Cỏ lau (Nguyễn Minh Châu)

Truyện kể về cuộc đời Cỏ - cậu bé mồ côi được ông nội nhặt về nuôi và đặt tên theo loài cỏ lau nơi cậu được tìm thấy. Từ nhỏ, cậu sống khép kín nhưng có tâm hồn nhạy cảm, lãng mạn và nhiều mơ ước. Sau khi ông nội mất, Cỏ thu mình hơn, chỉ có người bạn duy nhất là nhân vật ''tôi''.

Dù chung ước mơ trở thành giáo viên, ''tôi'' lại mang khát vọng được lên thành phố, nơi có thể kiếm được nhiều tiền còn Cỏ mong muốn ở lại quê hương. Nhiều năm sau, ''tôi'' cũng trở về quê dạy học nhưng lúc này Cỏ đã mãi nằm lại ở đồi Cỏ Lau. Chi tiết để lại cho bạn đọc nỗi tiếc nuối về một cuộc đời dang dở.

Trong truyện, tác giả sử dụng các tình huống đối lập để gợi nhiều suy ngẫm cho độc giả, đi sâu vào khai thác thế giới nội tâm của nhân vật, trong đó Cỏ mang nhiều nỗi đau nhưng vẫn giữ được tâm hồn trong sáng. Tác phẩm không chỉ là câu chuyện về tình bạn, ước mơ tuổi trẻ mà còn là bức tranh thu nhỏ về số phận con người ở bối cảnh xã hội còn nhiều khó khăn.

Cánh đồng bất tận (Nguyễn Ngọc Tư)

Tập truyện của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư được xuất bản vào năm 2005, gồm những câu chuyện về cuộc đời người dân Nam Bộ, ngày đêm lênh đênh với sông nước. Trong đó, truyện ngắn Cánh đồng bất tận để lại nhiều day dứt với người đọc.

Tác phẩm kể về Út Vũ - người thợ mộc hiền lành nhưng bị vợ phụ bạc. Ông dắt theo hai con Điền, Nương đi chăn vịt trên chiếc thuyền nhỏ, đến những cánh đồng mênh mông, tĩnh lặng. Một ngày, Điền và Nương gặp Sương - cô gái điếm bị vứt bỏ, đánh đập, người đem lại hơi ấm tình thương cho họ. Dù cố gắng chứng tỏ tình yêu của mình với Út Vũ, cô chỉ nhận lại sự khinh rẻ.

Loạt biến cố xảy đến sau đó, nhất là chi tiết Nương bị cưỡng hiếp khiến người đọc ám ảnh. Hình ảnh Út Vũ dò dẫm đắp chiếc áo cho con gái giữa cánh đồng hoang vắng thể hiện nỗi đau đớn bất tận, sự xót xa, tình yêu thương dành cho người con mà bấy lâu ông không bận tâm.

Cuối truyện, Nương nghĩ rằng nếu có thai, cô sẽ đặt tên con là Thương, Nhớ, Dịu, Xuyến. Dù không có cha, đứa trẻ sẽ sống vui vì ''được mẹ dạy, là trẻ con, đôi khi nên tha thứ lỗi lầm của người lớn''. Xuyên suốt tác phẩm là nỗi buồn mênh mang song cái kết mở khắc họa sự bao dung, thắp lên khát vọng sống của nhân vật.

Năm 2010, phim điện ảnh Cánh đồng bất tận dựa trên nội dung của truyện ngắn cùng tên ra mắt, tạo hiệu ứng tích cực, lấy nước mắt nhiều người xem. Tác phẩm thắng giải Cánh Diều Bạc năm 2010, đồng thời tranh giải ở nhánh chính New Currents tại LHP Busan (Hàn Quốc).

Thời xa vắng (Lê Lựu)

Tiểu thuyết ra đời năm 1986, xoay quanh cuộc đời Giang Minh Sài - anh nông dân học giỏi, là niềm tự hào của gia đình, dòng họ nhưng chịu nhiều áp lực từ người thân. Năm lên 12, anh bị bố mẹ ép cưới Tuyết - cô gái hơn mình ba tuổi, sống trong cảnh ngột ngại vì không có tình cảm. Cuộc đời Sài thay đổi lúc gặp Hương - người con gái anh thực sự yêu.

Khi hòa bình, Sài ly hôn Tuyết và kết hôn Châu - một người yêu khác. Bi kịch xảy ra khi anh phát hiện con gái mình là con ruột của Châu và tình cũ. Cuối cùng, Sài chọn trở về quê hương.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều nhận định Thời xa vắng là bước ngoặt lớn của nền văn học nước nhà. ''Tác phẩm truyền tải thông điệp con người chỉ là người đúng nghĩa khi họ được sống là chính họ, chứ không phải sống bằng những giá trị của người khác", ông nói.

Tác phẩm gây tiếng vang lớn khi xuất hiện, tạo ra một "tiếng sét trên cánh đồng chữ nghĩa vốn khá cằn khô và báo hiệu một thời tiết khác cho mùa màng văn chương", theo nhà văn Bích Ngân. Tác giả Lê Lựu đặt nhân vật vào bối cảnh chiến tranh, thời bao cấp, những quan niệm, hủ tục khiến họ không được sống là chính mình. Diễn biến truyện chậm rãi, không có nhân vật phản diện song thu hút người đọc bởi khiến họ nhìn thấy phảng phất bóng dáng bản thân trong đó.

