là tài tử Steve McQueen và đạo diễn Pháp Jean-Luc Godard. Ông khẳng định mình “đã xem hàng trăm bộ phim trước khi cầm máy quay và tôi tin rằng mình đã học hỏi một chút từ từng tác phẩm”. Khi lên đại học, ông đăng ký học Triết học lẫn Điện ảnh và từ đó có những trải nghiệm đầu tiên đằng sau ống kính máy quay.
Bộ phim ngắn đầu tiên của ông và hai người bạn mang tên Vengeance is Mine được thực hiện trong thời gian này song việc không được phép thương mại hóa tác phẩm của mình đã khiến Alfonso Cuaron quyết định bỏ học (có nguồn tin khác lại cho rằng ông bị đuổi học do làm phim chỉ thuần nói tiếng Anh).
Một chương mới bắt đầu với ông trong vai trò kỹ thuật viên, trợ lý đạo diễn và rồi là đạo diễn truyền hình. Bắt đầu làm phim ngắn từ năm 1983 nhưng mãi đến năm 1991, ông mới cho ra đời bộ phim truyện đầu tiên là Solo con tu paraja - một phim hài gây tiếng vang tại Mexico. Sau thành công đầu tay này, Alfonso Cuaron bắt đầu được Hollywood chú ý và đạo diễn lừng danh Sydney Pollack còn đích thân gửi lời mời tới Cuaron để ông có thể đạo diễn một tập của loạt phim Fallen Angels.
Năm 1995, Cuaron có tác phẩm điện ảnh đầu tiên tại Mỹ mang tên A Little Princess và ba năm sau đó, ông cho ra đời Great Expectatons - bộ phim mà ông có dịp chỉ đạo những tên tuổi như Robert De Niro hay Gwyneth Paltrow. Song đó vẫn chỉ là những bộ phim chuyển thể và chỉ khi Alfonso Cuaron quay trở lại môi trường nói tiếng Latin với câu chuyện của riêng mình, tài năng của đạo diễn này mới được thừa nhận rộng rãi.
Tác phẩm Y Tu Mama Tambien, với kịch bản do Alfonso cùng người em Carlos cùng viết, ra mắt năm 2001 nhận được lời khen ngợi nhiệt liệt từ giới phê bình. Bộ phim, xoay quanh hành trình giữa hai cậu thiếu niên sở hữu những ám ảnh nhục dục cùng một phụ nữ đã kết hôn, đem lại cho Alfonso Cuaron đề cử Oscar đầu tiên ở hạng mục “Kịch bản gốc xuất sắc”.
Thành danh tại Hollywood
Dù không chiến thắng, thành tựu đạt được với Y Tu Mama Tambien vẫn đủ giúp Alfonso Cuaron có được vị trí đạo diễn cho bom tấn Harry Potter and the Prisoner of Azakaban - phần ba trong loạt sách ăn khách toàn cầu Harry Potter của nữ nhà văn J.K. Rowling. Thời điểm ấy, Harry Potter đang nổi như cồn không chỉ ở mảng văn học mà còn cả ở lĩnh vực điện ảnh khi hai tập đầu tiên do Chris Columbus đạo diễn đã mang về tới hơn 1,5 tỷ USD.
Thế nhưng Alfonso Cuaron thậm chí còn chưa đọc tập sách Harry Potter nào vào thời điểm ấy và sau khi nghiên cứu kỹ loạt truyện về cậu bé phù thủy, ông quyết định một hướng đi mới táo bạo. Thay vì tập trung vào những bí ẩn hay các cuộc phiêu lưu pháp thuật như hai tập đầu, phần ba của Harry Potter dưới bàn tay của Alfonso Cuaron lại thiên về phát triển nhân vật hơn khi thế giới nội tâm của Harry, Ron và Hermione được khai thác một cách có chiều sâu.
Alfonso Cuaron từng có công đưa loạt phim "Harry Potter" lên một tầm cao mới ở tập 3.
Ông mạnh dạn gạt bỏ và chỉnh sửa nhiều chi tiết trong phiên bản điện ảnh để rồi từng có không ít người hâm mộ Harry Potter cảm thấy không hài lòng khi chứng kiến tông màu u ám, đen tối của phim ngay từ trailer. Nhưng Alfonso vẫn kiên quyết đi con đường đã chọn và được đền đáp xứng đáng. Harry Potter and the Prisoner of Azakaban thu về gần 800 triệu USD trên toàn cầu và được nhiều nhà phê bình đánh giá là tập phim xuất sắc bậc nhất trong loạt phim Harry Potter (bên cạnh tập phim cuối cùng) với kết cấu chặt chẽ và cách phát triển câu chuyện, nhân vật thú vị. Bản thân nữ tác giả Rowling cũng cho biết đây là tập phim mà bà ưng ý nhất vào thời điểm ấy khiến những chỉ trích trước đó đối với Cuaron trở nên vô nghĩa.
