Suốt nhiều tháng, Yahya Sinwar đã chống lại áp lực phải đạt được thỏa thuận ngừng bắn và trao trả con tin với Israel. Những thông điệp mà lãnh đạo quân sự Hamas ở Gaza gửi tới các nhà trung gian hòa giải cho thấy đằng sau quyết định của Sinwar là tính toán rằng Israel mới là phía bất lợi khi giao tranh kéo dài và số thường dân thiệt mạng tăng cao.
"Chúng ta đã đưa người Israel đến đúng nơi mà chúng ta cần", Sinwar nói trong một thông điệp gần đây gửi tới những thành viên Hamas đang tìm cách làm trung gian cho một thỏa thuận với các quan chức Qatar và Ai Cập.
Thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar tại Dải Gaza hồi tháng 10/2022. Ảnh: AFP
Giao tranh giữa lực lượng Israel và Hamas ở phía nam Dải Gaza đã làm gián đoạn các chuyến hàng viện trợ nhân đạo tới khu vực, gây thương vong lớn cho dân thường và khiến Tel Aviv đối mặt nhiều chỉ trích hơn từ cộng đồng quốc tế.
Trong phần lớn cuộc đời chính trị của mình, Sinwar luôn trung thành với quan điểm rằng nhà nước Israel không có quyền tồn tại. Khi bị Israel dồn ép, Sinwar sẽ tìm đến bạo lực để tìm lối thoát. Cuộc chiến hiện nay ở Gaza cũng không ngoại lệ.
Qua hàng chục tin nhắn Sinwar chuyển tới các nhà đàm phán ngừng bắn, những thành viên Hamas bên ngoài Gaza và nhiều người khác, ông tỏ ra coi nhẹ cái giá về sinh mạng phải trả và nói rõ rằng ông tin Israel sẽ mất nhiều hơn từ cuộc xung đột hơn Hamas.
Theo các quan chức Palestine, hơn 37.000 người đã thiệt mạng ở Gaza kể từ khi giao tranh nổ ra, hầu hết là dân thường. Cơ quan y tế khu vực do Hamas kiểm soát cho biết gần 300 người Palestine đã thiệt mạng hôm 8/6, khi đặc nhiệm Israel tiến hành cuộc đột kích táo bạo để giải cứu 4 con tin.
Trong một tin nhắn gửi tới các lãnh đạo Hamas ở Doha, Sinwar đã nhắc đến tổn thất dân sự trong cuộc đấu tranh ở Algeria, nơi hàng trăm nghìn người đã chết để giành độc lập khỏi Pháp, đồng thời nói rằng "đây là những hy sinh cần thiết".
Trong thư ngày 11/4 gửi lãnh đạo chính trị Hamas Ismail Haniyeh sau khi ba người con trai của Haniyeh thiệt mạng trong một cuộc không kích do Israel thực hiện, Sinwar viết rằng cái chết của họ và những người Palestine khác sẽ "truyền sự sống vào huyết quản" những người đang sống.
Sinwar không phải lãnh đạo Palestine đầu tiên coi tổn thất dân thường như một biện pháp để gây áp lực với Israel. Nhưng quy mô thiệt hại trong xung đột lần này là chưa từng có kể cả với người Israel và Palestine.
Bất chấp nỗ lực của Israel để tìm và diệt Sinwar, ông vẫn sống sót và điều hành Hamas, soạn thảo thư, gửi tin nhắn cho các nhà đàm phán ngừng bắn và quyết định khi nào nhóm sẽ tăng cường hay giảm bớt các cuộc tấn công.
Mục tiêu cuối cùng Sinwar hướng đến dường như là đạt được lệnh ngừng bắn vĩnh viễn, cho phép Hamas tuyên bố một chiến thắng lịch sử bằng cách đánh bại Israel và khẳng định vai trò lãnh đạo sự nghiệp giải phóng dân tộc của người Palestine.
Tổng thống Mỹ Joe Biden đang cố gắng thúc đẩy một thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hamas. Tuy nhiên, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu bác bỏ việc chấm dứt vĩnh viễn chiến dịch quân sự nếu chưa đạt được "chiến thắng toàn diện" trước Hamas.
