Xe lửa Gia Lâm - Khi những đoàn tàu 'tuột dốc'
Từng là một trong những biểu tượng của công nghiệp Thủ đô, Xe lửa Gia Lâm rơi vào cảnh khó khăn những năm gần đây theo đà sa sút của ngành đường sắt và đang phải chuẩn bị cho kế hoạch di dời sau hơn 110 năm tồn tại.
Thời kỳ vàng son
Được người Pháp thành lập năm 1905, vị trí đặt Nhà máy Hoả xa Gia Lâm khi ấy được coi là trọng yếu, nằm tại giao điểm của 4 tuyến đường sắt phía Bắc.
Sau Cách mạng Tháng 8, khi nhiều khu công nghiệp mọc lên tại Hà Nội thì cùng với Cao - Xà - Lá, Phích - Giấy… Nhà máy Xe lửa Gia Lâm tiếp tục góp thêm vào không khí sản xuất rộn ràng của công nghiệp Thủ đô. Tiếng máy chạy ro ro, tấp nập toa xe, đầu máy vào - ra xưởng sửa chữa, đóng mới... một thời là niềm tự hào của người Hà Nội.
Ngồi trong căn phòng cũ kỹ, ông Lê Văn Đạo - Trưởng phòng Tổ chức hành chính vẫn bùi ngùi khi nhớ về thời vàng son của nhà máy những năm đầu 80, 90 thế kỷ trước. Khi ấy, Xe lửa Gia Lâm có tới hơn 3.000 lao động, gấp 10 lần hiện nay. “Mỗi lần tan ca là con đường phía trước các phân xưởng, nhà máy đều tắc nghẽn”, ông Đạo nhớ lại.
Thời cả nước "mặc bằng tem phiếu, ăn gạo mậu dịch" thì lương công nhân nhà máy được điểm vào hạng nhất nhì khối sản xuất công nghiệp Thủ đô. Những ngành nghề khác thì khó có thể so sánh được.
"Hồi ấy chỉ cần nhắc đến 4 chữ "Xe lửa Gia Lâm" là người ta nghĩ tới sự sung túc, ấm êm. Gia đình nào có 2 người được trong biên chế nhà máy đều có cuộc sống khấm khá và hàng xóm ghen tỵ", ông Đạo kể.
Kinh doanh sa sút
Sau giai đoạn thịnh vượng cuối thế kỷ XX, cùng với sự đi xuống của ngành đường sắt, Nhà máy Xe lửa Gia Lâm bắt đầu rơi vào cảnh khó khăn. Doanh thu trước đây chủ yếu đến từ việc đóng mới đầu máy, toa xe... thì khoảng chục năm nay, khi tàu hỏa dần mất khách cho những loại hình vận tải khác (đường bộ, hàng không...), số đơn đặt hàng cũng thưa dần.
Đến nay nhà máy chủ yếu chỉ đại tu các phương tiện cũ. Hệ thống máy móc thiết bị lạc hậu, nguồn vốn hạn hẹp đã trói buộc những khoản đầu tư, trong khi đầu ra chậm đổi mới cũng khiến động lực đa dạng hóa sản phẩm của doanh nghiệp phần nào thui chột…
Hầu hết thiết bị máy móc của nhà máy hiện có tuổi đời ngót nghét 30, từ khi được Chính phủ Ba Lan tài trợ xây dựng lại năm 1988. Trong những phân xưởng rộng vài trăm mét vuông, nhiều thiết bị đồ sộ đứng sừng sững, hoen gỉ cùng thời gian.
Chỉ vào 4 chiếc máy nằm lạnh lẽo trong phân xưởng cơ khí phụ tùng, ông Đỗ Hữu Thoả - Phó quản đốc phân xưởng cơ khí phụ tùng tiết lộ đây đều là những chiếc máy gần như chưa được dùng lần nào trong khoảng 3 thập kỷ.
"Thi thoảng anh em trong xưởng vẫn đem ra bảo trì rồi lại để đấy. Lý do là công nghệ Ba Lan trang bị cho quá... hiện đại so với nhu cầu thực tế của nhà máy". Nhưng để thanh lý được số máy này cũng rất khó do vướng nhiều thủ tục liên quan. "Biết đâu trong tương lai lại cần dùng tới, khi đó lấy tiền đâu mà mua", ông bày tỏ.
Cũng theo vị quản lý này, đầu máy, toa xe vào đây sửa chữa hầu hết đều hỏng nặng, cũ nát. "Để đại tu lại tốn rất nhiều công sức, trong khi đơn giá sản phẩm thấp. Nhiều đơn hàng làm xong gần như thu về chẳng còn mấy", ông Thoả tâm sự.
