Bốn ngày sau khi hàng chục triệu người Mỹ đi bỏ phiếu giữa kỳ, chiến thắng sít sao của ứng viên Dân chủ Catherine Corter Masto giành ghế thượng nghị sĩ bang Nevada vào cuối ngày 12/11 đã góp phần định đoạt cục diện chính trị Mỹ, đồng thời giảm bớt áp lực cho Tổng thống Joe Biden.
Với chiến thắng của Masto, đảng Dân chủ hiện nắm 50 ghế Thượng viện, trong khi Cộng hòa có 49 ghế. Dù bang Georgia phải tổ chức bầu cử vòng hai để quyết định ghế thượng nghị sĩ cuối cùng, kết quả không còn quá quan trọng với đảng Dân chủ, bởi họ đã nắm quyền kiểm soát Thượng viện nhờ vai trò Chủ tịch Thượng viện của Phó tổng thống Kamala Harris, người có thể bỏ lá phiếu định đoạt nếu cán cân giữa hai phe là 50-50.
"Cuộc bầu cử này là một chiến thắng và minh chứng cho những nỗ lực của chúng tôi", Lãnh đạo phe đa số Thượng viện Chuck Schumer chia sẻ, cho rằng đây là thành quả từ chương trình nghị sự của đảng Dân chủ.
Cuộc đua kiểm soát Hạ viện chưa được định đoạt, nhưng đảng Cộng hòa đang có lợi thế khi giành được 212, trong khi Dân chủ hiện có 204 ghế. Mỗi đảng cần tối thiểu 218 ghế để có thể chiếm thế đa số tại Hạ viện.
Tổng thống Mỹ Joe Biden trong hội nghị về nạn đói ở thủ đô Washington hôm 28/9. Ảnh: AFP.
Kịch bản phe Cộng hòa kiểm soát Hạ viện đủ dập tắt mọi hy vọng của Tổng thống Biden về một chương trình nghị sự lập pháp sâu rộng và thuận lợi trong hai năm tới. Tuy nhiên, bằng cách giữ lại thế đa số ở Thượng viện, đảng Dân chủ có thể đóng vai trò như một bức tường thành ngăn nỗ lực của phe Cộng hòa nhằm đảo ngược các sáng kiến lập pháp của Tổng thống Biden trong hai năm qua.
Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát có thể đưa ra các dự luật nhằm vô hiệu hóa những chương trình quan trọng của ông Biden như nỗ lực chống biến đổi khí hậu. Nhưng khi đảng Dân chủ nắm Thượng viện, các dự luật này sẽ "chết yểu", bởi bất cứ dự luật nào của Mỹ đều phải được lưỡng viện quốc hội thông qua trước khi trình lên tổng thống ký thành luật.
Đảng Dân chủ cũng đã ngăn được kịch bản phe Cộng hòa kiểm soát lưỡng viện quốc hội và hạn chế đáng kể các sáng kiến lập pháp của ông Biden trong hai năm tiếp theo.
Khả năng kiểm soát Thượng viện của Dân chủ còn giúp mở ra cánh cửa để những đề cử của Tổng thống Biden cho các vị trí ở chính quyền liên bang và cơ quan tư pháp được dễ dàng thông qua.
"Điểm khác biệt chính giữa một quốc hội do hai đảng chia nhau kiểm soát với một quốc hội do đảng Cộng hòa kiểm soát hoàn toàn chính là khả năng phê chuẩn các vị trí trong cơ quan tư pháp và hành pháp được Tổng thống Biden đề cử", Kyle Kondik, chuyên gia chính trị tại Đại học Virginia, nói.
Khi điều hành Thượng viện, cơ quan có chức năng phê chuẩn các đề cử của tổng thống theo hiến pháp, đảng Dân chủ sẽ dễ dàng thông qua các lựa chọn của ông Biden cho những vị trí thẩm phán tòa án liên bang.
Trong hai năm qua, khi đảng Dân chủ kiểm soát lưỡng viện quốc hội, các thẩm phán do ông Biden đề cử đã được phê chuẩn với tốc độ chóng mặt, tương đương với Donald Trump, người từng công khai khoe rằng đã đưa rất nhiều thẩm phán thuộc phe Cộng hòa vào tòa án.
Trong hai năm tới, ngay cả khi để mất Hạ viện, thế đa số của đảng Dân chủ tại Thượng viện cũng sẽ giúp ông Biden dễ dàng đề cử người vào bất cứ vị trí trống nào trong Tòa án Tối cao, động thái có thể ảnh hưởng tới nhiều thập kỷ sau, vì các thẩm phán này có nhiệm kỳ trọn đời.
Hồi tháng 3/2016, lãnh đạo phe đa số Thượng viện Mitch McConnell thuộc đảng Cộng hòa khi đó từng chặn tất cả đề cử của tổng thống Dân chủ Barack Obama sau khi thẩm phán Tòa án Tối cao Antonin Scalia qua đời, nói rằng người Mỹ nên có tiếng nói về quá trình bổ nhiệm thẩm phán mới thông qua cuộc bầu cử tổng thống tháng 11 năm đó.
Khi không giành được quyền kiểm soát Thượng viện, đảng Cộng hòa sẽ không thể dựng một rào cản như vậy với ông Biden trong hai năm tới.
Thượng viện cũng là nơi phê chuẩn các quan chức trong nội các của tổng thống và một số vị trí quan trọng khác như quan chức Cục Dự trữ Liên bang hay các đại sứ.
Nếu thành viên trong nội các rời nhiệm sở trong hai năm cuối nhiệm kỳ của ông Biden, những người thay thế họ có thể dễ dàng được phê chuẩn hơn tại Thượng viện do đảng Dân chủ kiểm soát. Ngược lại, nếu đảng Cộng hòa kiểm soát Thượng viện, ông Biden sẽ phải đề cử các ứng viên có khả năng đạt đồng thuận cao từ hai đảng để tăng cơ hội được phê duyệt.
Các dự luật ngân sách vốn rất cần thiết để ngăn chính phủ Mỹ đóng cửa sẽ được thông qua dễ dàng hơn ở Thượng viện, vì chỉ cần yêu cầu đa số phiếu phê chuẩn.
Ngoài ra, bằng cách nắm Thượng viện và các ủy ban của nó, đảng Dân chủ có thể chặn các cuộc điều tra được Hạ viện do phe Cộng hòa kiểm soát khởi xướng nhắm vào chính quyền ông Biden. Họ cũng có thể ngăn bất cứ nỗ lực nào nhằm luận tội tổng thống.
Tổng thống Biden và các cộng sự đã hết lời ca ngợi chiến thắng quan trọng của đảng Dân chủ tại Thượng viện. "Chúng tôi thấy hài lòng về kết quả. Và tôi biết mình không lạc quan một cách ảo tưởng", ông Biden nói.
Vị thế của ông Biden trong đảng đã được củng cố. Các cố vấn của ông hiện đầy tự tin nói về kế hoạch tái tranh cử nhiệm kỳ hai của ông. Các đối thủ cũ như thượng nghị sĩ tự do Elizabeth Warren cũng ca ngợi ông Biden.
"Chiến thắng này thuộc về Joe Biden", bà Warren nói hôm 13/11.
Thanh Tâm (Theo AFP, NBC News, BBC)