Ảnh: CNBC.

Ngày 19/9/2014, thế giới rung chuyển khi Alibaba lên sàn chứng khoán New York, Mỹ trong đợt chào bán lịch sử với giá trị vốn hóa 150 tỷ USD.

Từ một công ty được thành lập trong căn hộ khiêm tốn ở Hàng Châu năm 1999, Ma biến Alibaba thành đế chế hàng đầu ở Trung Quốc và vươn ra thế giới. Ông là minh chứng sống động cho câu nói bất hủ: “Tuy tôi không cao, nhưng mọi người vẫn phải ngước nhìn”. Thậm chí, Ma trở thành “người khổng lồ” thật sự nếu tính trên bình diện về cả vật chất lẫn sức mạnh lan tỏa tinh thần.

Năm 2018, ông xếp thứ 20 trong danh sách người giàu nhất thế giới do Forbes công bố với giá trị tài sản 39 tỷ USD. Ma từng nhiều lần là người giàu nhất Trung Quốc trước khi bị ông chủ Tencent Ma Huateng vượt mặt.

Người đàn ông này trở thành biểu tượng truyền cảm hứng khắp thế giới. Với khả năng tiếng Anh tốt, Ma càng dễ khiến thế giới cảm nhận về mình ở mức độ cá nhân nhất. Ông hài hước, thích chia sẻ nhưng không bao giờ khoe mẽ, có cuộc sống giản dị với những sở thích rất bình thường. Ma không ngần ngại thừa nhận từng bị Đại học Harvard từ chối đến 10 lần.

Nhưng đó không phải trái đắng duy nhất ông chủ Alibaba từng nếm trải.

Jack Ma tên thật là Ma Yun, sinh ngày 15/10/1964 tại Hàng Châu, Trung Quốc. Ông là con thứ trong gia đình có ba anh em với mức thu nhập chỉ 7 USD một tháng. Từ nhỏ Ma đã là một cậu bé rất ốm yếu và thường đánh nhau với bạn bè.

Không tiền bạc lẫn các mối quan hệ, cách duy nhất để thành công với Ma là thông qua giáo dục. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông đăng ký thi cao đẳng nhưng trượt đến 2 lần. Chỉ đến lần thứ ba, sau bao nỗ lực Ma mới vào được Học viện Sư phạm Hàng Châu.

Sau khi tốt nghiệp vào năm 1998, ông bắt đầu tìm việc nhưng liên tục bị từ chối. Ma không hề kén chọn mà chỉ đơn giản muốn tìm một công việc kiếm sống nhưng hàng chục lần bị khước từ, kể cả KFC.

Cuối cùng, ông được nhận vào làm giáo viên tiếng Anh tại một trường đại học ở quê nhà với mức lương 12 USD một tháng. Tại đây, ông được biết đến là một thầy giáo có phong cách dạy học tự nhiên và thật sự yêu công việc của mình.

Ma không có bất cứ kinh nghiệm nào ở lĩnh vực máy tính hay lập trình nhưng hoàn toàn bị Internet quyến rũ khi lần đầu có cơ hội tiếp cận trong dịp đến thăm nước Mỹ vào năm 1995. Ma đã gõ từ “bia” trong dòng tìm kiếm và hoàn toàn bất ngờ khi không có bất cứ thông tin gì về sản phẩm Trung Quốc ở các kết quả. Đó chính là lý do nảy mầm khiến ông quyết định sáng lập một công ty về Internet tại đất nước mình.

Ông bắt đầu tìm đọc sách về các công ty nổi tiếng như GE, Microsoft, IBM và Walmart. Mọi người thường đọc sách tiếng Anh chỉ đơn giản để học tiếng, Ma thì khác, ông muốn tìm hiểu những ý tưởng thú vị của người Mỹ.

Bốn năm từ ngày trở về sau chuyến đi Mỹ, Ma tập hợp 17 người bạn tại căn hộ riêng và thuyết phục họ đầu tư vào tầm nhìn của ông về một thị trường online được đặt tên là “Alibaba” - nơi cho phép các nhà sản xuất đăng tải các sản phẩm mà khách hàng có thể mua trực tiếp.

Thời điểm đó, chỉ có ba thành viên trong công ty là có am hiểu về công nghệ. Porter Erisman, cựu Phó Chủ tịch Alibaba cho biết suốt thời gian làm việc, Ma luôn mô tả mình là một kẻ dốt công nghệ. “Ông luôn nói hai thứ duy nhất có thể làm là dùng email và lướt web. Rõ ràng Jack Ma không phải là người đàn ông của công nghệ”, Erisman nói.

Bản thân Ma cũng tự nhận mình là "kẻ mù cưỡi những con hổ mù". Không có bất cứ kiến thức gì về công nghệ và máy tính, họ đã xây dựng Alibaba những ngày đầu tiên. Vậy bí quyết của nhà sáng lập này là gì? Ông hiểu rất rõ sức mạnh của Internet trong kết nối giữa người mua và người bán. Ma cũng mong muốn có thể giúp đỡ cho các doanh nghiệp nhỏ.

