Sau khi tàu Titanic đâm phải tảng băng trôi khổng lồ và chìm trong hải trình đầu tiên vượt Đại Tây Dương năm 1912 khiến hơn 1.500 người thiệt mạng, các nước ở hai bờ đại dương đã cùng cân nhắc nghiêm túc câu hỏi liệu họ có thể làm gì tốt hơn để ngăn thảm kịch xảy ra.
Kết quả là Công ước về An toàn Sinh mạng trên Biển (SOLAS) ra đời. Được thông qua năm 1914, khuôn khổ của SOLAS vẫn duy trì đến ngày nay, với nhiều quy tắc được xây dựng dựa trên bài học rút ra từ thảm kịch tàu Titanic.
Bức ảnh không rõ ngày tháng cho thấy tàu Titan được đưa tới một địa điểm lặn ở Mỹ. Ảnh: AFP
Khi thảm kịch xảy ra với tàu lặn Titan trong chuyến tham quan xác Titanic tuần qua khiến cả 5 người trong khoang thiệt mạng, các chuyên gia cho rằng đã đến lúc phải nghiên cứu kỹ lưỡng hơn những quy tắc quản lý loại hình du lịch thám hiểm cao cấp này.
Khi Titanic khởi hành từ Southampton, nó là tàu biển lớn nhất thế giới, được chế tạo bằng những công nghệ tiên tiến đến mức nhiều người tin rằng nó không thể bị chìm.
"Ngay cả Chúa trời cũng không thể đánh chìm con tàu này" là câu nói của một nhân viên thuộc công ty White Star Line, chủ sở hữu tàu Titanic, vào thời điểm nó được hạ thủy năm 1911, theo Cơ quan Lưu trữ Quốc gia Mỹ.
Titanic có các cửa ngăn và tự động đóng kín nước, đảm bảo hạn chế mọi sự cố thủng thân tàu, tránh gây nguy hiểm cho toàn bộ con tàu. Nhiều người còn tin rằng các quy định an toàn thời đó không được cập nhật để bắt kịp với công nghệ của tàu Titanic.
Nhưng sau thảm kịch, người ta mới phát hiện ra rằng Titanic không có đủ xuồng cứu sinh. Một cuộc điều tra của chính phủ Anh, nơi con tàu ra khơi vào năm 1912, cho thấy các xuồng cứu sinh của nó có tổng sức chứa 1.178 người, chưa đầy 50% số hành khách và thủy thủ trên tàu.
Nhưng theo các quy định năm 1894 của Anh, những tàu chở khách lớn nhất chỉ cần đáp ứng yêu cầu về tổng sức chứa xuồng cứu sinh là 990 người, theo một bài đăng trên blog từ Thư viện Quốc hội Mỹ (LOC) về Titanic.
Bài đăng cho biết các cơ quan quản lý Anh đề ra quy định về sức chứa xuồng cứu sinh dựa vào lượng giãn nước của tàu, chứ không phải số hành khách trên đó.
Ủy ban điều tra vụ chìm tàu đã chỉ trích Ủy ban Thương mại Anh, cơ quan quản lý vận tải, vì đã không cập nhật các quy định về an toàn.
Trong khi đó, một cuộc điều tra của Thượng viện Mỹ cho thấy rằng Mỹ khi đó sẵn sàng chấp nhận các quy định an toàn được Anh ban hành. Sau thảm kịch Titanic, cơ quan này mới yêu cầu các tàu cập cảng Mỹ phải tuân thủ quy định do nước này đề ra.
Từ đó, nhà chức trách quyết định một tiêu chuẩn quốc tế cần phải được thiết lập và vào năm 1914, SOLAS ra đời.
"Công ước SOLAS được coi là quan trọng nhất trong tất cả các điều ước quốc tế liên quan đến an toàn của tàu thương mại. Phiên bản đầu tiên được thông qua vào năm 1914, để đối phó với thảm họa Titanic", Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) cho biết trên trang web của mình.
