Từ bỏ hy vọng được tăng lương, Hideya bắt đầu viết sách từ năm 2020. "Không có công việc này, tôi sẽ mãi mắc kẹt trong mức lương cũ", người đàn ông 54 tuổi nói.
Hideya là một phần của thế hệ lao động gần như không được tăng lương trong suốt thời gian đi làm. Giờ đây, khi giá cả tăng cao sau nhiều thập kỷ, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đang phải tính đến vấn đề mức sống sụt giảm, nhiều công ty phải đối mặt với áp lực tăng lương cho nhân viên.
Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đang kêu gọi doanh nghiệp giúp đỡ người lao động để theo kịp mức sinh hoạt ngày càng tăng cao. Hồi tháng 1, ông đề nghị các công ty tăng lương ở mức cao hơn tỷ lệ lạm phát.
Một khách hàng bước vào siêu thị ở Tokyo tháng 12/2022. Giá tiêu dùng cơ bản tại Nhật đã tăng 4%, mức cao nhất trong 41 năm. Ảnh: AFP
Giống như nhiều nơi khác trên thế giới, lạm phát đã trở thành vấn đề đau đầu. Năm 2022, giá tiêu dùng đã tăng 4%, mức cao nhất trong 41 năm qua tại Nhật Bản, nơi người dân đã quen với việc "bình ổn giá".
Stefan Angrick, nhà kinh tế cấp cao tại Moody’s Analytics ở Tokyo nhận định: "Ở một quốc gia mà tiền lương danh nghĩa không tăng trong hơn 30 năm có nghĩa tiền lương thực tế đang giảm khá nhanh do lạm phát".
Năm 2021, lương trung bình hàng năm ở Nhật Bản là 39.000 USD dù cách đó 30 năm (1991) mức này là khoảng 37.000 USD, theo dữ liệu từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Điều này đồng nghĩa người lao động Nhật chỉ được tăng lương dưới 5%, so với mức tăng 34% ở các nền kinh tế khác trong G7.
Các chuyên gia đã chỉ ra hàng loạt nguyên nhân. Đầu tiên là giảm phát (tình trạng mức giá chung của nền kinh tế giảm xuống liên tục), bắt đầu vào giữa những năm 1990 và sự bùng nổ của bong bóng tài sản trong nước.
Müge Adalet McGowan, nhà kinh tế cấp cao của văn phòng Nhật Bản ở OECD, cho biết về cơ bản trong 20 năm qua gần như không có sự thay đổi nào trong lạm phát giá tiêu dùng. "Trước đây người tiêu dùng Nhật Bản sẽ không bị ảnh hưởng đến kinh tế và cảm thấy không nhất thiết phải đòi hỏi mức lương cao hơn", bà McGowan nói.
Shintaro Yamaguchi, giáo sư kinh tế tại Đại học Tokyo, dự đoán khi lạm phát tăng, sẽ có nhiều phàn nàn về việc không được tăng lương.
Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng tiền lương tại Nhật Bản cũng bị ảnh hưởng vì đất nước này đã tụt hậu trong một thước đo khác: tỷ lệ năng suất.
Bà McGowan nhận định mức tăng tiền lương và năng suất đi đôi với nhau. Khi năng suất tăng, các công ty có doanh thu tốt hơn nên có thể trả lương cao. Trong khi đó, dân số già khiến năng suất lao động của người Nhật có xu hướng giảm dần, doanh nghiệp càng khó tăng lương.
Bên cạnh đó, cách làm việc cũng đang thay đổi. Vào năm 2021, gần 40% tổng lực lượng lao động của Nhật Bản làm việc bán thời gian hoặc làm việc không theo giờ, tăng từ khoảng 20% vào năm 1990. "Khi tỷ lệ lao động làm việc không thường xuyên tăng, tất nhiên mức lương trung bình cũng thấp vì họ kiếm được ít tiền hơn", bà McGowan nói.
Lực lượng lao động của Nhật Bản đang thay đổi khi nhiều người làm việc bán thời gian hơn. Ảnh: Yuichi Yamazaki/AFP
Theo các nhà kinh tế học, văn hóa làm việc độc đáo của Nhật Bản cũng góp phần vào tình trạng mức lương không tăng. Ông Stefan Angrick cho biết nhiều người Nhật làm việc trọn đời trong một công ty. Giới chủ rất thận trọng trong việc tăng lương vì đó là phương tiện duy nhất để níu chân người lao động khi tổ chức gặp khó khăn, khủng hoảng. Người lao động được trả lương dựa trên cấp bậc và thời gian làm việc (thâm niên) hơn là hiệu suất lao động nhằm hạn chế nhân sự nhảy việc - yếu tố thường giúp tăng lương ở các quốc gia khác.
Jesper Koll, chiến lược gia và nhà đầu tư nổi tiếng của Nhật từng nói trên CNN: "Vấn đề lớn nhất trong thị trường lao động Nhật Bản là việc khăng khăng duy trì chế độ trả lương theo thâm niên. Chỉ khi mọi người được trả lương dựa theo hiệu suất làm việc mới tạo ra được nhiều thay đổi và giúp thăng tiến về sự nghiệp".
Đầu năm nay, thủ tướng Nhật Bản đã cảnh báo nền kinh tế đang bị đe dọa, nói đất nước có thể rơi vào tình trạng "đình lạm" (chỉ nền kinh tế đình đốn trong khi lạm phát cao) nếu mức lương không đuổi kịp với mức tăng của hàng hóa.
Tăng lương từ 3% trở lên là mục tiêu cốt lõi của quốc gia. Nhưng giờ đây, thủ tướng muốn tiến thêm một bước nữa với kế hoạch tạo ra một hệ thống chính thức.
Khi được hỏi chi tiết về kế hoạch, một phát ngôn viên của chính phủ nói rằng "các biện phát kinh tế toàn diện mới sẽ bao gồm hỗ trợ mở rộng để tăng lương, kết hợp với cải thiện năng suất lao động".
Một đại diện của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi cho biết các nhà chức trách có kế hoạch đưa ra hướng dẫn chi tiết cho các công ty vào tháng 6 tới. Trong khi đó, Liên đoàn Công đoàn Nhật Bản đang yêu cầu tăng lương thêm 5% tại cuộc đàm phán năm nay với ban lãnh đạo của nhiều công ty. Các cuộc đàn phán hàng năm bắt đầu trong tháng 2.
Một số công ty đã bắt đầu hành động. Fast Retailing (FRCOF), công ty đứng sau Uniqlo và Therory thông báo từ tháng 1/2023 sẽ tăng lương ở Nhật Bản lên đến 40% và thừa nhận này vẫn thấp.
Theo một cuộc thăm dò của Reuters công bố vào tháng trước, hơn một nửa số công ty của Nhật đang có kế hoạch tăng lương trong năm nay. Suntory, một trong những nhà sản xuất nước giải khát lớn nhất Nhật Bản có thể là một trong số đó.
Giám đốc điều hành Takeshi Niinamin cho biết đang cân nhắc tăng 6% cho lực lượng lao động Nhật Bản, với khoảng 7.000 người, nhưng vẫn cần phải đàm phán. Tin tức này có thể thúc đẩy các doanh nghiệp khác làm theo.
"Nếu một số công ty lớn nhất ở Nhật Bản tăng lương, nhiều đơn vị khác sẽ học theo", Yamaguchi nói.
Phương Minh (Theo CNN)