 |
 |
|
Tên lửa Tomahawk được phóng đi từ tàu USS Donald Cook ở Hồng Hải ngày 20/3, mở màn cuộc chiến Iraq. |
Cuộc chiến nổ ra ngày 20/3, với vũ khí tối tân cùng chiến lược "Sốc và kinh hoàng" của liên quân Anh - Mỹ. Chỉ 21 ngày sau, bức tượng khổng lồ của Saddam Hussein trên quảng trường Al Fardus bị giật đổ giữa tiếng reo hò của một đám đông người Iraq. Cũng từ đó, cuộc kháng chiến chống chiếm đóng bắt đầu, số binh sĩ Mỹ và liên quân chết do các vụ đánh bom hay bắn tỉa vượt quá cả thương vong trong cuộc chiến. Nhà Trắng và Lầu Năm Góc điên đầu. Và họ chỉ có thể hân hoan khi cuối cùng, cựu tổng thống Iraq bị bắt sống mà không chống cự - khác với những gì hai con trai ông ta đã làm trước khi bị giết.
Công cuộc tái thiết Iraq được hy vọng có sự tham gia của LHQ và sẽ là chất xúc tác giúp hai bờ Đại Tây Dương xích lại gần nhau. Cuộc chiến đã gây mối bất hòa chưa từng có giữa Mỹ và các đồng minh châu Âu, đặc biệt là Pháp và Đức. Người Mỹ tức giận đến nỗi tuyên bố sẽ "trả đũa Pháp, phớt lờ Đức và tha thứ cho Nga". Cho tới tận những ngày cuối năm này, mối quan hệ giữa Paris và Washington vẫn lạnh giá. Chiến tranh Iraq kết thúc chóng vánh về mặt quân sự, nhưng về ngoại giao, nó gây nên chia rẽ lớn nhất giữa các đồng minh NATO trong nửa thế kỷ qua.
Sự kiện một nước đem quân tấn công và truy nã nguyên thủ một quốc gia có chủ quyền, không được sự đồng tình của Hội đồng Bảo an LHQ, đã gây ra một làn sóng chỉ trích và hoài nghi vai trò của tổ chức toàn cầu. Sau chiến tranh Iraq, Tổng thư ký Kofi Annan thừa nhận LHQ cần phải được cải tổ.
 |
|
Ngày 9/4, Mỹ kéo quân vào thành Baghdad kéo đổ tượng Saddam Hussein. |
Chiến tranh Iraq chia rẽ sâu sắc cộng đồng Ảrập. Từng có một thời cách mạng Iraq được coi là hình mẫu để xây dựng danh dự các quốc gia trong một thế giới Ảrập thống nhất. Giờ đây nhiều người Jordan, Syria, Ai Cập, Palestine và các nước Hồi giáo trong vùng, vốn sẵn sàng thánh chiến chống xâm lược, phải đau lòng chứng kiến cảnh những người Baghdad, Mosul vẫy tay chào đón binh lính Mỹ, Anh.
Dù hội nghị tài trợ cho Iraq thành công với hàng chục tỷ USD cam kết, đời sống người dân sau chiến tranh thiếu điện và nước, mức lương thấp và cơ sở hạ tầng bị tàn phá, cùng nguy cơ thường trực về an ninh. Những người tổ chức tấn công liên quân từng thề chỉ ngừng khi người Mỹ rút hết. Hy vọng về cuộc sống bình yên của người Iraq chỉ có thể thành hiện thực sau ngày 30/6/2004, khi họ được trao trả chủ quyền.
2. Tháo ngòi khủng hoảng hạt nhân Iran
 |
|
Cơ sở hạt nhân Bushehr của Iran. |
"Giải quyết" xong Iraq, mũi dùi của Washington chĩa vào chương trình hạt nhân của Iran, khiến cả thế giới nín thở dự đoán liệu nước này có trở thành mục tiêu tiếp theo của Mỹ. Sức ép bên ngoài khiến nội tình Iran xáo động, với những cuộc biểu tình rầm rộ của sinh viên đòi dân chủ.
Mỹ nhất quyết dùng chính sách rắn, trong khi Liên minh châu Âu chủ trương mềm dẻo với đất nước Hồi giáo này. Và cuối cùng EU đã giành chiến thắng ngoại giao, khi thuyết phục được Iran. Iran thừa nhận sản xuất plutonium và đã bí mật theo đuổi chương trình hạt nhân 18 năm. Bế tắc đã có lối thoát khi Iran quyết định ký nghị định thư bổ sung, cho phép thanh sát không hạn chế. Nguy cơ một cuộc khủng hoảng hạt nhân lớn được giải trừ.
