Hồi đầu năm, thẩm phán Juan Merchan đã kết án tù Allen Weisselberg, giám đốc tài chính lâu năm tại Tập đoàn Trump. Ông là chủ tọa phiên tòa xét xử gian lận thuế của Trump Organization và giám sát vụ án gian lận hình sự của Steve Bannon, từng là cố vấn đắc lực cho cựu tổng thống Mỹ.
Hồi tháng ba, đại bồi thẩm đoàn ở New York quyết định truy tố ông Trump sau cuộc điều tra của công tố viên quận Manhattan. Ngày 4/4, Trump đã ra trình diện, đối mặt với thẩm phán Tòa Tối cao New York Juan Merchan và nghe 34 cáo buộc về làm giả hồ sơ kinh doanh để chi tiền ém thông tin bất lợi trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016. Ông Trump bác bỏ và khẳng định mình vô tội.
Merchan phụ trách xử lý vụ truy tố ông Trump do hệ thống luân phiên của tòa án New York, trong đó các thẩm phán được chỉ định giám sát các đại bồi thẩm đoàn và bất kỳ vụ án nào phát sinh từ quyết định của đại bồi thẩm đoàn tương ứng. Mercan cũng thường xử lý các vụ án tài chính.
Thẩm phán Tòa án Tối cao New York Juan Merchan. Ảnh: Telegraph.
Sinh ra ở Bogota, Colombia, Merchan di cư sang Mỹ năm 6 tuổi và lớn lên ở khu phố Jackson Heights, quận Queens, thành phố New York. Ông là người đầu tiên trong gia đình đỗ đại học.
Merchan ban đầu theo đuổi ngành kinh doanh tại Đại học Baruch ở New York trước khi bỏ giữa chừng để đi làm. Vài năm sau, ông quay lại giảng đường nhưng rẽ sang ngành luật. Cuối cùng, ông nhận được bằng luật từ Đại học Hofstra.
Merchan bắt đầu sự nghiệp tư pháp vào năm 1994 khi trở thành trợ lý trong bộ phận xét xử tại Văn phòng Công tố quận Manhattan. Vài năm sau, ông chuyển đến văn phòng tổng chưởng lý bang, nơi ông xử lý các vụ án ở Long Island.
Năm 2006, Thị trưởng New York Michael Bloomberg đã bổ nhiệm Merchan vào Tòa án Gia đình ở Bronx, chuyên xử lý các vụ kiện liên quan đến lạm dụng và bỏ bê trẻ em, phạm pháp vị thành niên, nhận con nuôi, ly hôn. Năm 2009, Thống đốc David Paterson đưa ông vào Tòa án Khiếu nại bang New York, xử lý các khiếu nại nhắm vào bang hoặc cơ quan của bang. Cùng năm này, ông bắt đầu phục vụ với tư cách quyền thẩm phán Tòa Tối cao New York.
Không giống các bang khác, Tòa Tối cao New York là tòa sơ thẩm và không phải là tòa cấp cao nhất của bang, vị thế này thuộc về Tòa Phúc thẩm New York.
Việc cựu tổng thống Trump bị truy tố thu hút lượng quan tâm khổng lồ từ cả truyền thông lẫn giới chính trị. Nhưng theo các luật sư từng đối diện Merchan tại tòa, ông luôn kiểm soát phòng xử, không để xảy ra xáo trộn hay gián đoạn trong các phiên tòa, ngay cả khi các vụ án ông thụ lý gây chú ý đặc biệt.
"Thẩm phán Merchan làm việc hiệu quả, thực tế và luôn lắng nghe cẩn thận những gì tôi nói", Nicholas Gravante, luật sư đại diện cho Weisselberg, nhận xét. "Ông ấy thể hiện rõ ràng các quan điểm tư pháp của mình, điều này đã giúp tôi rất nhiều trong việc đưa ra lời khuyên pháp lý đầy đủ thông tin cho thân chủ Weisselberg".
"Thẩm phán Merchan luôn chuẩn bị kỹ lưỡng, dễ tiếp cận và luôn giữ lời hứa, yếu tố quan trọng nhất trong vụ xử Weisselberg. Ông ấy đối xử với tôi cũng như các đồng nghiệp của tôi với lòng tôn trọng cao nhất, cả trong phiên tòa công khai và sau cánh cửa đóng kín", Gravante nói thêm. Weisselberg đã chấp nhận một thỏa thuận nhận tội, theo đó ông này bị phạt 5 năm tù và đồng ý ra điều trần chống lại Tập đoàn Trump.
Karen Friedman Agnifilo, luật sư từng làm trợ lý trưởng tại Văn phòng Công tố quận Manhattan chịu trách nhiệm giám sát các vụ án mà thẩm phán Merchan chủ trì, cũng có cùng quan điểm.
"Merchan không để các công tố viên hay bị cáo gây ra bất kỳ vấn đề gì trong phòng xử án. Ông ấy không bao giờ để tòa án biến thành rạp xiếc", Agnifilo cho hay.