SOLAS được cập nhật vào năm 1929, 1948, 1960 và 1974 nhằm khắc phục một số thiếu sót về quy định và an toàn trong thảm họa Titanic. Nó hiện yêu cầu sức chứa xuồng cứu sinh phải đáp ứng đủ cho ít nhất 125% số hành khách và thủy thủ trên tàu.
Nó cũng đề ra "các tiêu chuẩn tối thiểu về chế tạo, thiết bị và vận hành tàu nhằm đảm bảo an toàn chung", theo IMO.
Vì tàu SS Californian gần đó không nhận được tín hiệu cấp cứu của tàu Titanic, SOLAS yêu cầu mọi tàu bè phải theo dõi các kênh khẩn cấp 24/7. Kể từ năm 1914, nhà chức trách cũng liên tục theo dõi các tảng băng trôi ở Bắc Đại Tây Dương và cung cấp thông tin cho tàu thuyền trên biển.
Khi thảm kịch tàu Titan xảy ra, các chuyên gia hàng hải và nhà sử học lưu ý rằng tàu lặn này đã hoạt động ngoài phạm vi những quy định của SOLAS.
OceanGate, công ty vận hành Titan, năm 2019 từng tuyên bố chiếc tàu lặn này an toàn, chỉ là công nghệ của nó "vượt xa khả năng thẩm định của các cơ quan quản lý".
Giáo sư Sal Mercogliano, nhà sử học hàng hải tại Đại học Campbell ở Bắc Carolina, Mỹ, cho hay Titan cũng hoạt động trong vùng biển quốc tế và không treo cờ của nước nào, nên cũng không được quốc gia nào quản lý. Do đó, nó không cần tuân thủ các quy định an toàn của một nước nhất định. "Đó là một vùng xám vừa được phơi bày ra ánh sáng", ông nói.
"Các nước chủ quản chịu trách nhiệm đảm bảo rằng tàu mang cờ của họ tuân thủ yêu cầu của quốc gia và có một số giấy chứng nhận được quy định trong Công ước SOLAS", theo IMO.
Dù các nhà sáng tạo và nhà thám hiểm có thể vượt qua những giới hạn hoặc thậm chí phá vỡ quy tắc để đạt được tiến bộ khoa học, không ít chuyên gia cho rằng nên có ngưỡng an toàn cao hơn đối với hành khách trả tiền để thực hiện những chuyến đi như trên tàu Titan, và cần suy nghĩ lại về cách quản lý các cuộc thám hiểm như vậy bằng quy tắc quốc tế.
"Sự kiện Titanic hơn 100 năm trước đã thay đổi quy định của ngành hàng hải", nhà thám hiểm Đan Mạch Per Wimmer nói. "Rất có thể thảm kịch tàu Titan sẽ là động lực để thế giới xây dựng nhiều quy định hơn trong lĩnh vực tàu lặn".
James Cameron, đạo diễn bộ phim Titanic năm 1997, người đã thực hiện 33 chuyến lặn biển, khuyến cáo bất kỳ ai bước chân lên những phương tiện như tàu lặn cần chắc chắn rằng nó có mọi chứng nhận an toàn của chính phủ.
Tàu Titanic khởi hành từ Southampton, Anh, năm 1912. Ảnh: Universal History Archive
"Mỗi ngày, chúng ta bước vào một thang máy và giả định rằng người nào ở đâu đó đã thực hiện các tính toán chính xác và tất cả chúng đều được chứng nhận đúng cách. Chúng ta nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa tương tự đối với tàu lặn", ông nói.
Cameron cho biết ông nhìn thấy mối liên hệ giữa hai thảm họa cách nhau 111 năm.
"Titanic bị chìm vì thuyền trưởng đã cho tàu chạy hết tốc lực giữa biển băng vào ban đêm, một đêm không trăng với tầm nhìn rất hạn chế sau khi đã được cảnh báo nhiều lần", ông nói. "Chúng ta đang thấy điểm tương đồng ở đây, với những lời cảnh báo về một tàu lặn không được cấp giấy chứng nhận an toàn nào".
Vũ Hoàng (Theo CNN)