Một số người bày tỏ nghi ngờ về tốc độ của Nga, chỉ ra rằng các công ty dược phẩm của Nga tương đối nhỏ, Viện Nghiên cứu Dịch tễ học và Vi sinh vật học Gamaleya được ít người biết đến, các bước quan trọng cần thiết để phê duyệt vaccine vẫn chưa được hoàn thành khi họ mới thử nghiệm vaccine trên người được hai tháng. Trong khi đó, lãnh đạo viện khẳng định thành công của họ không phải tự nhiên mà có, mà xuất phát từ những nỗ lực hai thập kỷ qua.
Nhà khoa học làm việc trong Viện Gamaleya ở Moskva ngày 6/8. Ảnh: Reuters.
"Tốc độ không có gì đáng ngạc nhiên nếu các bạn hiểu những yếu tố đằng sau nó", Alexander Gintsburg, giám đốc Viện Gamaleya nói và cho biết họ đã nghiên cứu các loại vaccine chống virus như Covid-19 từ những năm 1980.
"Trong bối cảnh không có mối đe dọa y tế toàn cầu trong những thập kỷ gần đây, nghiên cứu vaccine đã không được thế giới chú trọng nhiều. Trong khi đó, các phòng thí nghiệm Nga vẫn tiếp tục nỗ lực nghiên cứu. "Chúng tôi tự hào về di sản khoa học Nga, giúp cho chúng tôi phát triển vaccine Covid-19 rất nhanh chóng".
Cho đến tuần trước, ít người bên ngoài nước Nga biết đến Viện Gamaleya, được đặt theo tên nhà khoa học Nikolay Gamaleya, từng nghiên cứu tại phòng thí nghiệm của nhà sinh vật học Pháp Louis Pasteur ở Paris và là người có công trong việc triển khai tiêm chủng chống bệnh đậu mùa cho binh sĩ Hồng quân.
Viện được thành lập năm 1891, có trụ sở tại Moskva và do Bộ Y tế Nga quản lý, tự giới thiệu mình là "sở hữu một trong những 'thư viện virus' độc đáo nhất thế giới và có cơ sở sản xuất vaccine riêng". Họ cho biết đã phát triển vaccine chống cúm và Hội chứng Hô hấp Trung Đông (MERS). Cả hai loại đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng.
Cũng rất ít người nghĩ rằng viện Nga sẽ vượt mặt các đối thủ Anh và Mỹ, được hậu thuẫn bởi những tập đoàn dược khổng lồ để bắt đầu triển khai tiêm chủng. Theo lệnh của Tổng thống Putin, các nhân viên y tế tuyến đầu sẽ bắt đầu tiêm Sputnik V trong vài tuần tới.
Thực tế, Viện Gamaleya chưa chắc đã nhanh hơn các nhà phát triển vaccine khác. Hồi tháng 5/2020, trung tâm thông báo rằng họ đã phát triển một loại vaccine Covid-19 tiềm năng. Thử nghiệm Giai đoạn một được hoàn thành vào ngày 18/6 và Giai đoạn hai hoàn thành vào tháng 7. Putin đã giúp Sputnik V cán đích sớm hơn các vaccine khác bằng cách phê duyệt nó trước khi hoàn thành thử nghiệm Giai đoạn ba để kiểm tra tính an toàn và hiệu quả lâu dài, có thể cần đến hàng nghìn tình nguyện viên và mất vài năm. Quá trình đó mới chỉ bắt đầu ở Nga vào tuần trước.
Trong khi đó, Gintsburg bác bỏ những nghi ngờ về rủi ro. Ông và một nhóm nhỏ các đồng nghiệp tại viện đã tự tiêm vaccine này vào tháng ba. Ông khẳng định vaccine an toàn và có hiệu quả.
Để bảo vệ quyết định triển khai tiêm chủng loại vaccine vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm, chính phủ Nga và những người ủng hộ chỉ ra rằng Gintsburg và các đồng nghiệp đã phát triển vaccine Ebola thành công vào năm 2015. Sputnik V cũng được phát triển dựa trên công nghệ tương tự.
