Cánh quân Bắc của Nga từ ngày 10/5 bất ngờ vượt qua biên giới, mở cuộc tấn công xuống phía nam, vào tỉnh Kharkov của Ukraine. Sau ba ngày, lực lượng Nga đã xâm nhập sâu khoảng 8 km vào lãnh thổ Ukraine, kiểm soát gần 100 km2 đất tại Kharkov, theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh, trụ sở tại Washington.
Nhóm tình báo nguồn mở Deepstate của Ukraine cho biết lực lượng Nga tiến công theo hai hướng, nhắm vào quận Liptsy và thành phố Volchansk, hai đô thị nằm cách thủ phủ Kharkov của tỉnh khoảng 30-40 km.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 12/5 cho biết quân đội nước này "đang tham gia các trận đánh ác liệt trên khu vực biên giới". Nhóm Deepstate cảnh báo nếu Ukraine không triển khai thêm lực lượng dự bị tới khu vực, tình hình tại đây "sẽ trở nên cực kỳ nghiêm trọng".
Tình báo phương Tây gần đây phát hiện Nga tập trung lực lượng đông đảo ở tỉnh biên giới Belgorod và dự báo Điện Kremlin sẽ sớm mở chiến dịch tiến công vào Kharkov. Ukraine cũng nhận ra điều này và gần đây đã tăng cường lực lượng tới Kharkov để đối phó.
Dù vậy, tướng Oleksandr Syrskyi, tổng tư lệnh quân đội Ukraine, thừa nhận tình hình tại Kharkov đang "xấu đi đáng kể", khi lực lượng của ông phải đối phó nhiều mũi tấn công cùng lúc của Nga nhắm vào loạt ngôi làng dọc biên giới.
Các mũi tiến công của Nga tại Kharkov. Đồ họa: ISW
Các mũi tiến công của Nga hiện nay chủ yếu là lực lượng bộ binh trang bị nhẹ, với tổng quân số khoảng 2.000 người, được yểm trợ bởi pháo binh và chiến đấu cơ ném bom lượn hoạt động từ bên kia biên giới. Tuy nhiên, tình báo Ukraine cho hay Nga đang tập trung khoảng 35.000 quân dự bị ở tuyến sau, tương đương hai quân đoàn, sẵn sàng tham gia chiến dịch.
"Những đơn vị Nga ở Kharkov không hợp thành lực lượng cơ giới thống nhất để tiến công sâu với sức mạnh tập trung nhằm chiếm ưu thế áp đảo về nhân lực và vũ khí", nhóm Frontelligence Insight của một cựu sĩ quan Ukraine nhận định.
"Thay vào đó, Nga mở nhiều đợt tấn công quy mô nhỏ tại nhiều vị trí trên biên giới với đơn vị cỡ trung đội, thậm chí là tiểu đội, cho phép một số xâm nhập vào biên giới mà không vấp phải kháng cự đáng kể", nhóm này cho biết.
Giới quan sát cho rằng chiến dịch tấn công Kharkov có thể phục vụ chiến lược của Nga là tạo vùng đệm ở biên giới để bảo vệ tốt hơn thành phố Belgorod, nằm cách biên giới vài chục km và gần đây thường xuyên hứng chịu các đòn tập kích của Ukraine. Tỉnh trưởng Belgorod ngày 12/5 cho biết tên lửa Ukraine rơi trúng một chung cư tại trung tâm thành phố, khiến ít nhất 9 người thiệt mạng.
Trong trường hợp các mũi tiến công tiền trạm đạt được kết quả tốt, Nga nhiều khả năng sẽ mở rộng mục tiêu, tung lực lượng dự bị vào trận để kiểm soát thêm lãnh thổ. Đội quân này là không đủ để tấn công vào thành phố Kharkov, nhưng sẽ buộc Ukraine phải rút bớt lực lượng từ các mặt trận khác, trong đó có điểm nóng Donbass, tới vùng đông bắc để đối phó.
Giới chuyên gia phương Tây cho rằng đây là một phần trong tính toán của Nga nhằm tận dụng lợi thế về vũ khí và nhân lực trước khi Ukraine nhận được nguồn viện trợ quân sự từ Mỹ, cũng như triển khai nỗ lực huy động quân mở rộng.
Một quan chức quốc phòng Ukraine tuần trước cũng nhận định mục tiêu hàng đầu của Nga khi mở mặt trận Kharkov là nhằm buộc lực lượng Ukraine phải điều chuyển lực lượng khỏi vùng Donbass, nơi Moskva đang gặp nhiều khó khăn trong các cuộc tấn công.
Nga đang dồn lực tấn công các đô thị trọng yếu ở tỉnh Donetsk thuộc vùng Donbass, miền đông Ukraine, nhưng chưa chọc thủng được phòng tuyến của đối phương. Với việc mở thêm mũi tấn công ở Kharkov, Nga sẽ kéo giãn lực lượng vốn rất hạn chế của Ukraine, tạo điều kiện cho những mũi đột phá thuận lợi hơn ở Donetsk.
