Mỹ và Ukraine ngày 25/2 đã thống nhất bộ khung cho thỏa thuận khoáng sản tiềm năng. Dự thảo thỏa thuận được cho là quy định Mỹ và Ukraine cùng khai thác nguồn khoáng sản tại Ukraine, doanh thu sẽ được chuyển vào một quỹ đầu tư hoàn toàn mới do hai bên cùng quản lý.
Ukraine xếp thứ 40 trong số các quốc gia khai thác khoáng sản và sở hữu khoảng 5% trữ lượng khoáng sản của thế giới, theo Dữ liệu Khai khoáng Thế giới (WMD) năm 2024.
Các chuyên gia địa chất, trong đó có thành viên Cục Nghiên cứu Địa chất và Khai khoáng Pháp (BRGM), xác định hơn 100 loại tài nguyên khoáng sản tại Ukraine trong một nghiên cứu công bố năm 2023, trong đó có sắt, mangan, than chì, titanium, lithium và uranium.
Tổng cộng, Forbes Ukraine tháng 4/2023 ước tính Ukraine có trữ lượng tài nguyên 111 tỷ tấn, trị giá 14,8 nghìn tỷ USD. Tuy nhiên, 70% số này ở Donetsk và Lugansk, hai trong số 4 tỉnh Nga tuyên bố sáp nhập cuối tháng 9/2022, bất chấp sự phản đối của Kiev. Nga chưa kiểm soát hoàn toàn tỉnh nào.
Một mỏ than gần thị trấn Dobropillia, vùng Donetsk hồi tháng 11/2024. Ảnh: AFP
Tổng thống Trump thường nhắc đến "đất hiếm" khi đề cập thỏa thuận khoáng sản với Ukraine. Tuy nhiên, tiềm năng đất hiếm của nước này chưa thực sự được khai phá.
Đất hiếm gồm 17 nguyên tố kim loại và có trữ lượng tương đối dồi dào trong vỏ Trái Đất, nhưng khó khai thác, lượng thu được so với khối đất đá đào lên rất thấp. Ngoài ra, kim loại trong tự nhiên thường ở dạng hợp chất, cần tinh luyện trước khi sử dụng.
Đất hiếm là nguyên liệu quan trọng trong sản xuất thiết bị công nghệ cao, như điện thoại thông minh, pin xe điện. Ngành quốc phòng sử dụng đất hiếm trong chế tạo vũ khí.
Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), khoảng nửa trữ lượng đất hiếm của Ukraine nằm trong vùng lãnh thổ Nga kiểm soát. Năm 2023, BRGM cho biết Ukraine "có lượng đáng kể tài nguyên đất hiếm", nhưng cần phải đầu tư mạnh tay để khảo sát và phát triển.
Theo Viện Địa chất Ukraine, nước này sở hữu các nguyên tố đất hiếm như lanthanum và cerium, được sử dụng trong TV và đèn chiếu sáng; neodymium, sử dụng trong tua bin gió và pin xe điện; erbium và yttrium, có ứng dụng trong năng lượng hạt nhân và laser. Nghiên cứu do EU tài trợ cũng chỉ ra rằng Ukraine có trữ lượng scandium.
"Ukraine có một số mỏ chứa nguyên tố đất hiếm nhưng chưa nơi nào được khai thác", Elena Safirova, chuyên gia về Ukraine tại Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), nói.
Cơ quan xếp hạng tín dụng S&P hồi tháng hai đánh giá rằng đất hiếm của Ukraine có thể quá khó tiếp cận và khai thác, khiến các mỏ "có thể không mang lại lợi nhuận".
Vị trí các khu vực có khoáng sản ở Ukraine. Đồ họa: Guardian
Ngoài đất hiếm, Ukraine còn có lượng đáng kể các khoáng sản khác như lithium, titanium, zirconium, uranium.
Trang tin Liên Hợp Quốc UN News năm 2022 cho biết Ukraine có 20 trong số 31 nguyên tố được Liên minh châu Âu (EU) định nghĩa là "nguyên liệu thô quan trọng". USGS năm 2022 liệt kê 50 khoáng sản có vai trò quan trọng đối với kinh tế và an ninh quốc gia Mỹ trong tương lai và Ukraine có 20 trong số này.
