"Nếu muốn ngăn đất nước chúng ta bị tàn phá và cứu lấy 'Giấc mơ Mỹ', bạn phải bỏ phiếu cho đảng Cộng hòa vào ngày 8/11 trong một làn sóng đỏ khổng lồ", cựu tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu trước người ủng hộ trong cuộc vận động ở thành phố Latrobe, bang chiến trường Pennsylvania ngày 5/11, đề cập màu đỏ truyền thống của đảng Cộng hòa.
Với khủng hoảng lạm phát đang đè nặng lên người dân, một tổng thống đảng Dân chủ với mức tín nhiệm sụt giảm trầm trọng và những xu hướng lịch sử đứng về phía mình, ông Trump cũng như phe Cộng hòa đã kỳ vọng "sóng đỏ khổng lồ" này có thể giúp họ áp đảo các đối thủ để nhanh chóng giành kiểm soát cả Hạ viện lẫn Thượng viện.
Cựu tổng thống Donald Trump tại dinh thự Mar-a-Lago vào đêm bầu cử giữa kỳ 8/11. Ảnh: AFP.
Nhưng đến nay, thực tế đã cho thấy có vẻ như "sóng đỏ" mà nhiều người Cộng hòa mong đợi đã chuyển hướng và không bao giờ đổ bộ.
Theo giới phân tích, nỗ lực của đảng Dân chủ nhằm bảo vệ quyền phá thai và việc đảng Cộng hòa ngày càng bị cực hữu hóa, với một số ứng viên là những người theo thuyết âm mưu được ông Trump hậu thuẫn hay những người từng hoài nghi kết quả bầu cử hồi năm 2020, đã giúp thay đổi số phận của đảng Dân chủ.
David Cohen, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Akron ở Ohio, nhận định quyết định của Tòa án Tối cao hồi tháng 6 đảo ngược phán quyết công nhận quyền phá thai của phụ nữ là một "khoảnh khắc tiếp thêm sinh lực" cho các đảng viên Dân chủ.
"Đây là một trong những vấn đề quan trọng nhất thúc đẩy cử tri Dân chủ đi bỏ phiếu", ông nói.
Dù kết quả đến từ các bang vẫn chưa được công bố hết và đảng Cộng hòa vẫn có cơ hội giành quyền kiểm soát Hạ viện, Thượng viện hoặc cả hai, đảng Dân chủ đến nay đã làm tốt hơn kỳ vọng trong ngăn chặn "sóng đỏ" của ông Trump và phe Cộng hòa, giới quan sát đánh giá.
Đến ngày 10/11, đảng Cộng hòa mới giành được 207 ghế nghị sĩ tại Hạ viện, còn đảng Dân chủ là 187 ghế. Một đảng cần tối thiểu 218 ghế để kiểm soát Hạ viện Mỹ.
Kevin McCarthy, lãnh đạo phe Cộng hòa tại Hạ viện, từng dự đoán đảng Cộng hòa sẽ giành được từ tay đảng Dân chủ 60 ghế tại Hạ viện. Nhưng với kết quả hiện tại, đảng Cộng hòa mới giành được 16 ghế từ tay Dân chủ, trong khi đảng Dân chủ "đổi màu" được 4 ghế.
"Đây thực sự là một đêm khó tin đối với đảng Dân chủ. Chưa có một đảng nào chiếm đa số trong Nhà Trắng và quốc hội làm tốt như vậy trong bầu cử giữa kỳ", Lara Brown, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học George Washington, nhận xét. "Ngay cả khi giành quyền kiểm soát Hạ viện, thế đa số của đảng Cộng hòa cũng sẽ rất nhỏ và đó sẽ là một chiến thắng cho đảng Dân chủ".
Trong các cuộc bầu cử giữa kỳ trước đây ở Mỹ, đảng nắm quyền kiểm soát Nhà Trắng thường chịu tổn thất lớn ở quốc hội.
Đảng Cộng hòa dưới thời tổng thống Trump từng mất hàng chục ghế Hạ viện trong cuộc bầu cử giữa kỳ năm 2018. Đảng Dân chủ dưới thời tổng thống Barack Obama đã mất đa số ghế trong cả lưỡng viện của quốc hội vào năm 2010, khiến ông mô tả cuộc bầu cử là một "thất bại nặng nề". Tương tự, cựu tổng thống George W. Bush và Bill Clinton cũng mất quyền kiểm soát Hạ viện và Thượng viện sau bầu cử giữa kỳ.
Những người ủng hộ theo dõi phát biểu của cựu tổng thống Mỹ Donald Trump tại một sự kiện vận động bầu cử ở Miami, Florida, hôm 6/11. Ảnh: Time.
Nhưng năm nay, tổn thất cho đảng Dân chủ của Tổng thống Biden được đánh giá là ở mức khiêm tốn so với những người tiền nhiệm và đảng Dân chủ thậm chí có thể kết thúc với một thắng lợi tại Thượng viện khi tất cả phiếu được kiểm.
Họ đã giành được ghế Thượng viện ở Pennsylvania, một trong những nơi mà cuộc ganh đua giữa đảng Dân chủ và Cộng hòa được theo dõi sát sao nhất. Thêm vào bức tranh tích cực cho phe Dân chủ là việc các Thống đốc Gretchen Whitmer và Tony Evers của đảng này đã tái đắc cử tại bang Michigan và Wisconsin.
