Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 30/9 ký văn kiện sáp nhập 4 tỉnh Kherson, Zaporizhzhia, Donetsk, Lugansk của Ukraine vào lãnh thổ. Giới phân tích cho rằng động thái này của Nga sẽ khiến tình hình chiến trường Ukraine diễn biến phức tạp hơn.
Giới chức Ukraine cho biết chính quyền do Nga thành lập ở 4 vùng trên trong tuần qua đã bắt đầu chặn nam giới trong độ tuổi 18-35 rời khỏi địa phương. Bộ Tổng tham mưu quân đội Ukraine cho hay nam giới ở các vùng này bắt đầu nhận giấy gọi nhập ngũ, phần lớn là các trường hợp đã nhận hộ chiếu Nga.
Người dân bỏ phiếu trưng cầu dân ý về việc gia nhập Nga tại tỉnh Donetsk, miền đông Ukraine ngày 24/9. Ảnh: AFP.
Các chuyên gia đánh giá đây là bước chuẩn bị cho lệnh động viên, có thể được triển khai sau khi quốc hội Nga hoàn tất quy trình pháp lý sáp nhập 4 vùng lãnh thổ, dự kiến vào đầu tháng 10. Ivan Fedorov, cựu thị trưởng Melitopol, thành phố đang do Nga kiểm soát, cũng nhận định mục đích của Nga khi tổ chức trưng cầu dân ý và sáp nhập 4 vùng lãnh thổ là nhằm "huy động người Ukraine phục vụ chiến dịch quân sự".
Tiến sĩ Volodymyr Artiukh, Đại học Trung Âu (CEU) tại Áo, cho rằng bài toán nan giải nhất của Nga khi sáp nhập thêm lãnh thổ cũng chính là thực tế họ không kiểm soát toàn diện bất kỳ tỉnh nào trong số 4 vùng trên, thậm chí đã phải rút lui ở một số khu vực.
Phe ly khai cùng quân Nga đang kiểm soát phần lớn diện tích tỉnh Donetsk, nhưng đã phải rút lui tại nhiều địa phương ở tỉnh Lugansk do đợt phản công của quân đội Ukraine.
Ở Kherson, miền nam Ukraine, lực lượng Nga để mất phần lớn vùng tả ngạn sông Dnieper trước các mũi phản công của đối phương. Tại Zaporizhzhia, họ chưa kiểm soát được các thành phố lớn phía bắc, trong đó có thủ phủ tỉnh. Trong đợt trưng cầu dân ý vừa qua, chính quyền thân Nga ở Kherson đã tổ chức lấy phiếu gộp cho một phần tỉnh Mykolaiv đang do Nga kiểm soát.
Những khu vực quân đội Nga đang kiểm soát trong 4 tỉnh trưng cầu dân ý sáp nhập vào lãnh thổ Nga. Đồ họa: Guardian.
Bởi vậy, tiến sĩ Artiukh cho rằng việc huy động lực lượng tại chỗ ở các vùng vừa sáp nhập sẽ giúp quân đội Nga có nguồn lực cần thiết để cầm cự trước các đợt phản công tiếp theo của Ukraine, cho đến khi 300.000 quân động viên trong nước hoàn thành quá trình huấn luyện.
"Cho đến khi quân dự bị đến nơi, lực lượng Nga sẽ phải vừa chật vật chống đỡ các mũi phản công của Ukraine, vừa trấn an những nhóm cư dân ủng hộ Nga trong địa bàn", Artiukh nói. Ông cho rằng lực lượng Nga vốn đang bị dàn mỏng ở 4 vùng sẽ còn phải triển khai các biện pháp kiểm soát thực chất về hành chính sau khi sáp nhập, nhiệm vụ được coi là rất thách thức.
Trung tâm Kháng chiến Quốc gia của Ukraine nhận định quân đội Nga đang rất cần nhân lực bổ sung sau hơn 7 tháng chiến sự. Kiev cho hay quá trình huy động dân địa phương nhập ngũ đã diễn ra tại Lugansk, trong khi chính quyền thân Moskva và cơ quan an ninh Nga được cho là đã lập danh sách hàng nghìn người trong diện nhập ngũ ở Zaporizhzhia và Kherson.
Việc Nga phải huy động lực lượng ở những vùng sáp nhập cho thấy quân đội nước này đang cần hỗ trợ khẩn cấp để giữ vững phòng tuyến trong thời gian chờ huấn luyện lực lượng động viên ở trong nước, với thời gian ước tính 3-6 tháng.
Quân cảnh Nga làm nhiệm vụ tại Kherson trong ảnh công bố hôm 29/5. Ảnh: AFP.