Ngay cả khi không có thỏa thuận ngừng bắn lâu dài, Sinwar tin rằng Thủ tướng Netanyahu không có nhiều lựa chọn ngoài việc kiểm soát Gaza và sa lầy vào cuộc đối đầu với lực lượng nổi dậy do Hamas lãnh đạo trong nhiều tháng hoặc nhiều năm.
"Đối với Netanyahu, chiến thắng thậm chí còn tồi tệ hơn thất bại", Sinwar nói với một nhà báo Italy vào năm 2018.
Sinwar, hiện ngoài 60 tuổi, mới khoảng 5 tuổi khi cuộc chiến năm 1967 mang đến cho ông trải nghiệm đầu tiên về bạo lực khủng khiếp giữa người Israel và người Arab. Cuộc chiến ngắn ngủi đó đã tái lập trật tự ở Trung Đông. Israel nắm quyền kiểm soát Cao nguyên Golan từ Syria và Bờ Tây từ Jordan. Họ cũng chiếm Bán đảo Sinai từ Ai Cập, cũng như Dải Gaza, nơi Sinwar lớn lên trong trại tị nạn do Liên Hợp Quốc điều hành.
Xung đột hiện diện liên tục tại nơi ông sống. Sinwar đã xuất bản một cuốn tiểu thuyết vào năm 2004 khi đang ngồi tù ở Israel và viết trong lời tựa rằng nó dựa trên kinh nghiệm của chính ông. Trong sách, một người cha đào cái hố sâu trên sân trại tị nạn trong cuộc chiến tranh năm 1967, dùng ván gỗ và tấm kim loại che phía trên để làm nơi trú ẩn.
Cậu con trai nhỏ cùng gia đình ẩn náu trong hố, khóc và nghe thấy tiếng nổ ngày càng lớn khi quân đội Israel đến gần. Cậu bé cố gắng trèo ra ngoài thì bị mẹ hét lên: "Ngoài kia đang có chiến tranh! Con không biết chiến tranh nghĩa là gì à?".
Sinwar tham gia phong trào tiền thân của Hamas vào những năm 1980, trở nên thân thiết với người sáng lập Ahmed Yassin và thành lập lực lượng cảnh sát an ninh nội bộ chuyên săn lùng những người bị nghi ngờ là nội gián trước khi bị an ninh Israel bắt, theo bản ghi lời thú tội của ông với các nhà thẩm vấn Israel năm 1988.
Sinwar bị Israel tuyên án chung thân vì tội giết người và phải ngồi tù 22 năm trước khi được trả tự do cùng với hàng nghìn người Palestine khác trong cuộc trao đổi tù nhân với Israel hồi năm 2011.
Israel lúc bấy giờ muốn Hamas trả tự do cho binh sĩ Gilad Shalit bị bắt làm con tin ở Gaza. Trong các cuộc đàm phán giữa Israel và Hamas, Sinwar đã tác động tới việc thúc đẩy trao trả tự do cho những người Palestine bị bỏ tù vì sát hại người Israel. Khi đàm phán, Sinwar luôn đưa ra các yêu cầu tối đa, đến mức Israel phải biệt giam ông để không làm gián đoạn tiến trình.
Khi trở thành lãnh đạo của Hamas ở Gaza vào năm 2017, bạo lực luôn là phương pháp được Sinwar ưu tiên. Lúc bấy giờ, Hamas đã giành quyền kiểm soát Gaza từ tay Chính quyền Palestine. Ngay từ đầu nhiệm kỳ của mình, Sinwar đã có động thái hòa giải giữa Hamas với các phe phái Palestine khác, song ông cảnh báo rằng sẽ "bẻ cổ" bất kỳ ai ngáng đường.
Một người biểu tình Palestine bị thương được những người khác khiêng trên cáng trong cuộc đụng độ với lực lượng an ninh Israel ở Gaza năm 2018. Ảnh: AFP
Năm 2018, Sinwar ủng hộ các cuộc biểu tình hàng tuần tại hàng rào giữa Gaza và lãnh thổ Israel. Lo sợ hàng rào bị thủng, quân đội Israel đã bắn vào những người quá khích đến quá gần. Tất cả đều là một phần trong kế hoạch của Sinwar.
"Chúng tôi chỉ có thể được lên truyền thông bằng máu", ông khi đó nói. "Không có đổ máu, không có tin tức".