Bến không chồng (Dương Hướng)

Tiểu thuyết lấy bối cảnh ở làng Đông - nơi mang đậm văn hóa làng xã Bắc Bộ với cây đa, giếng nước, sân đình, khắc họa nỗi đau của con người thời hậu chiến khi đối diện những định kiến xã hội. Nguyễn Vạn trở về làng sau chiến thắng Điện Biên Phủ với tấm ngực đầy huân chương, được người dân kính trọng. Tuy nhiên, những lề thói cổ hủ ở làng quê đã cản trở khát khao tình cảm đời thường của Vạn. Nhà văn Dương Hướng còn khắc họa thân phận những phụ nữ mòn mỏi chờ chồng nơi chiến trường, gồng gánh nuôi con, chịu nhiều nỗi đau vì định kiến khắc nghiệt của xã hội.

Sách từng đoạt giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1991, được đạo diễn Lưu Trọng Ninh chuyển thể thành phim nhựa cùng tên, ra mắt năm 2000 và series Thương nhớ ở ai (2017). Hồi tháng 5, tiểu thuyết có bản dịch tiếng Anh do giáo sư Hà Mạnh Quân và Charles Waugh chuyển ngữ, nhà xuất bản Penguin Random House Đông Nam Á phát hành toàn cầu.

Đảo chìm (Trần Đăng Khoa)

Ấn phẩm ghi lại những câu chuyện về Trường Sa, được nhà thơ Trần Đăng Khoa coi là tác phẩm văn xuôi mang tính thử nghiệm của mình. Mỗi chương sách, ông mang đến các mẩu chuyện đời thường, giàu cảm xúc, tôn vinh hình ảnh người lính ngày đêm bảo vệ biển đảo.

Trong truyện, tác giả không xây dựng các tuyến nhân vật riêng biệt mà chỉ có tình yêu thương của các đồng đội với nhau, cán bộ và chiến sĩ, thậm chí giữa những người trên đảo dành cho cây rau, con vật mà họ chăm sóc. Sau 25 năm ra đời đến nay, Đảo chìm đã được tái bản 49 lần, cho thấy sức sống của tác phẩm theo thời gian.

Những người đi tới biển (Thanh Thảo)

Trong trường ca, nhà thơ Thanh Thảo viết về chiến tranh và hình tượng người lính. Tác phẩm gồm ba chương, trong đó bài Khúc bảy ở chương hai để lại nhiều cảm xúc cho người đọc. Ông tôn vinh thế hệ ''sống mãi tuổi hai mươi'', những người hy sinh tuổi thanh xuân cho đất nước: ''Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình (Những tuổi hai mươi làm sao không tiếc)/ Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc?''.

Yếu tố sử thi được Thanh Thảo sử dụng như một biện pháp nghệ thuật để ông viết nên những bản trường ca bi tráng. Hình tượng người lính trở thành trung tâm, hội tụ những phẩm chất cao đẹp của chủ nghĩa anh hùng, đại diện cho cộng đồng và thời đại.

Đường tới thành phố (Hữu Thỉnh)

Trường ca xuất hiện lần đầu trong tập thơ Từ chiến hào tới thành phố (1985) của nhà thơ Hữu Thỉnh, trọng tâm là cái tôi trữ tình của tác giả trên nền sự kiện chính là Chiến dịch Hồ Chí Minh.

Tác phẩm gồm hai tuyến nhân vật trữ tình, trong đó những người đàn ông là hình tượng trung tâm của tác phẩm. Đó là anh bộ đội cụ Hồ ngày đêm chiến đấu để giành lại hòa bình cho dân tộc. Theo nhà thơ, hiện thực chiến tranh chỉ là cái cớ để ông dựng lên đời sống tinh thần người lính trong bối cảnh khốc liệt nhất, từ đó làm nổi bật tình yêu của họ dành cho quê hương, đất nước.

Tuyến nhân vật trữ tình còn lại là những phụ nữ được hiện diện trong ký ức, tình yêu, nỗi nhớ, phút suy tư của người lính. Họ là điểm tựa tinh thần vững chãi để các chiến sĩ vượt qua gian khổ thời chiến: ''Em không phải sau lưng/ Em đang ngồi trước mặt/ Bởi anh biết, em ơi anh biết/ Cuối chặng đường là nỗi nhớ gặp nhau'', ''Em ơi em, em là biển của đời anh/ Là vụng kín/ Là bến bờ nương tựa''.

Nhiều đoạn trong trường ca được tác giả viết từ trải nghiệm cá nhân. Hình ảnh người mẹ quê nhà chính là mẹ ông, người chị chờ chồng là chị dâu của nhà thơ. Ông viết nhiều về hậu phương bởi nhận ra cuộc chiến không chỉ có sự hy sinh của người lính mà còn gây ra những mất mát, dằn vặt của người ở lại. Khi viết, ông đọc thêm trường ca của các tác giả như Nguyễn Đình Thi, Thu Bồn, Thanh Thảo, mở lại các nhật ký chiến tranh của mình để có thêm tư liệu.

Tiếng hát tháng giêng (Y Phương)

Tập thơ ra mắt năm 1986, đoạt Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1987. Tác phẩm thể hiện tình cảm, sự trân trọng của tác giả dành cho quê hương, đất nước.

Nhà thơ Y Phương không tập trung miêu tả cảnh sắc, phong tục tập quán, vẻ đẹp con người mà đi sâu khẳng định giá trị, sức sống của tiếng hát quê hương. Lời thơ giàu tình cảm, chân thành, như xuất phát từ chính cảm xúc của tác giả: ''Sửa khăn áo đi em/ câu hát tháng giêng cất vào hoa đá/ đứng vững ở đây mà chiến đấu tựa lưng vào màu đỏ chiến hào/ ta nhất quyết không lùi/ cả đất nước trong bàn tay ta giữ/ câu hát này thiêng liêng lắm chứ/ hát bây giờ còn để hát mai sau''. Qua đó, ông khơi gợi, bồi đắp tình yêu quê hương, đất nước cho bạn đọc.

Quay về trang đầu