3. Tổng thống Gruzia Shevardnadze thất thế
 |
|
Eduard Shevardnadze. |
Phe đối lập chiếm tòa nhà Quốc hội và tổng thống Eduard Shevardnadze buộc phải từ chức. Uy tín của ông xuống thấp sau những thất bại trong việc ổn định đất nước và cải thiện đời sống nhân dân dân. Ông chấp nhận rút lui, với một lời cay đắng: "Người Mỹ đã phản bội tôi". Chính trị gia từng có công chấm dứt Chiến tranh lạnh nay thất thế do không còn được quân đội ủng hộ. Giả sử quân đội đứng về phía tổng thống, nội chiến đã xảy ra.
Những diễn biến ở Gruzia phản ánh sự phụ thuộc của nước này vào Nga và Mỹ. Việc ông Shevardnadze từ chức đã được hai ông lớn nhất trí với nhau từ trước. Gruzia tới đây chắc chắn sẽ còn bất ổn, với xu thế đòi độc lập ở các vùng Abkhazia, Bắc Ossetia và Ajaria. Sự tranh giành ảnh hưởng giữa Nga và Mỹ cũng sẽ không giúp cho tình hình khả quan hơn. Các nhà lãnh đạo thân phương Tây và Washington đòi Nga phải rút quân khỏi Gruzia, trong khi Matxcơva đẩy mạnh quan hệ với các vùng muốn tách khỏi nước này.
 |
|
Hiện trường vụ không kích nhằm vào Syria của Israel. |
Với lý do đáp trả vụ tấn công tự sát nhằm vào một nhà hàng ở thành phố Haifa làm 19 người thiệt mạng, máy bay Israel bắn phá một khu vực ngay gần thủ đô Damascus của Syria - nơi họ cho là trại huấn luyện của các chiến binh Hồi giáo. Sự kiện gây chấn động thế giới bởi Israel xâm phạm lãnh thổ nước láng giềng
Israel làm như vậy với hy vọng lật lại tập hồ sơ “Syria” trên bàn làm việc của Tổng thống Mỹ Bush. Vụ tấn công thực sự là một thách thức đối với Tổng thống Syria Bashar Assad, nhất là nó xảy ra đúng thời điểm quan hệ Washington - Damascus đang căng như dây đàn. Ông Assad đứng giữa ngã ba đường: hoặc tiếp tục chính sách hiện nay, hoặc hợp tác với Mỹ trong cuộc chiến chống khủng bố và tái đàm phán về cao nguyên Golan.
5. Người giàu nhất nước Nga bị bắt
 |
|
Mikhail Khodorkovsky. |
Việc nhân vật đứng đầu tập đoàn dầu lửa Yukos Mikhail Khodorkovsky bị bắt không phải là cuộc chiến đầu tiên của chính phủ nhằm vào các oligarch. Nhưng nó khiến dư luận quốc tế chú ý vì 2 lý do: Yukos khi đó vừa sáp nhập với Sibneft để trở thành tập đoàn dầu lớn thứ 4 thế giới, và quan trọng hơn, Khodorkovsky là người giàu nhất nước Nga và có khả năng trở thành đối thủ chính trị của Tổng thống Putin.
Vụ việc bị phương Tây chỉ trích nhưng lại giúp Tổng thống Putin tăng uy tín ở trong nước và góp phần đưa tới chiến thắng vang dội của các đảng ủng hộ ông trong cuộc bầu cử Duma vừa qua. Đa số dân chúng Nga không ưa các oligarch, nhóm người phất lên từ công cuộc tư hữu hoá đầu thập kỷ 90 nhờ mua rẻ tài sản quốc gia.
6. Đàm phán 6 bên về hạt nhân Triều Tiên
Sức nóng của khủng hoảng hạt nhân ở Đông Bắc Á hạ nhiệt vào tháng 8, khi đại diện hai đối thủ là Bắc Triều Tiên và Mỹ, cùng các nước liên quan gồm Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc và Nga gặp nhau tại Bắc Kinh. Hội nghị là bước đột phá, sau nhiều cuộc khẩu chiến và những lời đe doạ giữa Bình Nhưỡng và Washington. Một số nhà phân tích cho rằng Mỹ chấp nhận đàm phán một phần là do đang quá bận rộn ở Iraq, nên không muốn sa lầy vào một khủng hoảng khác ở Đông Á.
Được nhiều nhất qua cuộc đàm phán chính là Trung Quốc. Nước này đã vượt hẳn lên trên trường quốc tế với tư cách là người đưa các đối thủ lại bàn đàm phán hầu tìm cách giải quyết một vấn đề nguy hiểm nhất thế giới. Tuy hội nghị không đạt thoả thuận cụ thể, nhưng nó là bước đi đầu tiên trên đường tìm kiếm giải pháp hoà bình cho cuộc khủng hoảng hạt nhân.
