Năm 1988, lực lượng Israel bắt Yahya Sinwar với cáo buộc tham gia vào các vụ sát hại binh sĩ Israel và người Palestine cộng tác với họ. Tòa án quân sự Israel tuyên Sinwar án chung thân tại một nhà tù nghiêm ngặt, khiến thành viên nhóm Hamas này gần như không còn cơ hội được tự do.
Phản ứng của Sinwar là học tiếng Do Thái. "Ông ta đã đọc tất cả sách về những người Israel nổi tiếng như Vladimir Jabotinsky, Menachem Begin và Yitzhak Rabin. Ông ta nghiên cứu mọi thứ về chúng tôi", Micha Kobi, thành viên cơ quan tình báo Shin Bet từng tham gia thẩm vấn Sinwar, nói.
Sau khi ngồi tù 15 năm, Sinwar đã có thể nói thành thạo tiếng Do Thái trong cuộc phỏng vấn trên truyền hình Israel. Thay vì chiến tranh, ông kêu gọi công chúng Israel ủng hộ lệnh ngừng bắn với Hamas.
"Chúng tôi biết Israel có 200 đầu đạn hạt nhân và có lực lượng không quân hiện đại nhất khu vực. Chúng tôi biết mình không có khả năng phá hủy Israel", Sinwar nói trong cuộc phỏng vấn.
Tuy nhiên, người đàn ông 61 tuổi này hiện là kẻ bị truy nã gắt gao nhất của Israel và bị Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu mô tả ông là "cá nằm trên thớt". Từ một tù nhân thụ án chung thân, Sinwar trở thành thủ lĩnh Hamas ở Dải Gaza và được coi là người chịu trách nhiệm lớn nhất về cuộc đột kích ngày 7/10 khiến khoảng 1.400 người thiệt mạng ở Israel.
Loại bỏ Sinwar là mục tiêu chính của chiến dịch "phá hủy" Hamas mà Israel đang tiến hành. Quan chức ở Gaza cho biết ít nhất 9.770 người thiệt mạng và 26.000 người bị thương kể từ khi Tel Aviv tiến hành chiến dịch đáp trả Hamas.
Thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar tại lễ kỷ niệm Ngày Quốc tế Quds ở Dải Gaza ngày 14/4. Ảnh: Reuters
Trước cuộc đột kích của Hamas, Israel đã có gần 40 năm kinh nghiệm đối phó với Sinwar, người đàn ông có thân hình gầy gò và mái tóc cắt ngắn. Tuy nhiên, lực lượng an ninh Israel đã bị ru ngủ trong cảm giác tự mãn sai lầm dựa trên những hiểu biết đó.
Trước thềm xung đột, Israel xem Sinwar là kẻ cực đoan nguy hiểm nhưng vẫn có thể đàm phán, người quan tâm củng cố năng lực cai trị của Hamas ở Gaza và muốn phát triển kinh tế hơn là phá hủy nhà nước Do Thái. Nhận định sai lầm này là khởi đầu cho thất bại tình báo lớn nhất của Israel. Đối với nhiều người Israel, Sinwar đã đánh lừa họ suốt hơn ba thập kỷ.
"Chúng tôi không hiểu chút gì về ông ta. Hoàn toàn không", Michael Milstein, cựu sĩ quan tình báo quân sự Israel và hiện là chuyên gia về các vấn đề Palestine, nói.
Ấn tượng về Sinwar mà một số người từng tiếp xúc với ông suốt nhiều thập kỷ vẽ ra cho thấy đây là người đàn ông ít nói, nhanh nhạy và có tư chất chỉ huy.
Kobi nhớ lại cuộc thẩm vấn Sinwar năm 1989. Đó là giai đoạn đỉnh điểm của phong trào nổi dậy chống Israel (intifada) lần thứ nhất của người Palestine. Kobi là sĩ quan Shin Bet chuyên săn lùng các thành viên Hamas, khi đó mới là nhóm vũ trang nhỏ đang nổi lên ở Gaza.
Sinwar, người còn được biết đến với tên gọi Abu Ibrahim, là thành viên nhánh chính trị của Hamas, nhưng cũng tham gia xây dựng nhánh vũ trang Lữ đoàn Qassam từ những ngày đầu. Lữ đoàn Qassam có nhiệm vụ săn lùng những người Palestine bị nghi cộng tác với Israel và hoạt động này đã khiến Sinwar bị bắt.
Kobi nói Sinwar từng đề cập đến hình phạt mà Lữ đoàn Qassam áp dụng với một đặc tình. Sinwar đã triệu tập anh trai người này, là thành viên Hamas, và bắt anh ta chôn sống em trai bằng một chiếc thìa.
Sau khi bị bắt, Sinwar phát huy khả năng lãnh đạo của mình và trở thành người đứng đầu nhóm tù nhân Hamas trong nhà tù Israel. Năm 2004, ông từng trải qua cuộc phẫu thuật ổ áp xe gần não, theo quan chức Israel.