Lãnh đạo nhà máy cho biết có phân xưởng sau khi hoàn thành đơn hàng, trừ mọi chi phí chia lương cho anh em chỉ 3-4 triệu đồng một tháng. Nhiều người dù gắn bó lâu năm nhưng vẫn quyết định xin nghỉ.
Làm việc tại nhà máy này hơn 20 năm, trải qua nhiều công việc khác nhau, tới giờ chị Luyện Thị Sắc Quyên là một trong số ít nữ công nhân còn trụ lại. Sau cơ cấu, chuyển đổi sang hình thức công ty cổ phần năm 2015, bậc lương của chị Quyên về danh nghĩa thì cao hơn nhưng thực tế thu nhập lại giảm. Tằn tiện lắm chị cũng không đủ nuôi 2 con đang tuổi ăn học.
“Tháng nào nhiều việc lương tôi được 5 triệu đồng, không thì chỉ 2,5 – 3 triệu đồng, co chỗ này, kéo chỗ khác cũng không đủ”, chị Quyên tâm sự.
Ông Lê Văn Đạo cũng thừa nhận, tình hình sản xuất kinh doanh của công ty những năm qua “đuối” nhiều so với trước. "Ai xin nghỉ chúng tôi cùng đều gặp gỡ, phân tích cho họ hiểu khó khăn của nhà máy chỉ là tạm thời, rồi sẽ qua. Nhưng thu nhập thấp quá cũng khó giữ chân được họ", ông nói. Cả nhà máy hiện chỉ còn khoảng 300 công nhân và đang chịu lỗ mỗi năm khoảng 10 tỷ đồng.
Kế hoạch di dời và tương lai bất định
Cùng với tình hình kinh doanh khó khăn của doanh nghiệp, giữa tháng 4/2017, tại cuộc họp của thường trực Thành uỷ Hà Nội với quận Long Biên, Chủ tịch UBND quận - bà Vũ Thu Hà đã đề nghị thành phố chỉ đạo Sở Tài nguyên cùng các ngành liên quan sớm di dời Nhà máy Xe lửa Gia Lâm. Lý do được cơ quan quản lý nêu ra là cơ sở hiện có diện tích 20ha, nằm giữa trung tâm quận nhưng thuộc nhóm sản xuất gây ô nhiễm, hiệu quả lại không cao, một số diện tích đất sử dụng chưa đúng mục đích...
Trước chủ trương này, lãnh đạo công ty cho biết dù là đơn vị sản xuất công nghiệp nhưng riêng vấn đề ô nhiễm môi trường của Xe lửa Gia Lâm là không đáng kể, bản thân doanh nghiệp cũng đã rất có ý thức khi thuê các đơn vị chuyên nghiệp xử lý dầu mỡ thải thường xuyên.
Trong khi đó, do chưa có thông báo chính thức hay kế hoạch chi tiết từ cơ quan có thẩm quyền về việc sẽ di dời đâu, thời gian nào... nên tâm lý người lao động thời gian qua khá hoang mang.
"Không nói ra nhưng tinh thần làm việc của anh em chùng xuống, nhiều người khi biết tin đã đưa đơn xin nghỉ", ông Đạo đưa ra gần chục lá đơn nghỉ việc vừa nhận thêm. Trong số này, có những người đã làm việc tại nhà máy hơn 20 năm. “Họ xin nghỉ chúng tôi thực sự tiếc. Tuyển và đào tạo được thợ lành nghề trong lĩnh vực này hiện rất khó. 3-4 người xin nghỉ thì hoạ hoằn lắm mới tuyển được một người”, ông này nói thêm.
Cả ngành đường sắt theo ông Đạo chỉ có 2 cơ sở sửa chữa, đóng toa xe lớn là Xe lửa Gia Lâm (miền Bắc) và Xe lửa Dĩ An (miền Nam). Muốn phát triển ngành này thì phải có cơ sở công nghiệp. “Chúng tôi cần biết rõ thông tin về việc di dời này. Nếu phải dời đi, chúng tôi chấp hành quyết định của cấp có thẩm quyền thôi, nhưng thực sự tiếc vì đây là cơ sở công nghiệp được đầu tư quy mô, bài bản và cũng là di tích lịch sử hơn 110 năm”, ông nói.
Gần trọn cuộc đời gắn bó với nhà máy, vị Trưởng phòng Tổ chức hành chính vẫn tin tình hình kinh doanh nhà máy này sẽ cải thiện thời gian tới. Bởi ông cho rằng, chu kỳ kinh doanh thường theo hình sin, qua giai đoạn đỉnh cao, xuống dốc rồi lại sẽ đi lên", vị này bày tỏ.
Anh Minh - Ngọc Thành
Video: Anh Tú