Alibaba nhanh chóng thu hút sự quan tâm của nhiều người trên khắp thế giới, trong đó có Masayoshi Son - tỷ phú hiện giàu nhất nước Nhật, đứng sau công ty đầu tư nổi tiếng Softbank. Son đề nghị đầu tư 40 triệu USD nhưng Ma chấp nhận số tiền 20 triệu USD. Thời điểm này họ cũng gọi được 5 triệu USD từ Goldman Sachs.

Phó Chủ tịch Alibaba Porter Erisman nhớ lại những ngày đầu gia nhập công ty, ông chứng kiến Ma đến gõ cửa từng nhà để nói chuyện và thuyết phục mọi người nên dùng tiền để đưa việc kinh doanh lên thứ gọi là Internet. Nhà sáng lập đi khắp Trung Quốc, trên các con đường mà 100-200 người có thể quay lại lắng nghe ông nói rằng tại sao các doanh nghiệp cần phải có tương tác trực tuyến.

Ma cũng dựa vào sức mạnh cá nhân của mình để thuyết phục các nhà đầu tư. Trong khi nhiều người khác thường đưa ra những bản kế hoạch chi tiết, Ma chỉ đơn giản là đứng dậy, kể về câu chuyện và sứ mệnh của mình. Nhiều người đã bị ông thuyết phục, trong đó có Masayoshi Son và Jerry Yang.

Ma xây dựng tầm nhìn dựa trên những công ty thành công tại Mỹ như Yahoo và eBay. Những năm 2000, ông chuyển các hoạt động chính sang thung lũng Silicon vì tin rằng đó là cách tốt nhất để xây dựng doanh nghiệp toàn cầu. Nhưng Erisman nhận định đó là một “thảm họa”.

Tại đây, Alibaba không tìm được đúng người có khả năng làm thương mại và phải tuyển nhân sự từ New York, Miami đến San Francisco làm việc. “Sau khoảng một hai tháng gì đó, chúng tôi nhận ra dường như có gì đó sai sai bởi những người được tuyển có thể biết kinh doanh nhưng lại chẳng có kiến thức gì về Internet. Và nếu không biết gì về Internet thì chẳng thể nào kinh doanh được tại đây. Chúng tôi đã mắc nhiều sai lầm”, Ma thừa nhận.

Thực tế cho thấy Alibaba nhanh chóng nổi tiếng với mô hình miễn phí ấy. Ma từng chia sẻ với Bloomberg là ông biết công ty sẽ thành công khi có khách hàng đề nghị trả tiền cho ông tại nhà hàng.

“Tôi là khách hàng của ông ở Alibaba. Tôi kiếm được rất nhiều tiền và tôi biết ông chẳng kiếm được đồng nào cả. Tôi sẽ trả bữa ăn này cho ông”, vị khách hàng nói.

Hiện nay, mỗi ngày có 200 triệu người mua sắm qua nền tảng di động của Alibaba. Năm 2014, họ lên sàn với giá trị vốn hóa đạt 150 tỷ USD trong đợt chào bán lớn nhất lịch sử các công ty niêm yết trên sàn chứng khoán New York, Mỹ. Qua đây, Jack Ma cũng trở thành người giàu nhất Trung Quốc thời điểm đó với giá trị tài sản 25 tỷ USD. Tháng 5/2017, tập đoàn công bố doanh thu hằng năm tăng 56% lên 23 tỷ USD.

“Những gì Jack Ma đạt được không có gì đáng ngạc nhiên, thậm chí còn ấn tượng hơn cả Jeff Bezos, Mark Zuckerberg và Elon Musk”, Gil Luria, Giám đốc nghiên cứu tại công ty dịch vụ tài chính DA Davidson Co ở Mỹ chia sẻ.

Jack Ma từng chia sẻ về tầm nhìn dài hạn của công ty và tính toán rằng Alibaba thành lập năm 1999, nếu tính 102 năm thì có nghĩa họ sẽ tồn tại qua ba thế kỷ.

Giờ đây, chỉ cần gõ từ khóa “tôm hùm” trên Alibaba.com, ngay lập tức sẽ có trên 1.200 sản phẩm xuất hiện. Nếu người tiêu dùng Trung Quốc muốn ăn cherry tươi, họ có thể đặt mua từ công ty ở Maryland, Mỹ với giá 300-500 USD một tấn.

Nhưng Ma còn muốn nhiều hơn thế. Đầu năm ngoái, trong chuyến thăm Mỹ, chủ tịch Alibaba có dịp gặp gỡ Tổng thống Donald Trump. Hai nhân vật đã thảo luận về kế hoạch hỗ trợ một triệu việc làm cho người Mỹ trong vòng 5 năm tới và họ đều muốn những món hàng “made in America” được bán ở Trung Quốc.

Quốc gia đông dân nhất thế giới hiện có khoảng 300 triệu người trung lưu và nhóm này cần nhiều sản phẩm cũng như dịch vụ chất lượng. Ma nói đây là thị trường vô cùng tiềm năng cho các doanh nghiệp Mỹ.