Chuyên gia Phần Lan Joni Askola cũng nhận định chiến dịch của Nga nhằm vào Kharkov là "đòn nhử phức tạp" nhằm buộc Ukraine phải điều quân từ thành trì Chasov Yar và các đô thị phía tây Avdeevka tới vùng đông bắc để đối phó, làm suy kiệt nguồn lực dự trữ sẵn có của Kiev trong khu vực.
Lữ đoàn Cơ giới Độc lập số 42 của Ukraine có thể là đơn vị đầu tiên buộc phải di chuyển về phía bắc để tăng viện cho lực lượng phòng thủ tại Kharkov. Denis Yaroslavsky, một sĩ quan quân đội Ukraine, cho biết Lữ đoàn Cơ giới Độc lập số 57, Lữ đoàn Xung kích số 92 và Trung đoàn Kraken của tình báo quân đội Ukraine (GUR) đã tiến về mặt trận Kharkov.
Pháo binh Nga tập kích vị trí Ukraine ngày 29/3. Ảnh: BQP Nga
Ngay cả khi không chiếm được Kharkov, việc kiểm soát các đô thị gần biên giới sẽ giúp Nga dễ dàng triển khai pháo binh, đặt thành phố lớn thứ hai Ukraine vào tầm bắn trực tiếp.
Các chuyên gia nhận định để đạt mục tiêu trên, lực lượng Nga sẽ cần phá vỡ phòng tuyến chính của Ukraine và tiến sâu hơn. Tuy nhiên, chưa rõ Nga có thể tạo được động lực cho chiến dịch tại tỉnh Kharkov hay không.
Giới chức Ukraine cho biết các ngôi làng mà Nga kiểm soát từ cuối tuần trước ở tỉnh Kharkov nằm trong "vùng xám" giữa biên giới và phòng tuyến của nước này.
Serhiy Kuzan, lãnh đạo tổ chức tư vấn có tên Trung tâm Hợp tác và An ninh Ukraine, nhận định không bên nào muốn kiểm soát khu vực trũng thấp bất lợi nói trên. Khi Nga tiến vào "vùng xám" này, Ukraine đang giữ phòng tuyến được chuẩn bị từ trước dọc theo các rào cản tự nhiên của địa hình.
"Một mục tiêu khác của Nga trong chiến dịch tấn công Kharkov là gây ra hoảng loạn", Kuzan nhận định. Đà tiến nhanh chóng của Nga dọc các ngôi làng biên giới đã khiến Ukraine phải gấp rút sơ tán người dân trong khu vực, gây ra tâm lý bất an. Một số người còn cho rằng phòng tuyến Ukraine ở Kharkov đang "sụp đổ".
Tuy nhiên, Kuzan cho rằng sau những hoảng sợ ban đầu, dường như người dân và lực lượng Ukraine đã trấn tĩnh lại để đối phó với đà tiến của Nga. Giao tranh vẫn diễn ra quyết liệt tại nhiều ngôi làng, khi lực lượng Ukraine không tháo chạy như dự đoán.
"Nga muốn phá vỡ phòng tuyến và lặp lại những gì mà Ukraine đã làm trong đợt phản công chớp nhoáng, song họ thất bại và giờ bị mắc kẹt", Kuzan nói.
Theo chuyên gia này, Nga không có đủ lực lượng để tiến xa hơn, song đủ quân dự bị để tiếp tục chiến đấu tại Kharkov trong ít nhất một tháng tới, với mục tiêu tiến càng gần thành phố thủ phủ càng tốt để gia tăng áp lực pháo kích.
Lính quân y Ukraine đưa thương binh về hậu tuyến ở tỉnh Kharkov ngày 12/5. Ảnh: Reuters
Các trang Telegram của Nga cũng nhận định mũi tiến công của nước này tại Kharkov "chủ yếu hoạt động ở vùng xám", không nên mong đợi vào bước đột phá nhanh chóng. Theo họ, bước đột phá này phụ thuộc nhiều vào tốc độ viện trợ quân sự từ Mỹ tới Ukraine.
Theo phóng viên chiến trường Nga Alexander Kots, Ukraine đã rải đầy mìn trên những trục đường chính mà Nga có thể đi qua tại tỉnh Kharkov, đồng thời đe dọa gây thiệt hại lớn cho bên tiến công bằng phương tiện bay không người lái (drone).
"Đối phương không xây dựng phòng tuyến vững chắc trong vùng xám, thay vào đó mai phục, chờ đợi lực lượng Nga khi họ tiến sâu hơn. Ukraine giờ đây có nhiều năng lực đối phó lực lượng tiến công hơn so với năm 2022", phóng viên Kots nhận định.
Dù đã xuất hiện dấu hiệu cho thấy Nga có ý định củng cố vị trí tại các ngôi làng biên giới mà họ đã kiểm soát, chưa có bằng chứng cho thấy quân đội nước này tập trung các đơn vị cấp trung đoàn và lữ đoàn để tung đòn tấn công tổng lực vào phòng tuyến của Ukraine tại tỉnh Kharkov. Do đó, "bất cứ bước tiến nào xa hơn vào thời điểm này vẫn là thách thức lớn của Nga", theo Frontelligence Insight.
Nguyễn Tiến (Theo FT, AFP, Reuters)