Vào năm 2021, những cuộc đàm phán hòa giải giúp Hamas và các phe phái Palestine hướng đến tổ chức bầu cử cơ quan lập pháp và vị trí tổng thống cho Chính quyền Palestine. Nhưng vào giây phút cuối cùng, Tổng thống Chính quyền Palestine Mahmoud Abbas đã hủy bỏ các cuộc bầu cử.
Khi con đường chính trị khép lại, Sinwar lại chuyển sang bạo lực để thay đổi hiện trạng, phóng rocket vào Jerusalem trong bối cảnh căng thẳng giữa người Israel và người Palestine trong thành phố đang dâng cao. Cuộc xung đột kéo dài 11 ngày sau đó đã giết chết 242 người Palestine và 12 người Israel.
Các cuộc không kích của Tel Aviv đã gây ra thiệt hại nặng nề đến mức các quan chức Israel tin rằng Sinwar sẽ không dám tấn công người Israel một lần nữa.
Nhưng điều ngược lại đã xảy ra. Giới chức Israel tin rằng Sinwar là người lên kế hoạch cho cuộc đột kích chưa từng có của Hamas vào lãnh thổ Israel ngày 7/10/2023.
Mặc dù đứng sau các cuộc tấn công, những thông điệp ban đầu Sinwar gửi tới các nhà đàm phán ngừng bắn cho thấy ông có vẻ kinh ngạc trước mức độ bạo lực của cánh vũ trang Hamas.
"Mọi thứ đã vượt khỏi tầm kiểm soát", Sinwar cho biết trong một tin nhắn, đề cập đến việc các tay súng bắt phụ nữ và trẻ em làm con tin. "Họ đã bị cuốn vào chuyện này và điều đó đáng lẽ không nên xảy ra".
Trong giai đoạn đầu xung đột, Sinwar tập trung sử dụng con tin làm con bài mặc cả để trì hoãn chiến dịch trên bộ của Israel ở Gaza. Một ngày sau khi binh sĩ Israel tiến vào khu vực, Sinwar cho hay Hamas đã sẵn sàng cho một thỏa thuận ngay lập tức để trao đổi các con tin lấy tất cả tù nhân Palestine đang bị giam ở Israel.
Nhưng Sinwar đã đoán sai cách Israel sẽ phản ứng. Thủ tướng Netanyahu tuyên bố Israel sẽ "diệt trừ tận gốc" Hamas và khẳng định cách duy nhất để buộc nhóm này thả con tin là thông qua áp lực quân sự.
Sinwar dường như cũng đã tính toán sai về hỗ trợ mà Iran và lực lượng Hezbollah ở Lebanon sẵn sàng cung cấp cho họ.
Khi lãnh đạo chính trị Hamas Haniyeh và cấp phó Saleh al-Arouri tới Tehran vào tháng 11/2023 để gặp tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei, họ được thông báo rằng Iran ủng hộ Hamas nhưng sẽ không tham gia vào cuộc xung đột.
"Ông ấy đã vô cùng thất vọng", Ehud Yaari, nhà bình luận Israel, người biết Sinwar từ những ngày ở tù, cho hay.
Sau đó, giới lãnh đạo chính trị Hamas bắt đầu tách rời khỏi Sinwar, nói rằng ông đã phát động các cuộc tấn công vào ngày 7/10/2023 mà không nói cho họ biết, theo các quan chức Arab từng trao đổi với Hamas.
Đến cuối tháng 11, Israel và Hamas đồng ý ngừng bắn và thả một số con tin. Nhưng thỏa thuận đã sụp đổ sau một tuần.
Khi quân đội Israel nhanh chóng phá hủy các cơ cấu quân sự Hamas, ban lãnh đạo chính trị của nhóm này bắt đầu gặp gỡ các phe phái Palestine khác vào đầu tháng 12 để thảo luận về hòa giải và kế hoạch hậu chiến. Sinwar không được hỏi ý kiến.
Trong một thông điệp gửi tới các lãnh đạo chính trị Hamas, Sinwar đã chỉ trích hành động này là "đáng xấu hổ và thái quá".
"Chừng nào các tay súng vẫn còn đứng vững và chúng ta chưa thua trong cuộc chiến, những cuộc tiếp xúc như vậy phải chấm dứt ngay lập tức", ông tuyên bố. "Chúng ta có khả năng tiếp tục chiến đấu trong nhiều tháng".