Titanium được sử dụng trong xây dựng, máy bay, cấy ghép chỉnh hình và phụ gia trong sơn và mỹ phẩm, cùng nhiều ứng dụng khác. Các mỏ titanium của Ukraine chủ yếu nằm ở khu vực tây bắc và miền trung, vẫn trong sự kiểm soát của Kiev. Theo Ủy ban châu Âu, Ukraine năm 2019 cung cấp khoảng 7% tổng nguồn cung titanium toàn cầu.
Trữ lượng quặng lithium ở Ukraine khoảng 33 triệu tấn, trị giá 38 tỷ USD. Kim loại này là thành phần quan trọng trong sản xuất pin, đặc biệt là pin xe điện, và các sản phẩm công nghiệp khác. Trước khi chiến sự với Nga bùng phát, giới chức Ukraine từng kêu gọi tỷ phú Elon Musk đầu tư vào các mỏ lithium tại nước này.
Trữ lượng quặng than chì khoảng 19 triệu tấn, trong nhóm 5 quốc gia nhiều tài nguyên này nhất thế giới. Than chì cũng có nhiều ứng dụng, như trong chất bôi trơn công nghiệp, chế tạo pin.
Trước xung đột, sản lượng than chì của Ukraine khoảng 10.000 tấn mỗi năm, theo USGS, nhưng đã giảm 95% trong năm 2023 do chiến sự. Trong khi đó, năm 2023, toàn bộ than chì ở Mỹ là hàng nhập khẩu.
Uranium có ứng dụng trong các nhà máy điện hạt nhân và vũ khí hạt nhân. Ukraine có trữ lượng uranium nhiều nhất tại châu Âu.
Công nhân xúc than vào lò luyện kim tại một nhà máy thép ở Donetsk, miền đông Ukraine tháng 12/2004. Ảnh: Reuters
Ukraine còn giàu nhiều tài nguyên phổ thông khác như quặng đồng, sắt, dầu mỏ và khí đốt.
Năm 2022, Ukraine đứng thứ 10 thế giới về sản lượng sắt, theo WMD. Trước xung đột, Ukraine là nước xuất khẩu quặng sắt lớn thứ 5 thế giới, giá trị 6,8 tỷ USD trong năm 2021, theo Kyiv Post.
Viện chính sách We Build Ukraine và Viện Quốc gia về Nghiên cứu Chiến lược, Ukraine, ước tính 40% trữ lượng kim loại của Ukraine đang nằm trong khu vực Nga kiểm soát, nhưng không nêu số liệu chi tiết.
Thứ trưởng Kinh tế Ukraine Oleksiy Sobolev hồi tháng 1 cho biết chính phủ nước này đang làm việc với Mỹ, Anh, Pháp và Italy trong các dự án liên quan đến tài nguyên thiết yếu. Kiev ước tính tổng đầu tư tiềm năng trong lĩnh vực khoảng 12-15 tỷ USD cho đến năm 2033.
Tổng thống Mỹ Donald Trump đầu tháng 2 muốn Ukraine cung cấp lượng đất hiếm tương đương 500 tỷ USD để hoàn trả những gì đã nhận từ Washington từ khi nổ ra xung đột với Nga tháng 2/2022. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từ chối, nói số tiền Mỹ viện trợ không đến 500 tỷ USD và muốn Washington có đảm bảo an ninh cho Kiev.
Quan chức Ukraine cho biết Mỹ đã từ bỏ yêu cầu hưởng 500 tỷ USD từ nguồn thu khai thác tài nguyên. Dù dự thảo tiềm năng không có cam kết an ninh rõ ràng, các quan chức Ukraine khẳng định họ đã đàm phán được các điều khoản có lợi hơn nhiều và xem thỏa thuận này như một cách mở rộng quan hệ với Mỹ.
Như Tâm (Theo AFP, Guardian, Reuters)