Merchan đã thể hiện một số khía cạnh cứng rắn trong vụ xử Weisselberg. Ông nói với cộng sự cũ của Trump rằng nếu không hứa sẽ chỉ tuyên Weisselberg 5 tháng tù theo thỏa thuận nhận tội, ông đã đưa ra một bản án cao hơn nhiều sau khi nghe các bằng chứng tại tòa.
Khi xử lý vụ án gian lận hình sự liên quan tới Bannon, Merchan đã trừng phạt nhóm luật sư của ông này vì cố ý trì hoãn tiến trình xét xử khi họ yêu cầu thêm thời gian để xem xét bằng chứng mới.
Ngoài các sự việc liên quan tới cựu tổng thống Trump, Merchan cũng từng xử lý hàng loạt vụ án gây chú ý khác, trong đó có phiên tòa hồi năm 2012 xét xử Anna Gristina, người bị kết án 6 tháng tù vì điều hành một đường dây môi giới gái mại dâm cho giới giàu. Merchan cũng đưa ra bản án 25 năm tù cho một người đàn ông Senegal hãm hiếp và sát hại bạn gái của anh ta.
Luật sư của cựu tổng thống Trump, Timothy Parlatore, cho biết trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 3 rằng Merchan khá cứng rắn với ông khi hai người gặp nhau tại tòa trước đây, song cho rằng thẩm phán nhiều khả năng sẽ công bằng.
"Tôi từng có một vụ án do ông ấy xử lý. Thẩm phán Merchan có thể cứng rắn nhưng tôi không nghĩ yếu tố đó tác động đến khả năng đánh giá sự thật và áp dụng luật pháp của ông ấy", Parlatore nói.
Tuy nhiên, cựu tổng thống Trump không nghĩ vậy. Trước khi ra trình diện tòa hôm 4/4, Trump viết trên mạng xã hội rằng "tôi không thể được xét xử công bằng tại New York" và "thẩm phán ghét tôi".
Luật sư Earl Ward, chủ tịch tổ chức phi lợi nhuận Bronx Defenders, cho hay sau khi chứng kiến Merchan chủ trì các vụ án tại Tòa án Sức khỏe Tâm thần, ông nhận thấy thẩm phán vẫn thường đứng về phía các công tố viên.
"Thẩm phán Merchan công bằng và các phán quyết của ông phù hợp với luật pháp, nhưng nếu trong một tình huống tranh cãi khó định đoạt, ông ấy thường có xu hướng đứng về phía công tố viên", Ward nói.
Một vấn đề đã khiến các luật sư của Trump lo lắng về phiên trình diện tòa là thẩm phán có thể áp lệnh "cấm phát ngôn" với ông Trump, ngăn cựu tổng thống thảo luận trước công chúng về vụ ông bị truy tố. Một công tố viên đã trao cho Merchan bản in những bài đăng mạng xã hội của ông Trump, mô tả đây là "những phát ngôn viên đe dọa thành phố, hệ thống tư pháp, tòa án, văn phòng của chúng ta".
Tuy nhiên, Merchan cuối cùng không ra lệnh cấm phát ngôn với Trump, giải thích rằng nó chỉ được sử dụng trong trường hợp nghiêm trọng nhất và cũng không phù hợp với quyền tự do ngôn luận. "Điều đó lại càng không phù hợp trong trường hợp của ông Trump, khi ông ấy là ứng viên tổng thống Mỹ", Merchan nói.
Thẩm phán đề nghị Trump và các nhân chứng phải chú ý hành vi, lời nói của mình. "Vui lòng không đưa ra bình luận hoặc có hành vi kích động bạo lực, gây ra bất ổn dân sự hay nguy hiểm cho bất cứ cá nhân nào", ông nói và nhấn mạnh đây chỉ là "đề nghị", không phải "lệnh".
Tuy nhiên, các mốc thời gian Merchan đưa ra cho ông Trump khiến thẩm phán không thể tránh khỏi lời chỉ trích từ những người ủng hộ cựu tổng thống rằng hành động của ông mang động cơ chính trị. Phiên điều trần dự kiến diễn ra ngày 4/12 và quá trình xét xử có thể bắt đầu vào tháng 1/2024, một tháng trước khi vòng bầu cử tổng thống sơ bộ bắt đầu. Các luật sư của ông Trump nói thời gian này không phù hợp và sẽ tìm cách để trì hoãn.
Patricia Brown Holmes, cựu thẩm phán tòa án bang ở Illinois, đánh giá Merchan gặp rất nhiều áp lực vì chưa từng đối mặt tình huống một cựu tổng thống bị truy tố.
"Ông ấy phải làm thật đúng, phải thật công bằng. Công chúng phải cảm nhận được rằng ông ấy ra quyết định công bằng", bà nói. "Thẩm phán phải đảm bảo rằng mình tránh xa mọi thứ liên quan đến chính trị, tất cả mọi thứ cần quan tâm là luật pháp".
Vũ Hoàng (Theo CNN)