Sau khi có được phim bom tấn đầu tay, Alfonso Cuaron tiếp tục một dự án chuyển thể khác là Children of Men. Dựa trên cuốn sách cùng tên của P.D. James, bộ phim ra mắt năm 2006 đặt giả thuyết về thế giới tương lai khi loài người không còn khả năng sinh sản. Khi nhân loại tưởng chừng như sắp đi đến hồi kết thì lại có một phép lạ xuất hiện dưới hình dạng một cô gái mang bầu... Bộ phim viễn tưởng này là minh chứng hoàn hảo cho tay nghề đạo diễn của Cuaron, khi vừa là một tác phẩm gay cấn đến nghẹt thở lại vừa có thể khiến khán giả rùng mình vì những thông điệp chính trị hay xã hội.
Cây viết Peter Travers của tờ Rolling Stone nhận xét về Cuaron: “Ông ấy sở hữu một món quà mà chỉ những nhà làm phim đại tài mới có được: khiến chúng ta tin vào bộ phim”.
Bay cao cùng “Gravity”
Được hình thành từ trước năm 2010, Gravity do Alfonso Cuaron cùng con trai Jonas viết kịch bản. Khi ấy, Cuaron từng nghĩ rằng sẽ chỉ mất một năm để hoàn thiện bộ phim mà không thể ngờ rằng để có được một tác phẩm như ý, ông phải mất hơn 4 năm ròng. Trở thành một phi hành gia là một trong những giấc mơ thời thơ ấu của Cuaron nhưng khi không thể theo đuổi nó thì ông vẫn ấp ủ việc làm một tác phẩm với đề tài không gian. Gravity là cơ hội để Alfonso thực hiện được mong muốn ấy với nội dung kể về hai phi hành gia bơ vơ giữa không gian sau khi tàu của họ bị phá hỏng sau một tai nạn.
Sau một loạt những ứng viên như Angelina Jolie, Marion Cotillard, Scarlett Johansson hay Natalie Portman cho vai nữ chính còn Robert Downey Jr. trong vai nam chính, danh sách diễn viên Gravity được chốt lại với Sandra Bullock và George Clooney. Những khó khăn dần nảy sinh khi bối cảnh phim là môi trường không trọng lực, dẫn tới việc có tới 80% tác phẩm có sự can thiệp của kỹ xảo máy tính. Cuaron hồi tưởng: “Từng ngày một, chúng tôi đều nghĩ thầm rằng bộ phim sẽ không thành công do có quá nhiều lỗi. Lần xem thử phim duy nhất diễn ra chỉ vài tháng trước khi tác phẩm hoàn thành thực sự là một thảm họa”.
Sandra Bullock từng sợ rằng với chỉ hai nhân vật chính trong không gian với khát khao sinh tồn, Gravity sẽ chẳng thể thu hút người xem. May thay, cô đã lầm. Ngay từ khi mở màn LHP Venice 2013, bộ phim được đánh giá là một kiệt tác mới của điện ảnh về kỹ xảo lẫn quay phim. Chính thức khởi chiếu từ đầu tháng 10, Gravity nhận được một “cơn mưa” lời khen và điểm tối đa từ giới phê bình và tính tới thời điểm này đã mang về 700 triệu USD trên toàn cầu cùng 10 đề cử Oscar, bao gồm cả Phim, Đạo diễn và Nữ diễn viên chính xuất sắc.
Thưởng thức Gravity, đặc biệt ở định dạng 3D, là một trải nghiệm mang tính choáng ngợp với mọi người yêu điện ảnh. Bộ phim cho khán giả nếm trải nỗi cô đơn đến tột cùng trong không gian tĩnh lặng ẩn chứa sự chết chóc. Không còn những tòa nhà cao tầng, điện thoại, Internet hay những xô bồ của xã hội hiện đại, Gravity xoay quanh hai con người mắc kẹt giữa không gian với cuộc đấu tranh sinh tồn.
Alfonso Cuaron (bìa phải) bên hai diễn viên của "Gravity" - George Clooney và Sandra Bullock.
Hàng năm trời, các nhân viên kỹ xảo dựng phim của Alfonso Cuaron đã không hề bị bỏ phí khi mọi thứ trong Gravity đều chân thực và kỳ vĩ, tạo cảm giác quá nhỏ bé cho khán giả khi bị bao bọc bởi khoảng không bao la. Cuaron đã đặt dấu ấn khó phai mờ vào phim với cảnh quay liền kéo dài hơn 10 phút, đem lại ấn tượng mạnh về thị giác lẫn sự khâm phục từ người xem về tài sắp xếp hợp lý đến hoàn hảo của ông.
Không chỉ xuất sắc về kỹ xảo và quay phim, Gravity còn nổi bật ở diễn biến thay đổi tâm lý của nhân vật Ryan (Sandra Bullock), người từng muốn rời xa Trái Đất để rồi đau đáu hướng về hành tinh xanh trong phần lớn thời lượng phim. Từng tìm hiểu Triết học, Alfonso Cuaron đã gài cắm những suy nghĩ về sinh - tử, khát vọng sống của con người thông qua hành trình tái sinh của Ryan. Được so sánh như một 2001: A Space Odyssey của thế kỷ 21, Gravity là một đỉnh cao mới trong kỹ thuật làm phim và sẽ chẳng ngạc nhiên nếu cha đẻ của bộ phim “bất khả thi" ấy được tôn vinh với tượng vàng Oscar dành cho “Đạo diễn xuất sắc”.
Thịnh Joey