Xuân Quỳnh tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, sinh năm 1942 tại thị xã Hà Đông, tỉnh Hà Tây (nay là quận Hà Đông, Hà Nội). Bà xuất thân trong gia đình công chức, mẹ mất sớm, bố thường xuyên công tác xa nên được bà nội nuôi dạy từ nhỏ.
Tháng 2/1955, Xuân Quỳnh vào Đoàn văn công Trung ương và được đào tạo thành diễn viên múa. Bà đã nhiều lần đi biểu diễn ở nước ngoài. Năm 20 tuổi, Xuân Quỳnh bắt đầu học Trường bồi dưỡng những người viết văn trẻ của Hội Nhà văn Việt Nam. Học xong, bà làm việc tại báo Văn nghệ, báo Phụ nữ Việt Nam. Xuân Quỳnh là hội viên rồi ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khoá 3, công tác tại Nhà xuất bản Tác phẩm mới.
Xuân Quỳnh kết hôn lần thứ hai với nhà viết kịch, nhà thơ Lưu Quang Vũ năm 1973. Họ mất trong trong một tai nạn giao thông ở Hải Dương cuối tháng 8/1988.
Nhà thơ Xuân Quỳnh được truy tặng giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001, giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2017.
Vợ chồng nhà thơ Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ. Ảnh tư liệu.
Trong suốt sự nghiệp, Xuân Quỳnh xuất bản nhiều tập thơ như Chồi biếc (1963); Hoa dọc chiến hào (thơ, in chung, 1968); Gió Lào, cát trắng (1974); Lời ru trên mặt đất (1978); Sân ga chiều em đi (1984); Tự hát (1984) và một số tập thơ khác được in sau khi bà qua đời.
Theo sách Từ điển tác giả, tác phẩm Văn học Việt Nam dùng cho nhà trường (Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, 2009), Xuân Quỳnh là một trong những nhà thơ trẻ tiêu biểu của thế hệ nhà thơ trẻ kháng chiến chống Mỹ, đồng thời là một trong những gương mặt đáng chú ý nhất trong thơ ca Việt Nam hiện đại.