7. Bấp bênh bản lộ trình hoà bình Trung Đông
Kế hoạch hòa bình do bộ tứ bảo hộ được thúc đẩy cực kỳ mạnh mẽ trong năm nay, đặc biệt là phía Mỹ. Nhưng nó đã nhanh chóng bị đẩy đến bờ vực vì hàng loạt vụ đánh bom tự sát đẫm máu của chiến binh Hồi giáo và các chiến dịch quân sự liên tiếp của chính quyền Do Thái.
 |
|
Hiện trường một vụ đánh bom tự sát ở thành phố Haifa. |
Washington hy vọng dập tắt điểm nóng Trung Đông, cùng với việc bình định Iraq, nhằm xây dựng hoà bình và dân chủ ở khu vực này. Nhưng lộ trình đã bị cuốn vào vòng xoáy lực, đến mức ngoại trưởng Mỹ cũng thừa nhận ông cần xem xét các đề xuất khác - kế hoạch hoà bình Geneva.
Trung Đông vẫn chưa tìm thấy "ánh sáng ở cuối đường hầm" khi các vòng đàm phán hoà bình ở Cairo giữa các nhóm chiến binh liên tiếp thất bại và Tel Aviv cảnh báo sẽ hành động đơn phương.
8. Trung Quốc phóng Thần Châu thành công
 |
|
Tàu Thần Châu 5 cất cánh. |
Thời khắc nhà du hành Dương Lợi Vĩ tiếp đất an toàn mở ra một kỷ nguyên mới: Trung Quốc trở thành cường quốc vũ trụ, phá thế độc quyền không gian của Nga và Mỹ trong hơn 40 năm qua. Về kỹ thuật, tàu Thần Châu không sánh được với hai người đi trước, nhưng chuyến bay là một cú đại nhảy vọt về ý nghĩa chính trị.
Ở trong nước, thành công này giúp khẳng định sức mạnh của thế hệ lãnh đạo mới của ông Hồ Cẩm Đào. Bắc Kinh sẽ giành được vị thế lớn hơn trong các vấn đề quốc tế, trong ngành không gian thương mại và chiến lược quân sự. Việc đưa người vào không gian giúp ngành công nghiệp vũ trụ Trung Quốc vượt lên trên Nhật Bản và Ấn Độ - hai nước cùng ở trong thế dè chừng về quân sự với Trung Quốc.
9. Al-Qaeda chuyển sang khủng bố các mục tiêu "mềm"
 |
|
Một nạn nhân trong vụ đánh bom lãnh sự quán Anh ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. |
Năm 2003 đánh dấu sự trỗi dậy của mạng lưới khủng bố do Osama bin Laden cầm đầu. Các vụ tấn công tự sát ở Ảrập Xêút, Indonesia và Thổ Nhĩ Kỳ ngoài sự giống nhau về mức độ tàn bạo còn có điểm chung là đều nhằm vào các mục tiêu phi quân sự, ít được bảo vệ và dễ tấn công.
Sự trở lại mạnh mẽ của Al-Qaeda qua các vụ tấn công nhằm vào nhà hàng, khách sạn, ngân hàng, khu nhà ở, cơ quan ngoại giao... đã đưa đến một lo ngại rằng, trong thời gian tới mạng lưới này sẽ còn gây ra các vụ khủng bố quy mô lớn hơn bằng vũ khí sinh hóa.
10. Libya từ bỏ WMD
 |
|
Nhà lãnh đạo Libya Gaddafi. |
Sự kiện Libya bất ngờ thông báo từ bỏ chương trình vũ khí phá hủy hàng loạt là kết quả của 9 tháng đàm phán bí mật giữa Tripoli với London và Washington. Nhà lãnh đạo Muammar Gaddafi vốn bị Mỹ coi là kẻ bảo trợ cho khủng bố. Các lệnh trừng phạt từ năm 1986 vẫn được Washington duy trì, cả sau khi Libya nhận trách nhiệm về vụ đánh bom Lockerbie và trả 2,7 tỷ USD tiền bồi thường cho gia đình các nhạn nhân. Việc Mỹ chấp nhận đàm phán với Libya trong 9 tháng liền là biểu hiện mềm dẻo hiếm hoi của chính quyền Bush, và chắc chắn vai trò của Anh ở đây có ảnh hưởng không nhỏ.
Mặt khác, nhu cầu cải cách trong nước, gánh nặng kinh tế của các lệnh trừng phạt và trật tự thế giới mới buộc Libya phải thay đổi chính sách của mình để tránh nguy cơ bị cô lập và trở thành mục tiêu tiếp theo của Mỹ, sau Iraq. Sự kiện này, như tờ Independent bình luận, cho thấy “đường lối ngoại giao khôn khéo có thể thành công hơn một cuộc chiến”.
VnExpress