Đánh giá tình báo về Sinwar của Israel trong thời gian ở tù đã chỉ ra ông là người "tàn nhẫn, có ảnh hưởng và quyền lực, có khả năng chịu đựng phi thường, xảo quyệt, giữ bí mật và có tố chất lãnh đạo".
Tin rằng Sinwar không còn là mối đe dọa lớn sau 22 năm ngồi tù, Israel năm 2011 đồng ý thả ông này cùng khoảng 1.000 người Palestine để đổi tự do cho binh sĩ Israel Gilad Shalit, người bị Hamas giam ở Gaza.
"Bất cứ ai ra đưa tên Sinwar vào danh sách những người cần được trả tự do để trao đổi binh sĩ Shalit đều biết rằng ông ta là tù nhân có giá trị rất lớn", Joe Truzman, chuyên gia tại Quỹ Bảo vệ Dân chủ ở Mỹ, nhận định.
6 năm sau khi ra tù, Sinwar được bầu làm lãnh đạo Hamas, thay thế Ismail Haniyeh, người trở thành lãnh đạo chính trị của nhóm và chuyển tới Qatar.
Dưới sự lãnh đạo ông, Hamas thay đổi chính sách, giảm bớt sử dụng vũ lực để thúc đẩy Israel tham gia các cuộc đàm phán gián tiếp qua trung gian Ai Cập, Qatar và Liên Hợp Quốc. Israel những năm gần đây trao nhiều nhượng bộ đáng kể cho Gaza, như cho phép Qatar hỗ trợ tài chính và cấp hàng nghìn giấy phép lao động ở Israel. Nhưng trong vài năm qua, Hamas đã âm thầm chuẩn bị cho chiến dịch tấn công Israel.
Những người biết Sinwar nói rằng sự trỗi dậy của ông trong nhóm Hamas chủ yếu dựa vào cách làm việc quyết liệt, không nương tay, khiến ngay cả những người đứng đầu của Hamas cũng phải e sợ.
"Họ sợ ông ta. Không ai trong số họ dám phản đối quyết định thực hiện vụ tấn công ngày 7/10. Đó là một chiến dịch hoàn hảo nhưng để lại hậu quả khủng khiếp", một người có nhiều năm tiếp xúc trực tiếp với Sinwar nói.
Binh sĩ và xe tăng Israel tại một địa điểm ở miền bắc Dải Gaza trong hình ảnh được quân đội nước này công bố ngày 5/11. Ảnh: AFP
Động cơ của Sinwar khi tiến hành cuộc đột kích ngày 7/10 hiện là câu hỏi chưa có lời đáp.
"Ông ấy không phải người chấp nhận nhún nhường. Ông ấy có cái tôi lớn và xem bản thân đang thực hiện sứ mệnh. Ông ấy không quan tâm đến chuyện hy sinh hàng chục nghìn mạng người hay thậm chí nhiều hơn để đạt được mục tiêu của mình", một người quen của Sinwar nói.
Năm 2021, Sinwar cần một phiếu bầu trong cuộc bầu cử nội bộ của Hamas để giữ vững vị trí. Vài tháng sau, Israel và Hamas có cuộc giao tranh 11 ngày. Sinwar sau đó ngồi trên chiếc ghế giữa đống đổ nát tại nơi từng là nhà của ông và tuyên bố chiến thắng.
Trong năm qua, một quan chức Israel có quan hệ thân thiết với Gaza đã tới lãnh thổ này nhiều lần để đàm phán với Hamas. Ông thường xuyên gặp Sinwar và khẳng định hai bên "có sự tôn trọng nhau".
Tuy nhiên, trong chuyến thăm Gaza cuối cùng của quan chức này hồi đầu năm nay, Sinwar "hoàn toàn biến mất". Người này nói "có những dấu hiệu chúng tôi đáng lẽ nên để ý. Ngoại giao chỉ là lớp vỏ bọc cho âm mưu quân sự".
Song đánh giá chính thức của Israel cho rằng Hamas do Sinwar lãnh đạo đã không còn quan tâm tới ý định phát động chiến tranh và giờ tập trung vào việc đạt thỏa thuận với Tel Aviv.
Theo tình báo Israel, cuộc tấn công của Hamas đòi hỏi ít nhất một năm lên kế hoạch. Quan chức và giới phân tích của Israel giờ khẳng định thái độ hòa hoãn của Sinwar thực chất chỉ là chiêu trò câu giờ.
"Chúng tôi cần đối mặt với thực tế rằng ông ấy luôn nung nấu hận thù, muốn tàn sát và hủy diệt Israel", Milstein, sĩ quan tình báo quân sự Israel, nói.
Gaza đang đối mặt cuộc tấn công dữ dội với Sinwar là mục tiêu chính. Song một Israel bị sỉ nhục và số phận khu vực bấp bênh có thể đủ được xem là chiến thắng với Sinwar. "Ông ta sẽ không đầu hàng. Ông ta sẽ chết ở Gaza", Kobi nói.
Thanh Tâm (Theo FT)