Ngày 2/1, Arouri bị giết trong một cuộc tấn công được cho là của Israel ở Beirut, và Sinwar bắt đầu thay đổi cách liên lạc. Các quan chức Arab cho biết ông chỉ sử dụng bí danh và chuyển tiếp thông điệp của mình thông qua một số trợ lý đáng tin cậy và bằng mật mã.
Tuy nhiên, thông tin liên lạc của Sinwar cho thấy ông bắt đầu cảm thấy mọi thứ đang đi theo chiều hướng Hamas muốn.
Đến cuối tháng một, bước tiến quân sự của Israel đã chậm lại trước trận chiến khốc liệt ở thành phố Khan Younis, quê hương Sinwar. Israel bắt đầu mất thêm quân. Vào ngày 23/1, khoảng 20 binh sĩ Israel đã thiệt mạng ở miền trung và miền nam Gaza. Đây được cho là ngày đẫm máu nhất đối với quân đội Israel kể từ đầu chiến dịch.
Các nhà hòa giải Arab đã vội vã đẩy nhanh các cuộc đàm phán về lệnh ngừng bắn và vào ngày 19/2, Israel đã đặt ra thời hạn là Hamas phải trao trả con tin trong một tháng, nếu không sẽ phải đối mặt với cuộc tấn công trên bộ ở Rafah, nơi mà giới chức Israel mô tả là thành trì cuối cùng của nhóm tại Gaza.
Sinwar trong một tin nhắn kêu gọi các lãnh đạo chính trị Hamas bên ngoài Gaza không nhượng bộ mà hãy thúc đẩy chấm dứt vĩnh viễn giao tranh. Sinwar cho biết thương vong dân sự cao sẽ tạo ra áp lực trên toàn thế giới đối với Israel. Thông điệp của Sinwar cho biết cánh vũ trang của Hamas đã sẵn sàng cho các cuộc tấn công dữ dội.
"Hành trình của Israel ở Rafah sẽ không phải là một cuộc dạo chơi trong công viên", Sinwar nói với các lãnh đạo Hamas ở Doha trong một tin nhắn.
Đến cuối tháng hai, một chuyến hàng viện trợ ở Gaza đã biến thành thảm kịch khi lực lượng Israel bắn vào dân thường Palestine đang vây quanh các xe chở hàng, gây thêm áp lực từ Washington lên Tel Aviv để hạn chế thương vong.
Người thân ôm thi thể những trẻ em thiệt mạng trong các cuộc không kích của Israel vào Rafah, miền nam Gaza. Ảnh: AFP
Những bất đồng giữa các lãnh đạo thời chiến của Israel đã nổ ra trước dư luận, khi Thủ tướng Netanyahu không công bố kế hoạch quản lý Gaza hậu xung đột và Bộ trưởng Quốc phòng Yoav Gallant đã cảnh báo riêng về việc tái chiếm đóng khu vực. Người Israel ngày càng lo ngại họ sẽ thua trong cuộc đối đầu.
Tháng 5, Israel lại đe dọa tấn công Rafah nếu các cuộc đàm phán ngừng bắn vẫn bế tắc, một động thái mà Hamas coi chỉ là chiến thuật đàm phán.
Ông Netanyahu tuyên bố Israel cần mở rộng chiến dịch sang Rafah để phá hủy cấu trúc quân sự của Hamas tại đây và ngăn chặn hoạt động buôn lậu từ Ai Cập vào Gaza.
Phản ứng của Sinwar: Hamas bắn phá cửa khẩu Kerem Shalom vào ngày 5/5, giết chết 4 binh sĩ. Các lãnh đạo Hamas bên ngoài Gaza bắt đầu thể hiện thái độ tự tin giống như Sinwar.
Israel sau đó mở chiến dịch tấn công Rafah. Nhưng như Sinwar dự đoán, họ đã phải trả giá đắt về mặt nhân đạo và ngoại giao.
Tin nhắn của Sinwar cho thấy ông sẵn sàng chết trong trận chiến.
Trong một thông điệp gần đây gửi tới các đồng minh, Sinwar đã ví cuộc xung đột này giống như trận chiến thế kỷ thứ 7 ở Karbala, Iraq, nơi cháu trai của nhà tiên tri Muhammad bị giết. "Chúng ta phải tiến về phía trước trên con đường mà chúng ta đã bắt đầu", Sinwar viết. "Hoặc hãy để nó là một Karbala mới".
Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)