"Đối với chúng tôi, việc cấp phép vaccine không phải là điều bất ngờ, nó không phải tự nhiên xuất hiện", Nikolay Bespalov, người đứng đầu bộ phận phát triển kinh doanh của RNC Pharma, công ty tư vấn công nghiệp Nga, nói.
"Việc các nhà khoa học Nga có thể phát triển và ngành công nghiệp dược phẩm Nga có thể sản xuất các loại thuốc đòi hỏi nghiên cứu khoa học chuyên sâu từ lâu đã không còn là bí mật", Bespalov nói. "Ở Nga, chúng tôi có nền tảng giáo dục khoa học nghiêm túc, được nhiều nhà khoa học và tổ chức thúc đẩy. Chúng tôi cũng có những kinh nghiệm lịch sử quan trọng".
Liên Xô từng có tiêu chuẩn nghiên cứu khoa học cao, nhưng sự sụt giảm lớn về kinh phí và nguồn nhân tài sau khi Liên Xô tan rã đã khiến Nga giữ vị thế khiêm tốn trong ngành dược phẩm toàn cầu.
Năm ngoái, nhập khẩu chiếm khoảng 60% thị trường thuốc của Nga. Binnopharm, công ty Nga ký hợp đồng sản xuất vaccine với Viện Gamaleya, chỉ có khả năng sản xuất 1,5 triệu liều một năm. Trong khi đó, chính phủ Anh cuối tuần trước đạt thỏa thuận với hai nhà sản xuất dược phẩm Mỹ, đặt hàng lên tới ít nhất 340 triệu liều vaccine.
"Nga không có bất kỳ công ty dược phẩm hàng đầu nào. Hầu hết nghiên cứu về dược phẩm diễn ra trong các cơ quan nhà nước và ít thông tin được tiết lộ hơn các nhà nghiên cứu phương Tây hoặc Trung Quốc", Rasmus Bech Hansen, giám đốc điều hành của Airfinity, công ty phân tích khoa học có trụ sở tại London, cho biết.
Trong khi tại Anh và Mỹ, chính phủ chủ yếu chỉ tài trợ tài chính và thúc đẩy đặt hàng, việc phát triển vaccine ở Nga hoàn toàn do nhà nước quản lý. Viện Gamaleya do chính phủ kiểm soát, vaccine do Quỹ Đầu tư Quốc gia cấp ngân sách và một nhân viên của Bộ Quốc phòng Nga được nêu tên là một trong những người điều chế ra vaccine. Các quan chức cấp cao của chính phủ đã tiêm vaccine trước khi nó được cấp phép.
Danny Altmann, giáo sư miễn dịch học tại Đại học Hoàng gia London, cho biết Nga có các nhà khoa học y sinh giỏi, nhưng "với tinh thần chủ nghĩa dân tộc, sự thiếu minh bạch và thậm chí cả cái tên vaccine đều gợi nhớ về thời Liên Xô". "Điều chúng tôi không muốn bây giờ là một cuộc chạy đua vaccine theo kiểu Chiến tranh Lạnh", ông nói. Vaccine Sputnik V được đặt theo tên vệ tinh đầu tiên trên thế giới Sputnik 1 mà Liên Xô phóng lên vũ trụ năm 1957.
Moskva đã không tiếp cận WHO về việc đánh giá vaccine - bước cần thiết cho việc sử dụng quốc tế, cho đến ngày 13/8, hai ngày sau tuyên bố của Putin. Sau khi đại sứ Nga tại Geneva gửi thư cho Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO trả lời rằng họ mong nhận được thêm dữ liệu.
Viện Gamaleya cho biết họ có kế hoạch gửi kết quả thử nghiệm lâm sàng "cho một tạp chí hàng đầu trong hai tuần", nhưng thường ở Nga, dữ liệu như vậy được các chuyên gia phê duyệt riêng trước khi công bố công khai.
"Khoa học Nga đã có tên trên bản đồ thế giới trong nhiều thế kỷ. Đối với chúng tôi, điều quan trọng là phải bảo vệ người dân của mình trước đại dịch và có thể cung cấp công nghệ này cho thế giới", Gintsburg nói.
Phương Vũ (Theo FT)