Bên cạnh đó, đảng Dân chủ còn tránh được những xáo trộn lớn tại các thành trì của họ. Các cuộc đua vào Thượng viện ở Colorado và New Hampshire, vốn được dự báo sẽ rất cam go, cuối cùng đều kết thúc bằng chiến thắng dễ dàng cho những nghị sĩ Dân chủ đương nhiệm.
Tại Hạ viện, nhiều ứng viên đảng Dân chủ ở các bang dao động đã chiến thắng, thậm chí có thể "đổi màu" một vài khu vực vốn do đảng Cộng hòa nắm giữ.
Vấn đề phá thai là tâm điểm trong nhiều chiến dịch vận động tranh cử của các ứng viên Dân chủ, khi họ cam kết sẽ bảo vệ quyền được phá thai của phụ nữ và mô tả các đối thủ đảng Cộng hòa là "những kẻ cực đoan" muốn chính phủ ra lệnh cho phụ nữ phải làm gì với cơ thể họ.
Tòa án Tối cao Mỹ với đa phần là những thẩm phán bảo thủ, trong đó có ba người được ông Trump bổ nhiệm, đã đảo ngược phán quyết quy định phá thai là một trong những quyền con người căn bản của phụ nữ và là quyền hiến định dựa trên tu chính án số 14.
Điều này đã gây ra phản ứng giận dữ từ các nhóm nữ quyền. Nhằm thu hút ủng hộ từ những cử tri bất bình này, Tổng thống Biden cam kết sẽ thông qua một đạo luật liên bang giúp đảm bảo quyền phá thai.
Trong cuộc bỏ phiếu hôm 8/11 tại bang California, Michigan và Vermont, đề xuất đưa các biện pháp bảo vệ quyền phá thai vào luật đã được các cử tri nhất trí. Và các cử tri bảo thủ ở Kentucky đã bác bỏ một đề xuất sửa đổi hiến pháp bang để tước đi quyền phá thai của phụ nữ.
Kết quả trên sẽ chưa thể vô hiệu hóa ngay lập tức luật cấm phá thai ở Kentucky, nhưng nó cho thấy ngay cả một số người bảo thủ bỏ phiếu cho đảng Cộng hòa cũng không ủng hộ các hạn chế của chính phủ đối với quyền sinh sản.
Theo giới phân tích, một nguyên nhân khác khiến đảng Cộng hòa không thể tạo ra "sóng đỏ khổng lồ" là việc họ đưa các ứng viên cực hữu vào những cuộc đua quan trọng, kể cả ở những bang chiến trường.
Các ứng viên được ông Trump hậu thuẫn, những người hoài nghi tính hợp pháp của cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, đang cho thấy họ thất thế trên khắp cả nước.
Tại Pennsylvania, bang mà Tổng thống Biden giành chiến thắng với cách biệt chỉ một điểm phần trăm hai năm trước, Doug Mastriano, ứng viên cực hữu đảng Cộng hòa chạy đua ghế thống đốc, đã để thua trước đối thủ đảng Dân chủ Josh Shapiro hơn 13 điểm phần trăm.
Tại Michigan, Kristina Karamo, một ứng viên hoài nghi kết quả bầu cử khác của đảng Cộng hòa, đang xếp sau Tổng thư ký bang đương nhiệm Jocelyn Benson với cách biệt tương tự.
Ông Trump trong một cuộc mít tinh trước bầu cử giữa kỳ ở Mesa, Arizona, ngày 9/10. Ảnh: Reuters.
Theo giáo sư Brown từ Đại học George Washington, cử tri đã gửi đi một thông điệp rằng "người Mỹ không ủng hộ chủ nghĩa cực đoan dù ở đảng nào".
Về phần mình, Cohen cho rằng "chất lượng ứng viên" đã làm suy yếu cơ hội giành chiến thắng của đảng Cộng hòa, viện dẫn kết quả của một số cuộc đua mà phe Cộng hòa được đánh giá cao hơn nhưng lại không thành công như mong đợi.
"Một số tuyên bố đáng báo động mà đảng Cộng hòa đưa ra đã tạo ấn tượng rằng nền dân chủ Mỹ đang bị đe dọa và nhiều người lo ngại một số ứng viên Cộng hòa sẽ gây tổn hại đến hệ thống chính trị Mỹ", ông nói.
Ngoài cảnh báo về những gì họ coi là "chủ nghĩa cực đoan" của đảng Cộng hòa, đảng Dân chủ cũng cố gắng quảng bá thành tựu của chính mình. Tổng thống Biden đã nói về các chính sách kinh tế mà chính phủ theo đuổi, trong đó có dự luật cơ sở hạ tầng lưỡng đảng mà ông ký thành luật hồi năm ngoái và Đạo luật Giảm lạm phát gần đây hơn, giúp cung cấp hàng tỷ USD ngân sách nhằm chống lại biến đổi khí hậu.
Hơn nữa, việc Tổng thống Biden quyết định xóa khoản nợ sinh viên lên tới 20.000 USD có thể còn giúp lôi kéo các cử tri trẻ tuổi, những người dường như đóng một vai trò không nhỏ cho thành tích tốt hơn mong đợi của đảng Dân chủ.
"Lá phiếu của giới trẻ nghiêng hẳn về phe Dân chủ", Cohen nói. "Và tôi nghĩ chính họ đã giúp đảng Dân chủ vươn lên dẫn đầu trong một số cuộc đua, khiến sóng đỏ không diễn ra như kỳ vọng của phe Cộng hòa".
Vũ Hoàng (Theo Al Jazeera)