Chí Phèo lấy bối cảnh của làng Vũ Đại, trên thực tế được lấy nguyên mẫu từ làng Đại Hoàng, tổng Cao Đà, huyện Nam Sang, phủ Lý Nhân - quê hương của nhà văn Nam Cao.
Nam Cao tên khai sinh là Trần Hữu tri, sinh ra trong một gia đình nông dân. Quê ông hiện thuộc làng Đại Hoàng, thôn Nhân Hậu, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Bút danh Nam Cao là ghép hai chữ đầu của địa danh Nam Sang và Cao Đà.
Nhà văn Nam Cao. Ảnh: Hội VHNT Hà Tĩnh.
Học hết bậc thành chung, Nam Cao vào Sài Gòn kiếm sống và bắt đầu sáng tác. Sau hơn ba năm, vì đau ốm, ông phải trở về quê. Sau đó, ông dạy học ở một trường tư thục ở ngoại ô Hà Nội.
Nam Cao tham gia khởi nghĩa tháng 8/1945 ở phủ Lý Nhân, sau đó làm phóng viên mặt trận, có mặt trong đoàn quân Nam tiến vào đến Nam Trung Bộ. Mùa thu năm 1947, ông lên Việt Bắc công tác báo chí, tuyên truyền, phục vụ kháng chiến. Năm 1950, ông tham gia chiến dịch Biên giới. Tháng 11/1951, trên đường vào công tác ở vùng hậu địch Liên khu III, ông bị Pháp phục kích và sát hại.
Con người ông bên ngoài lạnh lùng, vụng về, ít nói nhưng đời sống nội tâm rất phong phú, luôn sôi sục, có khi căng thẳng. Bình sinh, Nam Cao thường day dứt, hối hận, lấy làm xấu hổ về những việc làm, những ý nghĩ mà ông thấy là tầm thường của mình.
Thời gian đầu lúc mới cầm bút, Nam Cao chịu ảnh hưởng của văn học lãng mạn đương thời. Dần dần, ông nhận ra thứ văn chương đó xa lạ với đời sống lầm than của người lao động nên đoạn tuyệt với và tìm đến con đường nghệ thuật hiện thực chủ nghĩa.
Trong truyện ngắn Trăng sáng (1943), Nam Cao viết: "Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, nghệ thuật không nên là ánh trăng lừa dối. Nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ những kiếp sống lầm than".
Đây có thể coi là tuyên ngôn nghệ thuật của trường phái hiện thực, dứt khoát từ bỏ chủ nghĩa lãng mạn. Bằng phát biểu này, Nam Cao muốn khẳng định nghệ thuật chân chính phải bắt rễ trong đời sống hiện thực, phản ánh chân thực đời sống của con người, đấu tranh với bất công xã hội.
Nam Cao có đóng góp quan trọng với việc hoàn thiện truyện ngắn và tiểu thuyết Việt Nam trên quá trình hiện đại hóa ở nửa đầu thế kỷ XX. Giáo sư Trần Đăng Xuyền trong bài viết "Nam Cao, nhà văn hiện thực xuất sắc, nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn" trên Tạp chí Văn học (tháng 6/1998) đánh giá: "Nam Cao là một trong những nhà văn lớn nhất của nền văn xuôi hiện đại Việt Nam. Sáng tác của ông vượt qua được những thử thách khắc nghiệt của thời gian, càng thử thách lại càng sáng ngời".
GS Phong Lê trên Tạp chí Văn học (tháng 11/1997) khen ngợi văn Nam Cao là thứ văn được viết rất kỹ. "Đến với Nam Cao, tôi gần như được hưởng cái thú đọc mà không bỏ sót bất cứ trang nào, dòng nào. Đó là điều khác với nhiều tác giả trước ông hoặc đồng thời với ông, đương nhiên sau cả ông", GS Phong Lê viết.