Trong thời gian chờ đợi, Nga cần một công cụ răn đe đủ mạnh để ngăn Ukraine tiếp tục đà phản công mạnh mẽ hơn, vượt quá ngưỡng chịu đựng của các phòng tuyến mà Nga đã xây dựng ở các vùng sáp nhập.
Denis Pushilin, lãnh đạo thân Nga ở vùng Donetsk, thừa nhận thành phố Lyman, một mục tiêu chiến lược ở tỉnh, đã bị quân đội Ukraine khép vòng vây và có nguy cơ thất thủ.
Melinda Haring, phó giám đốc Trung tâm Á - Âu thuộc tổ chức nghiên cứu Hội đồng Đại Tây Dương, cho rằng Nga đang sử dụng "mối đe dọa hạt nhân" như một công cụ răn đe để ngăn Ukraine phản công mạnh hơn trên chiến trường.
Theo Haring, điều này được thể hiện khi Tổng thống Putin đe dọa Nga sẽ sử dụng mọi công cụ cần thiết, kể cả "vũ khí hủy diệt ở các mức độ khác nhau", để bảo vệ "toàn vẹn lãnh thổ". Khái niệm "toàn vẹn lãnh thổ" có thể được Nga áp dụng với 4 vùng Ukraine đã sáp nhập, theo giới phân tích.
"Ông Putin muốn mở rộng chiếc ô hạt nhân đến 4 tỉnh Ukraine. Nga tin rằng nếu Ukraine mở đợt phản công giành lại lãnh thổ mà Nga sáp nhập, họ sẽ có nguy cơ hứng chịu đòn tấn công hạt nhân", chuyên gia này nhận định, thêm rằng điều này có thể làm Ukraine và đồng minh phương Tây chùn bước.
Tuy nhiên, tính toán của Điện Kremlin có thể trở thành con dao hai lưỡi. Ukraine và nhiều nước đã tuyên bố không công nhận kết quả trưng cầu dân ý tại 4 vùng Ukraine. Mỹ cũng đe dọa có những biện pháp trừng phạt "khắc nghiệt" mới với Nga.
Kiev nhiều lần nhấn mạnh quyết tâm giành lại lãnh thổ, coi động thái Nga sáp nhập các vùng đang kiểm soát là hành động đơn phương từ Moskva và không thể thay đổi chủ quyền Ukraine.
Thách thức với Ukraine cùng đồng minh là họ sẽ chọn cách phản ứng ra sao trước đe dọa về vũ khí hạt nhân của Nga. Tiến sĩ Artiukh cho rằng Ukraine đang đặt cược vào khả năng răn đe chiến lược của NATO để ngăn Nga sử dụng vũ khí hạt nhân, đồng thời đẩy nhanh các mũi tiến công giành lại tối đa lãnh thổ, kể cả những vùng Nga vừa sáp nhập.
Trong kịch bản này, chiến sự có thể leo thang khó lường, khi 4 tỉnh Ukraine giờ đây được Nga coi là lãnh thổ của mình. Trên lý thuyết, đây sẽ là lần đầu tiên một cường quốc hạt nhân bị tấn công và có nguy cơ mất lãnh thổ.
Quân nhân Nga tuần tra bên ngoài nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia vào ngày 4/8. Ảnh: Reuters.
"Nga sẽ tìm cách leo thang chiến sự trong giai đoạn tháng 10 và tháng 11. Khả năng chống chọi của Ukraine lúc đó sẽ phụ thuộc vào tốc độ hỗ trợ vũ khí hạng nặng từ phương Tây", Artiukh dự báo.
Giới chuyên gia nhận định quân đội Ukraine trong thời gian tới sẽ tiếp tục đà phản công, cũng như tiến hành các cuộc tập kích vào cứ điểm và tuyến hậu cần của Nga ở những vùng lãnh thổ vừa sáp nhập.
Các bước chuẩn bị cho những tháng tiếp theo của chiến sự vẫn được Kiev cùng đồng minh ráo riết thực hiện. Bộ trưởng Quốc phòng Litva Arvydas Anusauskas tuần này thông báo đợt viện trợ hơn 25.000 quân phục tác chiến mùa đông cho Ukraine. NATO vào đầu tháng đã vận động đồng minh tăng viện trợ trang thiết bị mùa đông đến chiến trường.
Ukraine đã phản ứng với quyết định sáp nhập của Nga bằng việc ký đơn xin gia nhập NATO. "Chúng tôi đã chứng minh khả năng đáp ứng của mình đối với các tiêu chuẩn của liên minh", Tổng thống Zelensky nói, tuyên bố sẽ không đàm phán với Nga chừng nào ông Putin còn nắm quyền.
Thanh Danh (Theo Washington Post, Economist)