Theo ông, trong 30 năm qua, tiêu thụ hàng nội địa của Mỹ đã dẫn dắt nền kinh tế toàn cầu và hỗ trợ rất nhiều doanh nghiệp nhỏ ở Mỹ hay Trung Quốc bán sản phẩm ra nước ngoài. “Giờ đây, trong 30 năm tiếp theo, nhu cầu nội địa và sức mạnh của Trung Quốc sẽ thay đổi hàng triệu triệu doanh nghiệp nhỏ khắp thế giới”, ông nhận định.

Dù vậy, Ma cũng tỏ ra lo lắng với một thế giới mà ở đó trí tuệ nhân tạo và robot đang lấy mất rất nhiều việc làm của con người. Ông nói có thể bay 1.000 giờ trong năm nay để nói chuyện với Chính phủ và các lãnh đạo về sự chuyển dịch nhanh chóng của thế giới hiện nay. Nếu người làm kinh doanh không kịp thích ứng và đi chậm, vấn đề sẽ xảy ra.

Ông cảnh báo trong khi các ông lớn đang thống trị nền công nghiệp hiện nay, thế kỷ tiếp theo sẽ gọi tên những doanh nghiệp nhỏ. Theo Ma, cá nhân hóa chính là tương lai của 30 hay 100 năm tới và ông nghĩ rằng thách thức công nghệ sẽ xảy đến với các công ty lớn. Sức mạnh của doanh nghiệp nhỏ không chỉ ở mặt họ có thể bán hàng trong phạm vi khu vực của mình mà còn có thể tiếp cận thị trường thế giới thông qua Internet với chi phi tiết kiệm.

Còn tương lai Alibaba của Jack Ma thì không chỉ nằm ở thương mại điện tử. Họ có mảng điện toán đám mây với doanh thu ở mức 968 triệu USD tính đến hết tháng 3/2017, tăng 121% so với năm trước. Trong khi đó, mảng truyền thông số và giải trí, bao gồm cả nền tảng tương tự Youtube Youku Tudou và công ty bán vé sự kiện Damai có doanh số 2,1 tỷ USD, tăng 271%.

“Sứ mệnh của chúng tôi là mang đến cho người dùng trải nghiệm mua sắm vui vẻ và thật sự sống trong nền tảng của Alibaba. Vì thế ngoài mảng mua sắm, chúng tôi muốn họ dành nhiều thời gian hơn xem video, tìm kiếm thông tin, nghe nhạc, chơi game và làm nhiều việc khác với chúng tôi”, Yu Youngfu, Chủ tịch và CEO Youku Tudou cho biết.

Tháng 10/2016, Alibaba cũng công bố thông tin hợp tác với công ty sản xuất phim Amblin Partners của nhà làm phim Mỹ Steven Spielberg. Tập đoàn của Jack Ma nắm giữ 49,5% cổ phần Alibaba Pictures và tự sản xuất nội dung cũng như phát hành tại Trung Quốc.

Những mô hình kinh doanh khác cũng có thể được triển khai, không loại trừ hình thức kết hợp của tất cả các nền tảng lớn trên thế giới hiện nay như Amazon, Facebook, Google và Netflix.

Thời điểm Alibaba lên sàn nghiễm nhiên biến Jack Ma thành một người cực kỳ giàu có. Tuy nhiên, cuộc sống của ông vẫn như vậy, ít khi mua sắm những thứ xa hoa đắt đỏ và vẫn giữ những sở thích khiêm tốn. Tỷ phú thích đọc và viết tiểu thuyết kung fu, chơi bài, thiền và tập thái cực quyền.

Ma thích mơ và mơ những giấc mơ rất lớn. Nhưng ông vẫn giữ đôi chân mình trên mặt đất với cuộc sống bình thường như bao người khác.

“Tôi không nghĩ là ông ấy có nhiều thay đổi, Ma vẫn là chính mình với phong cách của những ngày xưa ấy”, Xiao-Ping Chen, một người bạn của ông chủ Alibaba nói với tờ USA Today.

Một trong những mối quan tâm lớn nhất của Ma là về môi trường. Ông bắt đầu chú ý khi một người thân trong gia đình vợ bị bệnh mà nguyên nhân đến từ ô nhiễm. Chủ tịch Alibaba là thành viên của ban quản trị Tổ chức bảo tồn thiên nhiên toàn cầu và từng phát biểu về chủ đề này trong một phiên thảo luận của Sáng kiến toàn cầu Clinton năm 2015. Ông cũng là nhà tài trợ cho một khu bảo tồn thiên nhiên rộng 27.000 mẫu ở Trung Quốc.

Ma rất thường tham gia các buổi chia sẻ nhưng giữ cuộc sống riêng của gia đình khép kín với truyền thông. Bạn đời của ông là bà Zhang Ying - một đồng nghiệp thời Ma còn là giáo viên và họ có hai con: một trai và một gái.